Xây dựng định mức chi phí tái chế sản phẩm, bao bì: Cần tính đúng, tính đủ các chi phí hợp lý

Sẽ trình ban hành Fs trong năm 2023

Theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường 2020 và Nghị định số 08/2022/NĐ-CP ngày 10/01/2022 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Bảo vệ môi trường 2020, nhà sản xuất, nhập khẩu một số loại sản phẩm và bao bì sẽ phải thực hiện trách nhiệm tái chế các sản phẩm, bao bì đó theo tỷ lệ tái chế bắt buộc và quy cách tái chế bắt buộc.

Theo đó, nhà sản xuất, nhập khẩu các sản phẩm (gồm: Pin ắc-quy, săm lốp, dầu nhớt) và bao bì (bao bì thương phẩm của thực phẩm, mỹ phẩm, thuốc, phân bón, thức ăn chăn nuôi, thuốc thú y, chất tẩy rửa, xi măng thương phẩm) sẽ thực hiện trách nhiệm tái chế kể từ ngày 01/01/2024; nhà sản xuất, nhập khẩu các sản phẩm điện, điện tử sẽ thực hiện trách nhiệm tái chế kể từ ngày 01/01/2025; nhà sản xuất, nhập khẩu các sản phẩm phương tiện giao thông sẽ thực hiện trách nhiệm tái chế kể từ ngày 01/01/2027.

Quy định cũng nêu rõ, nhà sản xuất, nhập khẩu các sản phẩm và bao bì được lựa chọn 1 trong 2 hình thức tái chế, đó là tự tổ chức tái chế hoặc đóng góp tài chính vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam để hỗ trợ tái chế sản phẩm, bao bì. Theo kế hoạch, Bộ TNMT sẽ trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Fs trong năm 2023 để nhà sản xuất, nhập khẩu có cơ sở đóng góp tài chính vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam.

Về vấn đề này, Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ TNMT) Phan Tuấn Hùng cho biết, thời gian qua, với sự hỗ trợ kỹ thuật của Tổ chức Tài chính quốc tế (IFC), Quỹ quốc tế Bảo vệ thiên nhiên (WWF), nhóm chuyên gia tư vấn của Bộ TNMT đã tổ chức khảo sát thực tế tại nhiều cơ sở tái chế trên toàn quốc để thu thập thông tin và đề xuất Fs cho từng loại sản phẩm, bao bì. Ngoài ra, Bộ đã phối hợp và đề nghị Hiệp hội Tái chế chất thải Việt Nam đề xuất Fs cho từng sản phẩm, bao bì trên cơ sở thực tiễn tái chế từ các thành viên của Hiệp hội.

Bên cạnh đó, theo ông Hùng, kinh nghiệm quốc tế cho thấy, các quốc gia sẽ có Fs khác nhau do công nghệ, chi phí lao động, phân loại, thu gom… khác nhau. Tuy vậy, theo quy định của pháp luật, Fs cần phải được tính đúng, tính đủ các chi phí hợp lý, hợp lệ bao gồm: Phân loại, thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải và chi phí quản lý. Tuy nhiên, việc đề xuất Fs cho các loại sản phẩm, bao bì cũng phải phù hợp với điều kiện của Việt Nam.

Fs thấp sẽ không tạo động lực để doanh nghiệp thể hiện trách nhiệm với môi trường

Từ thực tiễn doanh nghiệp (DN), Giám đốc điều hành Công ty Nhựa tái chế Duy Tân - ông Huỳnh Ngọc Thạch - cho rằng, khi tính chi phí Fs, chúng ta có thể bỏ qua yếu tố công nghệ, thị trường nhưng nhất định phải tập trung vào những biến động của nguồn nguyên liệu đầu vào. Chúng ta đang “thả nổi” giá nguồn nguyên liệu đầu vào, để thị trường quyết định sự lên xuống khiến chúng ta mất kiểm soát. Mặt khác, cần tính toán sao cho chi phí Fs không được thấp hơn so với chi phí mà hiện nay các DN phải chi trả cho các công ty xử lý chất thải rắn. Chỉ như vậy, các DN mới tự thay đổi phương thức sản xuất cũng như thể hiện trách nhiệm của mình với môi trường.

