Đón sóng từ thị trường, xuất khẩu thủy sản cần vượt rào cản để bứt phá

Tiếp đà tăng trưởng mạnh mẽ

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (Vasep), 8 tháng đầu năm 2024, kim ngạch xuất khẩu thủy sản đạt gần 6,3 tỷ USD, tăng 9% so với cùng kỳ.

Nguyên nhân chính của sự phục hồi này nằm ở việc nhu cầu tiêu thụ từ các thị trường lớn như Mỹ, Trung Quốc và châu Âu (EU) tăng mạnh trở lại. Trong bức tranh sáng về xuất khẩu, thủy sản tiếp tục ghi nhận các ngành hàng có giá trị lên tới hàng trăm triệu USD, thậm chí hàng tỷ USD, phải kể đến như: xuất khẩu tôm đạt hơn 2,4 tỷ USD, tăng 10% so với năm 2023. Riêng tháng 8, kim ngạch xuất khẩu tôm đạt 404 triệu USD, tăng tới 20%, mức tăng cao nhất từ đầu năm.

Trong khi đó, xuất khẩu cá tra đạt gần 1,3 tỷ USD, tăng 9% so với 8 tháng cùng kỳ năm 2023... Cùng với đó là xu hướng thị trường tiếp nhận các mặt hàng thủy sản chủ lực của Việt Nam đang khá tích cực. 

“Đây là những con số cho thấy ngành thủy sản Việt Nam đang hồi sinh sau thời kỳ khó khăn; đồng thời cho thấy nỗ lực của các doanh nghiệp trong việc khôi phục sản xuất” - Tổng Thư ký Vasep Trương Đình Hòe cho biết. 

Phân tích tích thêm về vấn đề này, Phó Cục trưởng Cục Thủy sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) Nhữ Văn Cẩn cho biết, các thị trường xuất khẩu lớn của thủy sản Việt Nam cũng liên tục phát đi tín hiệu vui, hứa hẹn cơ hội mới cho thủy sản. Điển hình là thông tin về cuộc điều tra chống bán phá giá đối với cá tra từ Bộ Thương mại Mỹ (DOC) kết luận doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam không vi phạm, giúp doanh nghiệp tránh được thuế chống bán phá giá. 

Đây là bước ngoặt quan trọng sau hai thập kỷ ngành thủy sản Việt Nam đối mặt với các rào cản thương mại từ thị trường Mỹ. Ngay sau những thông tin này, các đơn hàng xuất khẩu cá tra sang Mỹ liên tục tăng và đạt 35 triệu USD trong 8 tháng đầu năm, tăng đến 40% so với cùng kỳ.

Đặc biệt, tại Mỹ, xuất khẩu tôm đã tăng 21% trong tháng 8 nhờ các nhà bán lẻ cần bổ sung hàng hóa cho mùa lễ hội cuối năm. Tồn kho giảm và nền kinh tế Mỹ phục hồi cũng góp phần thúc đẩy nhập khẩu tôm từ Việt Nam.

Cùng với đó, Trung Quốc, một trong những thị trường lớn nhất của thủy sản Việt Nam cũng ghi nhận tăng trưởng đáng kể. Đơn cử, xuất khẩu tôm sang Trung Quốc trong tháng 8 tăng 21% so với cùng kỳ năm trước, một phần là nhờ Ecuador - đối thủ cạnh tranh chính gặp vấn đề về kiểm dịch và chất lượng sản phẩm, mở ra cơ hội chiếm lĩnh thị phần cho Việt Nam.

Đáng chú ý, Ủy ban châu Âu đang phát tín hiệu tích cực về gỡ “thẻ vàng” với hải sản Việt Nam cũng góp phần mang lại niềm tin cho các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản trong thời gian tới. 

Giải bài toán vùng nguyên liệu cho xuất khẩu

Tuy nhiên, đan xen trong bức tranh sáng về xuất khẩu thủy sản, vấn đề nguyên liệu một lần nữa lại khiến các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản phải đau đầu và có thể trở thành rào cản lớn đối với mục tiêu xuất khẩu thủy sản trong tương lai, nếu không được khắc phục kịp thời, đặc biệt là trước tình trạng giá nguyên liệu đầu vào tăng, ảnh hưởng của bão lũ đến việc nuôi trồng thủy, hải sản... 

Theo Vasep, xuất khẩu cá ngừ tính tới cuối tháng 8/2024 đạt 652 triệu USD, tăng tới 21% so với cùng kỳ năm 2023. Tuy nhiên, trong những tháng tới, xuất khẩu cá ngừ khó giữ được đà tăng trưởng tốt như từ đầu năm tới nay vì thiếu nguyên liệu. 

