Bước tiến lịch sử trong việc bảo vệ đại dương

 Một thắng lợi lớn cho đa dạng sinh học

Thế giới có hai khu vực mà nhân loại sử dụng chung là bầu khí quyển và đại dương. Tuy nhiên, khi Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển có hiệu lực vào năm 1994, đa dạng sinh học biển không phải là một khái niệm được công nhận rộng rãi. Thông thường, các quốc gia chỉ được kiểm soát vùng biển và đáy biển kéo dài 200 hải lý tính từ bờ biển của mỗi nước. Do vùng biển quốc tế nằm ngoài vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý của các nước này, cho nên, sẽ không chịu sự kiểm soát hoặc luật pháp của bất kỳ quốc gia riêng lẻ nào. Vì vậy, cần có một khung pháp luật cập nhật để bảo vệ sinh vật biển ở vùng biển quốc tế. Hơn 20 năm qua, nhiều cuộc thảo luận liên quan đã diễn ra, nhưng những nỗ lực ấy không ít lần bị ngừng trệ.

Vùng biển quốc tế, vốn chiếm gần 2/3 diện tích đại dương trên thế giới, hiện chỉ có 1,2% được bảo vệ và chỉ 0,8% được bảo vệ ở mức độ cao. Số liệu mới nhất của Liên minh Bảo vệ tự nhiên thế giới cho thấy có gần 10% các loài sinh vật biển được phát hiện đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Thực tế này một lần nữa khẳng định tính cấp thiết của hợp tác quốc tế trong bảo vệ các loài sinh vật biển.

Sau hai tuần đàm phán tại trụ sở Liên hợp quốc (New York, Mỹ), vào tối 4/3, khoảng 200 nước trên thế giới đã đồng ý ký thoả thuận mang tính pháp lý để bảo vệ sinh vật biển ở các vùng biển quốc tế, mang tên Thoả thuận về đa dạng sinh học ngoài vùng tài phán quốc gia (BBNJ). Đây là kết quả của một quá trình bắt đầu từ khoảng hai thập kỷ trước. Vào năm 2004, Liên hợp quốc thành lập nhóm đặc biệt để thảo luận về việc bảo vệ đại dương. Đến năm 2015, tổ chức này đã thông qua nghị quyết phát triển thỏa thuận ràng buộc về đại dương và sau nhiều năm chuẩn bị, các cuộc đàm phán đã bắt đầu một cách nghiêm túc vào năm 2018. Nhiều người hy vọng rằng năm 2022 sẽ mang lại bước đột phá, nhưng các cuộc đàm phán vào tháng 8 năm ngoái - vòng thứ hai trong năm 2022 - đã kết thúc trong thất bại.

Cho nên, với việc đạt được BBNJ, bà Laura Meller, nhà vận động đại dương tại Greenpeace Nordic cho rằng "đây là một ngày lịch sử cho quá trình bảo tồn biển”. Về phần mình, Nichola Clark, một chuyên gia về đại dương tại Pew Charitable Trusts, người quan sát sâu sát các cuộc đàm phán ở New York, đã gọi thoả thuận được chờ đợi từ lâu là "cơ hội chỉ có một lần trong đời để bảo vệ các đại dương - một thắng lợi lớn cho đa dạng sinh học". Còn Bộ trưởng Môi trường, bảo tồn thiên nhiên, an toàn hạt nhân và bảo vệ người tiêu dùng Đức Steffi Lemke rất phấn khởi vì “cuối cùng thì chúng ta cũng có thể bảo vệ hoàn toàn các loài và môi trường sống có nguy cơ tuyệt chủng trên hơn 40% bề mặt hành tinh”.

Quả thực, BBNJ đã đưa ra công cụ pháp lý để thiết lập và quản lý các khu bảo tồn biển nhằm bảo vệ đa dạng sinh học của đại dương. BBNJ cũng bao gồm các đánh giá môi trường, xem xét mức độ thiệt hại tiềm ẩn của các hoạt động thương mại, chẳng hạn như khai thác dưới biển sâu. Các chuyên gia cho rằng điều này sẽ rất quan trọng để đáp ứng các cam kết đa dạng sinh học toàn cầu được đưa ra tại COP15 - Hội nghị Đa dạng sinh học của Liên hợp quốc tại Montreal (Canada) vào tháng 12 năm ngoái. Theo bà Monica Medina, Trợ lý Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ về Đại dương và các vấn đề khoa học, môi trường quốc tế, "thỏa thuận (BBNJ) thành công sẽ giúp chúng ta đạt được mục tiêu bảo tồn ít nhất 30% đại đương toàn cầu vào năm 2030".