Phó Giám đốc Công ty Cổ phần Lagom Việt Nam Trần Văn Hiếu đồng tình với đề xuất chi phí Fs cần tính cao do chi phí này cần đủ cho các chi phí vận hành tái chế và thu gom. Với nội dung DN được lựa chọn 1 trong 2 hình thức thực hiện trách nhiệm tái chế, ông Hiếu đánh giá, điều này rất khó để thúc đẩy việc tái chế. Với những DN có lượng phát thải lớn, nhiều khả năng DN sẽ chọn đóng góp tài chính bởi họ không thể thực hiện thu gom hết theo tỷ lệ yêu cầu. Theo đó, ông này đề xuất nghiên cứu phương án có thể vừa đóng góp quỹ tài chính, vừa thực hiện việc thu gom tái chế. Phương án này có thể thúc đẩy DN xây dựng được lộ trình tái chế.

PGS,TS. Nguyễn Đức Quảng (Đại học Bách khoa Hà Nội) kiến nghị, Fs có 2 loại, gồm: Fs cơ bản và Fs nâng cao. Fs cơ bản là chi phí áp dụng chung cho tất cả sản phẩm, bao bì; Fs nâng cao là chi phí áp dụng riêng cho các sản phẩm, bao bì khó tái chế hơn (xác định theo hệ số), nếu bao bì dễ thu gom và có giá trị tái chế cao thì hệ số thấp và ngược lại.

Ông Quảng cho biết, về mặt nguyên tắc, chi phí tái chế cơ bản bao gồm toàn bộ chi phí thu gom, vận chuyển, phân loại và tái chế. Cách tính này thống nhất ở đa phần các quốc gia (OECD, Đài Loan, EU), tuy nhiên có thể có sự khác biệt trong cách tính tỷ lệ chi phí tương ứng với thực tế quản lý. Bên cạnh đó, chi phí này có thể không phản ánh chi phí tái chế thực tế. Tại một số quốc gia, cách tính này chỉ áp dụng với các sản phẩm gia dụng, còn các thiết bị chuyên dụng thì chưa được quy định, hoặc chỉ phải trả chi phí hành chính của hệ thống nói chung.

Trong khi đó, các chi phí tái chế nâng cao tại các mô hình trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất được xác định tùy thuộc vào quy định tại mỗi quốc gia. Điển hình tại Pháp, các chai thủy tinh có nắp phi từ tính (không phải kim loại) bị tăng 10% chi phí trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), các bao bì đa lớp/đa vật liệu bị tính thêm 50% phí EPR... “Nhìn chung, càng dễ thu gom, vận chuyển và tái chế thì định mức chi phí tái chế càng thấp. Fs thấp sẽ không tạo động lực để nhà sản xuất thay đổi thiết kế sản phẩm, bao bì theo hướng thân thiện môi trường, thiết kế vì tái chế” - ông Quảng nhấn mạnh.

TS. Ko Jae Young - nguyên Thứ trưởng Bộ Môi trường Hàn Quốc - cũng nhận định, việc đề xuất Fs nên được thực hiện bởi các tổ chức tư vấn độc lập trên cơ sở khảo sát chi phí tái chế thực tế tại Việt Nam. Khi xác định Fs, chúng ta cần có sự phân biệt giữa sản phẩm, bao bì dễ tái chế với sản phẩm, bao bì khó tái chế./.

Fs khi đóng vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam cần phải cao hơn so với chi phí mà nhà sản xuất, nhập khẩu chi trả cho các PROs - các tổ chức được ủy quyền của nhà sản xuất, nhập khẩu.

TS. Fritz Flanderka - Giám đốc Tổ chức Reclay Group, Cộng hòa liên bang Đức

HỒNG NHUNG