Chính sách thuế xăng dầu cần phù hợp với bối cảnh thị trường

Gánh nặng thuế gia tăng khi giá xăng dầu biến động mạnh

Tại Việt Nam, mỗi lít xăng, dầu bán ra đang phải chịu nhiều loại thuế, như: Thuế VAT (10%), thuế nhập khẩu (khoảng 10%), thuế tiêu thụ đặc biệt đối với xăng (từ 8-10%) và thuế bảo vệ môi trường - PGS,TS. Nguyễn Đức Thành - Giám đốc VESS nhận định.

Theo PGS,TS. Nguyễn Đức Thành, trong khi thuế xăng dầu đang đóng góp một phần quan trọng trong ngân sách nhà nước thì việc giảm thuế sẽ dẫn tới hao hụt không hề nhỏ, gây ảnh hưởng tới các hoạt động kinh tế khác.

Qua nghiên cứu, ông Thành cho rằng, các quy định chi tiết và chặt chẽ trong Nghị định số 95/2021/NĐ-CP và Nghị định số 83/2014/NĐ-CP nhằm duy trì tính ổn định của thị trường xăng dầu cũng như sự an toàn trong lao động và kinh doanh.

Tuy nhiên, các chính sách này cũng gián tiếp gây ra ảnh hưởng tiêu cực đến thị trường và các bên liên quan tham gia thị trường. Các quy định kiểm soát chặt chẽ cấu trúc của chuỗi cung ứng từ phân phối tới bán lẻ tạo thành hiện tượng “độc quyền” bán - chuyên gia của VESS nhận định.

Tuy nhiên, PGS,TS. Ngô Trí Long - Chuyên gia kinh tế - nêu rõ, thị trường xăng dầu Việt Nam không phải là thị trường xăng dầu độc quyền mà là thị trường có doanh nghiệp (DN) giữ vai trò thống lĩnh.

Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) hiện chiếm hơn 48% thị phần nhưng vẫn chưa chiếm tới 50% thị phần nên chỉ là DN có vai trò thống lĩnh. Khi có DN giữ vai trò thống lĩnh thì buộc Nhà nước phải quy định về giá. Do đó, giá cơ sở (thực chất là giá trần) được quy định để các DN không được bán vượt quá nhưng được phép bán thấp hơn.

Theo PGS,TS. Nguyễn Đức Thành, việc kiểm soát giá và điều hành giá xăng dầu nhằm giúp Chính phủ đảm bảo an ninh năng lượng, đồng thời hy vọng ổn định mức giá của một đầu vào quan trọng trong nền kinh tế.

Nhưng vấn đề này có thể hình thành tình trạng các DN bán lẻ bị lỗ vốn, đóng cửa, rút khỏi thị trường do lợi nhuận không đảm bảo đủ chi phí kinh doanh.

Hơn nữa, cơ chế hiện hành nhằm thực hiện dự trữ xăng dầu quốc gia đang đặt trách nhiệm lên DN đầu mối, làm gia tăng chi phí cho các DN này vì họ phải gánh chịu hoàn toàn các chi phí liên quan. Gánh nặng này cuối cùng lại được chuyển lên vai người tiêu dùng.

Đề xuất một số giải pháp để cải cách thị trường xăng dầu, PGS,TS. Nguyễn Đức Thành và nhóm nghiên cứu của VESS cho rằng, một là, tách bạch các phân đoạn thị trường trong chuỗi cung ứng (xuất nhập khẩu, phân phối, đại lý, bán lẻ…) để tăng tính chuyên môn hóa của mỗi phân đoạn và tính cạnh tranh trong mỗi phân đoạn.

Hai là, cải cách thị trường theo hướng tăng tính cạnh tranh trên tất cả các phân đoạn thị trường của toàn chuỗi cung ứng thông qua việc giảm điều kiện kinh doanh (nhằm giảm điều kiện gia nhập thị trường).

Trong điều kiện bình thường, việc quản lý nhà nước đối với mặt hàng xăng dầu thực hiện được, nhưng khi có biến động thì ngay lập tức sẽ xảy ra tình trạng thiếu xăng dầu bán lẻ cục bộ. Do đó, để đảm bảo về lâu dài, cần phải lưu ý để sửa đổi Nghị định số 95/2021/NĐ-CP và Nghị định số 83/2014/NĐ-CP, trong đó không nên ấn định mức chiết khấu tối thiểu với đại lý bán lẻ…

PGS,TS. Ngô Trí Long

Cần có mức thuế hợp lý và sớm hoàn thiện hành lang pháp lý

Để giảm tỷ trọng thuế xăng dầu trong giá cơ sở cũng như để tránh các khoản thu từ thuế tăng mạnh do giá xăng dầu thế giới tăng cao khiến giá xăng dầu bán lẻ ở mức cao như năm 2022, các chuyên gia của VESS khuyến nghị nên thay đổi cách áp hai khoản thuế bảo vệ môi trường hoặc thuế tiêu thụ đặc biệt theo hướng gộp lại hoặc bỏ một trong hai loại thuế.