“Những quy định về tiêu chuẩn, kích cỡ cá nhằm quản lý tình trạng đánh bắt quá mức, song do chưa có nhiều thời gian chuẩn bị, nên doanh nghiệp khó khăn khi gần như không thể mua được cá ngừ theo đúng quy định kích thước, dẫn đến không có đủ nguyên liệu để sản xuất cá ngừ hộp, cũng như sản phẩm khác cho xuất khẩu” - đại diện một doanh nghiệp xuất khẩu cá ngừ cho biết.

Đây cũng là thực trạng chung đối với xuất khẩu các ngành hàng thủy sản hiện nay. Theo Cục Thủy sản, về nuôi trồng thủy sản, nuôi biển có khoảng 9,2 triệu m3 lồng và 55ha nuôi nhuyễn thể; nuôi thủy sản nước lợ với diện tích 674,5 nghìn ha, tăng 1,1% so với cùng kỳ (tôm nước lợ, tôm sú, tôm thẻ chân trắng)...

Lũy kế 8 tháng năm 2024, sản lượng thủy sản ước đạt 6.090,1 nghìn tấn, tăng 2,6% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, sản lượng thủy sản nuôi trồng ước đạt 3.446,5 nghìn tấn, tăng 4%; sản lượng thủy sản khai thác ước đạt 2.643,6 nghìn tấn, tăng 0,9%.

Theo Cục trưởng Cục Thủy sản Trần Đình Luân, mặc dù sản lượng nuôi trồng, đánh bắt thời gian qua tăng, song chi phí, giá cả nguyên liệu đầu vào cũng tăng, dẫn đến những thách thức nhất định đối với nguyên liệu cho xuất khẩu. Đơn cử, giá tôm nguyên liệu có xu hướng tăng 10-20% so với cùng kỳ. Bên cạnh đó, dịch bệnh đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất nuôi trồng; tình hình bão lũ cũng gây thiệt hại lớn đến các vùng nuôi thủy, hải sản ở khu vực phía Bắc, đặc biệt là tại tỉnh Quảng Ninh, TP. Hải Phòng... 

Trong bối cảnh toàn cầu đầy biến động, các doanh nghiệp thủy sản Việt Nam cần tiếp tục duy trì chất lượng sản phẩm, nâng cao năng lực cạnh tranh và tận dụng tối đa các cơ hội từ các chương trình thương mại và đấu thầu quốc tế. Nếu giữ được đà tăng trưởng như hiện tại, mục tiêu đạt 10 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu trong năm 2024 hoàn toàn khả thi.

Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam

Đề cập đến giải pháp đối với nguồn nguyên liệu thủy sản, ông Luân cho biết, Cục Thủy sản tiếp tục đẩy mạnh triển khai thực hiện quyết liệt, đồng bộ các giải pháp theo Chỉ thị số 32-CT/TW của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác chống IUU, chỉ đạo của Chính phủ để sớm gỡ cảnh báo “thẻ vàng” của Ủy ban châu Âu; đảm bảo nguồn gốc, chất lượng của sản phẩm trước khi xuất khẩu đến thị trường; đồng thời có giải pháp để tăng sản lượng thủy sản từ nuôi biển; hỗ trợ các địa phương chịu ảnh hưởng bởi bão lũ sớm khôi phục sản xuất... 

Trước những khó khăn, thách thức từ thị trường xuất khẩu đến các vấn đề nội tại của ngành, để ngành thủy sản hướng đến mục tiêu xuất khẩu đạt 10 tỷ USD trong năm 2024, Cục Thủy sản cho rằng rất cần sự nỗ lực to lớn từ các hiệp hội, doanh nghiệp ngành thủy sản để đồng lòng chung sức vượt qua thách thức.

Trong đó, các doanh nghiệp cần chủ động đổi mới trong sản xuất và kinh doanh, nắm bắt xu hướng và nhu cầu tiêu dùng, xây dựng chiến lược phát triển phù hợp, tiến bộ và hướng đến phát triển bền vững nhằm tạo lợi thế và sức cạnh tranh cho thủy sản Việt Nam.

Về phía Vasep, đại diện Hiệp hội cho biết sẽ không ngừng phát triển và đổi mới, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động nhằm hỗ trợ hiệu quả cho các doanh nghiệp trong hoạt động sản xuất và xuất khẩu.

Ngoài những nỗ lực từ phía doanh nghiệp, các chuyên gia cho rằng, các địa phương có thế mạnh về thủy sản, cần thúc đẩy hợp tác giữa doanh nghiệp và người nuôi thông qua ký kết hợp đồng bao tiêu sản phẩm. Đồng thời, hỗ trợ về vốn vay, quy trình kỹ thuật nuôi, chọn giống, thức ăn, thuốc thú y, kiểm soát dịch bệnh và kỹ thuật bảo quản sau thu hoạch... 

N.LỘC