Tạo điều kiện cho người lao động được tiếp cận, thụ hưởng quyền lợi bảo hiểm xã hội

Cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết số 28-NQ/TW

Báo cáo tại phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến (lần 2) đối với Dự án Luật BHXH (sửa đổi), Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Nguyễn Thúy Anh cho biết, về điều kiện hưởng lương hưu (Điều 64), qua thẩm tra có 2 ý kiến khác nhau.

Nhóm ý kiến thứ nhất tán thành đề xuất của Chính phủ về giảm số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm.

Nhóm ý kiến thứ hai đề nghị giữ quy định 20 năm như hiện hành để đảm bảo tiền lương hưu được nhận không quá thấp, tạo sự hấp dẫn của chế độ hưu trí và bảo đảm một mức sàn an sinh nhất định. Đồng thời, việc quy định giảm xuống còn 15 năm dễ khiến nhiều người rút BHXH một lần.

“Thường trực Ủy ban Xã hội tán thành với nhóm ý kiến thứ nhất, bởi việc bảo đảm số năm tối thiểu tham gia BHXH mới chỉ là điều kiện cần chứ chưa đủ để được hưởng chế độ hưu trí tối thiểu. Quy định giảm số năm đóng BHXH để hưởng chế độ hưu trí sẽ hấp dẫn người lao động (NLĐ) hơn, tỷ lệ bao phủ đối tượng hưởng BHXH sẽ tăng trong trung và dài hạn, tạo điều kiện cho NLĐ nhiều tuổi và có số năm tham gia BHXH thấp được tiếp cận, thụ hưởng quyền lợi BHXH” - bà Nguyễn Thúy Anh nhấn mạnh.

Đáng chú ý, việc giảm số năm đóng BHXH chính là thực hiện theo tinh thần Nghị quyết số 28-NQ/TW; đồng thời khuyến khích NLĐ có quá trình tham gia BHXH không liên tục bảo lưu thời gian để chờ nhận lương hưu khi đến tuổi quy định.

Bà Thúy Anh cũng chỉ rõ: Cho dù trong trường hợp khi hưởng mức lương hưu tương ứng với thời gian đóng BHXH tối thiểu sẽ khiêm tốn hơn những người có thời gian đóng dài và đầy đủ, nhưng với mức lương hưu hàng tháng ổn định, định kỳ được Nhà nước điều chỉnh theo chỉ số giá tiêu dùng và trong thời gian hưởng lương hưu còn được quỹ BHXH đóng BHYT, khi mất có chế độ tiền tuất thì sẽ góp phần bảo đảm tốt hơn cuộc sống khi về già của NLĐ và nhiều người cao tuổi được hưởng lợi từ chính sách này”.

Liên quan đến quy định về trợ cấp một lần khi nghỉ hưu, Thường trực Ủy ban Xã hội thấy rằng, Dự án Luật lần này tiếp tục kế thừa Luật BHXH hiện hành và không thay đổi cách tính lương hưu và mức đóng-hưởng.

Tuy nhiên, quy định về trợ cấp một lần khi nghỉ hưu đối với những người có số năm đóng đạt được và vượt tỷ lệ hưởng lương hưu 75%, nhiều ý kiến cho rằng, sửa Luật lần này nhằm tạo cơ hội cho những người tham gia muộn hoặc những người tham gia không liên tục song lại chưa khắc phục được hạn chế và được cho là thiệt thòi đối với những người tham gia BHXH sớm và ở lại hệ thống BHXH lâu dài. Do đó, nên xem xét và có thể bổ sung chính sách khuyến khích đối với những người tham gia sớm và ở lại hệ thống BHXH lâu dài, theo hướng có thể nghiên cứu quy định tương tự như việc khuyến khích tham gia BHYT liên tục từ 5 năm trở lên.

Cân nhắc kỹ lưỡng quy định hưởng BHXH một lần

Về chính sách BHXH một lần (điểm đ khoản 1 Điều 70 và điểm đ khoản 1 Điều 102 Dự thảo Luật), Thường trực Ủy ban Xã hội thấy rằng, đây là vấn đề phức tạp, ảnh hưởng đến quyền lợi của NLĐ và vấn đề an sinh xã hội lâu dài.