Chủ tịch COP28 kêu gọi đoàn kết trong hành động khí hậu

Phát biểu tại diễn đàn năng lượng toàn cầu CERAWeek do S&P Global tổ chức tại thành phố Houston, bang Texas (Mỹ), ông Al Jaber khẳng định đây là thách thức toàn cầu đòi hỏi các giải pháp từ các bên liên quan, sự thống nhất và đoàn kết trong hành động. Ông nêu rõ đến năm 2030, sẽ có thêm 500 triệu người sống trên Trái Đất, khiến nhu cầu tiêu thụ năng lượng tăng lên mỗi năm. Trong khi đó, thế giới cần cắt giảm 7% lượng khí thải/năm tương đương với mức giảm 43% trong gần 7 năm để giới hạn mức tăng của nhiệt độ Trái Đất ở ngưỡng 1,5 độ C.

Ước tính trong năm 2022, thế giới đã đầu tư 1.400 tỷ USD vào quá trình chuyển đổi năng lượng, song Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA) cho rằng thế giới cần gấp ba lần số tiền này. Do đó, theo ông Al Jaber, cần có nhiều đóng góp tài chính hơn trong quá trình chuyển đổi năng lượng. Ông cũng lưu ý rằng chỉ có 15% khoản đầu tư công nghệ sạch đến được với các nền kinh tế đang phát triển, nơi 80% dân số toàn cầu sinh sống. Đây cũng là lý do cần nghiêm túc xem xét cải cách cơ bản đối với các thể chế tài chính quốc tế và ngân hàng đa phương nhằm tăng cường ưu đãi tài chính, giảm rủi ro và thu hút đầu tư tư nhân nhiều hơn.

Hội nghị COP28 dự kiến diễn ra tại Dubai, Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) vào cuối năm nay. Trên cơ sở Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu, COP28 dự kiến sẽ cung cấp bản đánh giá toàn diện về tiến độ đạt được liên quan các mục tiêu khí hậu, qua đó phản ánh việc thế giới đang đi chệch hướng và đòi hỏi phải có sự điều chỉnh hành động. Khi được hỏi về những kỳ vọng có thể đạt được tại COP28, ông Al Jaber đã nêu bật những mối ưu tiên chính trong vấn đề giảm thiểu, thích ứng, tổn thất và thiệt hại, tài chính khí hậu và đổi mới quy trình. Cụm từ "tổn thất và thiệt hại" trong các cuộc đàm phán về khí hậu của Liên hợp quốc đề cập đến các chi phí phát sinh do tác động của biến đổi khí hậu, chẳng hạn như nước biển dâng cao hoặc nắng nóng cực đoan. Ông Al Jaber một lần nữa khẳng định cần phải có những hành động thực tế để hiện thực hóa các hiệp ước, đưa ra những giải pháp trong và ngoài các cuộc đàm phán chính thức. Ông khẳng định COP28 sẽ là một kỳ hội nghị có sự tham gia của nhiều bên liên quan, nêu bật trách nhiệm giải trình cho các cam kết và đưa ra những giải pháp khả thi.

Bên cạnh đó, Chủ tịch COP28 kêu gọi các nước đặt mục tiêu đạt mức phát thải ròng bằng 0 sớm hơn, đồng thời mở rộng quy mô các biện pháp hiệu quả nhất để đạt mức phát thải ròng khí methane bằng 0 vào năm 2030. Việc ứng phó với cuộc khủng hoảng khí hậu sẽ không chỉ tập trung vào việc khử carbon cho các hoạt động khai thác dầu khí, bởi hoạt động sản xuất nhôm, thép, xi măng và nhiều ngành công nghiệp nặng khác cũng chiếm tới 30% lượng khí thải toàn cầu.

Nam Sơn