Đồng thời, sử dụng thuế tuyệt đối thay vì thuế tương đối, cụ thể với thuế tiêu thụ đặc biệt, với mức gợi ý là 2.000 đồng/lít. Bên cạnh đó, cần lưu ý ngay cả các loại thuế tương đối vốn có (như: Thuế VAT, thuế nhập khẩu), cũng cần cân nhắc một giới hạn tuyệt đối, chẳng hạn 3.000 đồng/lít, nhưng mức tuyệt đối này cần được điều chỉnh định kỳ theo điều kiện thị trường và xã hội.

Bà Nguyễn Thị Bích Hường - Chủ tịch Chi hội xăng dầu, Hiệp hội DN nhỏ và vừa Việt Nam - cũng bày tỏ quan điểm về cách tính thuế đối với mặt hàng xăng dầu hiện nay là thuế chồng thuế.

Do đó, Chính phủ cần phải đối chiếu nhiều vấn đề khi so sánh giá xăng dầu tại Việt Nam với giá xăng dầu tại nhiều quốc gia và khu vực, làm căn cứ để ổn định hoạt động sản xuất kinh doanh xăng dầu, đảm bảo phù hợp với mặt bằng giá chung.

Chỉ trong vòng hai tháng (từ ngày 12/4-13/6/2022), giá xăng dầu đã tăng liên tục 6 lần, vượt mức 32.000 đồng/lít (tăng gần 50% so với đầu năm 2022) và vượt đỉnh lịch sử tháng 7/2014 (26.140 đồng/lít). Điều này đồng nghĩa với việc gánh nặng thuế đối với người tiêu dùng ngày càng gia tăng. Vậy làm sao giảm bớt gánh nặng này khi mà giá xăng dầu biến động quá mạnh? 

PGS,TS. Nguyễn Đức Thành

Thời điểm giá xăng dầu của Việt Nam tăng cao khiến xảy ra tình trạng buôn lậu xăng dầu. Thực tế hiện nay, thành phần sử dụng xăng dầu nhiều nhất vẫn là vận tải, nếu mức tăng từ 10-20% không ảnh hưởng lớn, nhưng rất nhiều ngành nghề khác lấy đó làm lý do để tăng giá dịch vụ, gây khó khăn cho DN và người tiêu dùng. Tuy vậy, vẫn không có cơ quan nào chỉ ra được những bất cập đó mà "đổ" hết cho giá xăng dầu.

Tuy nhiên, khi trao đổi với báo chí về chính sách thuế xăng dầu, PGS,TS. Ngô Trí Long nhấn mạnh, chính sách xăng dầu của mỗi quốc gia phụ thuộc vào chính sách tài chính của quốc gia đó, cụ thể là phụ thuộc vào chính sách thuế là chính. Qua nghiên cứu thực tế cho thấy, thuế xăng dầu của Việt Nam chỉ ở mức trung bình so với thế giới.

Chia sẻ rằng các DN đang mong mỏi hành lang pháp lý được hoàn thiện để kịp thời khắc phục những bất cập, giúp thị trường xăng dầu ổn định, hỗ trợ các DN vượt qua thời kỳ khó khăn để phát triển, nhưng bà Nguyễn Thị Bích Hường cho biết, đến thời điểm này, nghị định sửa đổi Nghị định số 95/2021/NĐ-CP và sửa đổi Nghị định số 83/2014/NĐ-CP vẫn chưa được thông qua.

Đồng quan điểm, PGS,TS. Ngô Trí Long nhấn mạnh, tuy tình trạng khan hiếm xăng dầu cục bộ đã được khắc phục, Bộ Công Thương đã có những giải pháp để phòng ngừa rủi ro về giá xăng dầu bằng Quỹ Bình ổn giá; dự trữ xăng dầu dài ngày, mua xăng dầu đa nguồn… nên hoạt động kinh doanh xăng dầu đã trở lại bình thường; tuy nhiên vẫn có rất nhiều quy định về cơ chế quản lý của Nhà nước đối với mặt hàng xăng dầu cần phải sửa đổi./.

HỒNG THOAN