Do đó, cần tiếp tục đánh giá tác động, cân nhắc kỹ lưỡng quy định hưởng BHXH một lần cũng như tham vấn rộng rãi hơn các phương án dự kiến sửa đổi, bổ sung. Bên cạnh đó, tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật về BHXH, đặc biệt quy định BHXH một lần để thống nhất nhận thức.

Cụ thể là, khi có việc làm, NLĐ và người sử dụng lao động có trách nhiệm trích một phần tiền lương, thu nhập (NLĐ 8%, người sử dụng lao động 14%) đóng vào Quỹ Bảo hiểm hưu trí, để đến tuổi nghỉ hưu hoặc suy giảm khả năng lao động thì NLĐ được hưởng lương hưu hằng tháng.

Vì vậy, phải “chặt chẽ hơn trong quy định hưởng chế độ BHXH một lần” như Nghị quyết số 28 đã xác định, hướng tới hạn chế tối đa hưởng BHXH một lần thì mới có thể đạt mục tiêu mở rộng độ bao phủ của chính sách BHXH, bảo đảm an sinh xã hội lâu dài cho người dân sau độ tuổi lao động.

Liên quan đến vấn đề này, Bộ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung cho biết, rút BHXH một lần là vấn đề lớn, nếu công bố sớm phương án có thể tạo hiệu ứng nhất định với xã hội, nhất là những người đang được hưởng quyền lợi theo Nghị quyết số 93/2015/QH13. Do vậy, Chính phủ đề xuất 2 phương án.

Phương án 1: Quy định việc hưởng BHXH một lần đối với 2 nhóm NLĐ khác nhau (NLĐ đã tham gia BHXH trước khi Luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực, sau 12 tháng nghỉ việc và có nhu cầu thì được nhận BHXH một lần; NLĐ bắt đầu tham gia BHXH từ ngày Luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực - dự kiến từ 01/7/2025 trở đi thì không được nhận BHXH một lần).

Các trường hợp ngoại trừ vẫn được rút BHXH một lần là người đủ tuổi hưởng lương hưu mà chưa đủ năm đóng để hưởng lương hưu; người ra nước ngoài để định cư hoặc bị mắc một trong những bệnh nguy hiểm đến tính mạng theo quy định tại Điều 60 Luật BHXH hiện hành.

Phương án 2: Sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm, nếu NLĐ có yêu cầu thì được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất.

Riêng vấn đề trợ cấp gia đình sẽ tập trung hỗ trợ trẻ em và người già. Sau khi xem xét và trao đổi với Bộ Tài chính, Tờ trình Chính phủ đã nêu rõ phương án, đó là nếu đưa thêm chính sách này sẽ phát sinh nhiều vấn đề liên quan, đặc biệt về tài chính ngân sách. Trong khi đó, chúng ta chưa thực hiện chính sách này, nhưng thực tiễn những vấn đề liên quan đến trẻ em, gia đình đã có rất nhiều chính sách khác bao phủ.

Phát biểu ý kiến tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cho rằng, Dự án Luật BHXH lần này đòi hỏi sự thống nhất ngay từ đầu rất khó. Do đó, những nội dung lớn mà cơ quan thẩm tra nêu, Chính phủ cần hoàn thiện hồ sơ trước khi trình Quốc hội, đặc biệt là việc đánh giá tác động của Luật và vấn đề hưởng BHXH một lần.

Theo Chủ tịch Quốc hội, BHXH một lần là vấn đề lớn nhất trong sửa đổi Luật lần này. Để hạn chế vấn đề này, Dự thảo Luật có nhiều cách, trong đó có việc rút ngắn thời gian đóng BHXH để hưởng lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm và dần xuống 10 năm. Đây là yếu tố kinh tế quan trọng nhất quyết định vấn đề này.

“NLĐ thấy quãng thời gian được hưởng lương hưu đã giảm đáng kể nên sẽ ở lại hệ thống BHXH nhiều hơn. Rút BHXH một lần hay không là quyền của NLĐ” - Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh./.

Đ. KHOA