Nghịch lý giá điện: “Hóa giải” từ đâu?

Tài chính - Ngày đăng : 20:04, 11/10/2024

(BKTO) - Để bảo đảm hài hòa mục tiêu kinh tế gắn liền với thực hiện các mục tiêu an sinh xã hội, thời gian qua, giá bán điện chưa được hạch toán đầy đủ giữa chi phí đầu vào và giá thành bán ra. Thực tế cho thấy, giá điện bán ra còn thấp hơn giá thành sản xuất. Giải pháp nào để “hóa giải” nghịch lý này?
11.png
Hiện nay, nguồn cho điện giá rẻ như thủy điện giảm, trong khi nguồn điện có giá đắt như điện than, điện dầu tăng cao. Ảnh: ST

Nghịch lý giá điện: Mua cao, bán thấp

Phó Cục trưởng Cục Điều tiết Điện lực, Bộ Công Thương - ông Nguyễn Thế Hữu - cho biết, năm 2023, giá nhiên liệu đầu vào cho sản xuất điện gồm giá than, dầu, khí, tỷ giá ngoại tệ đều tăng cao do biến động của tình hình thế giới và ảnh hưởng của hiện tượng El Nino khiến cơ cấu nguồn điện biến động theo hướng bất lợi. Tức là nguồn cho điện giá rẻ như thủy điện giảm, trong khi nguồn điện có giá đắt như điện than, điện dầu tăng cao.

"Cùng với đó, nhu cầu điện của Việt Nam tăng cao, xấp xỉ 10-11%. Ngoài các nguồn điện rẻ đã sử dụng hết, chúng ta tiếp tục sử dụng nguồn tăng thêm có giá cao hơn. Tất cả những yếu tố đó dẫn tới chi phí phát điện tăng cao" - ông Hữu chỉ rõ.

Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Phan Đức Hiếu nêu vấn đề: Giả sử các bên sản xuất điện, phân phối, bán lẻ điện đã nỗ lực hết sức để tiết giảm chi phí nhằm có mức giá điện hợp lý nhất, nhưng giá bán điện vẫn thấp hơn giá thành sản xuất, giá thành phân phối thì rõ ràng đây là một bất cập.

Theo phân tích của ông Hiếu, bất cập thể hiện rõ ở một số điểm. Cụ thể đối với điện, chúng ta không chỉ nói về giá cả, giá thành mà cả vấn đề an ninh năng lượng, ổn định trong cung ứng điện rất quan trọng.

"Nếu giá bán điện thấp hơn giá sản xuất và nhà sản xuất vẫn bán bằng chi phí sản xuất thì thiệt hại dồn lên nhà phân phối. Như vậy, không công bằng đối với nhà phân phối" - ông Hiếu thẳng thắn.

Ông Hiếu cho hay, trong nỗ lực của nhà phân phối nhằm giảm giá mua điện thì lại ảnh hưởng đến nhà sản xuất điện và về lâu dài, không thúc đẩy sản xuất điện, ảnh hưởng đến an ninh, ổn định cung ứng điện. Thực tiễn thời gian qua, có thời điểm không ổn định nguồn cung điện thì thiệt hại chung cho nền kinh tế, cho người dân và doanh nghiệp.

"Về lâu dài, câu chuyện này cần giải quyết một cách triệt để" - ông Hiếu nhấn mạnh.

Chia sẻ những bất cập này, Nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá, Bộ Tài chính - ông Nguyễn Tiến Thỏa - cho rằng, giá bán không bù đắp được chi phí thì gây ra nhiều hệ lụy. Qua số liệu kiểm tra liên ngành được công bố, giá thành điện là 2.088 đồng/kWh và giá bán bình quân 1.953 đồng/kWh.

"Tức là giá thành điện đã cao hơn giá bán điện bình quân là 6,92%. Đây là tình trạng mua cao, bán thấp. Tức là đầu vào thì theo thị trường nhưng đầu ra thì chúng ta lại không quyết đủ theo các chi phí mà đã tính đúng, tính đủ, hợp lý, hợp lệ trong quá trình sản xuất kinh doanh điện" - ông Thỏa phân tích.

Thực tế này, theo ông Thỏa, gây ra rất nhiều hệ lụy cho sản xuất, kinh doanh điện, cho các ngành sử dụng điện và cho cả nền kinh tế. “Chúng ta phải nhìn thẳng vào sự thật để giải quyết những bất cập này” - ông Thỏa đề nghị.

Nguyên tắc tối thượng của điều hành giá điện là phải bảo đảm bù đắp chi phí sản xuất hợp lý, hợp lệ đã được tính đúng, tính đủ

Ông Nguyễn Tiến Thỏa - Nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá, Bộ Tài chính 

Ông Thỏa nêu rõ, Nghị quyết số 55-NQ/TW của Bộ Chính trị đã yêu cầu áp dụng giá thị trường đối với mọi loại hình năng lượng, trong đó có giá điện. Vấn đề nữa là phải xóa bỏ mọi "rào cản" để bảo đảm cho giá điện minh bạch theo cơ chế thị trường. Chính phủ đã có quy định căn cứ đầu vào thay đổi bao nhiêu trong khoảng 3 tháng thì EVN được phép điều chỉnh giá điện bao nhiêu %.

3(1).jpg
Nỗ lực chung của cả ngành điện cũng như cơ quan có liên quan đảm bảo an ninh nguồn điện cũng chính là giải pháp căn cơ nhất để đảm bảo an sinh xã hội. Ảnh: ST

Cần tách bạch chính sách hỗ trợ trong giá điện

Nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá Nguyễn Tiến Thỏa nhấn mạnh, Nhà nước điều tiết giá điện bằng các công cụ của thị trường. Đó là các loại thuế, các loại phí, các loại quỹ để điều tiết gián tiếp vào yếu tố hình thành giá điện, để có một mức giá điện bảo đảm hài hòa lợi ích các bên tham gia thị trường điện, chứ Nhà nước không can thiệp trực tiếp vào giá thành.

Ông Thỏa cho biết, ngoài việc bảo đảm tính đúng, tính đủ, Nhà nước điều tiết bằng các biện pháp gián tiếp, bằng công cụ thị trường, thì giá điện cũng phải tách bạch phần chính sách an sinh xã hội, chính sách hỗ trợ đối với người nghèo ra khỏi chính sách giá điện và giải quyết bằng chính sách khác như hỗ trợ trực tiếp cho hộ nghèo thì giá điện sẽ minh bạch hơn.

"Những người thuộc diện chính sách xã hội vẫn được nhà nước quan tâm và chúng ta không bỏ rơi những đối tượng đó" - ông Thỏa chỉ rõ.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Thế Hữu bình luận, trong bất kỳ hoàn cảnh nào cũng phải đảm bảo hài hòa lợi ích nhà nước, người dân, doanh nghiệp và bảo đảm các vấn đề về an sinh xã hội khác, hỗ trợ người nghèo trong tiếp cận và sử dụng điện năng.

"Chính sách an sinh trong việc sử dụng điện đối với hộ nghèo và các hộ chính sách xã hội đã được áp dụng nhất quán trong nhiều năm nay chứ không phải vài năm trở lại đây mới nói" - ông Hữu khẳng định.

Đại diện Cục Điều tiết Điện lực cho biết, các hộ nghèo, hộ chính sách xã hội được hỗ trợ tương đương 30 kWh điện hàng tháng từ ngân sách nhà nước. Nỗ lực chung của cả ngành điện cũng như cơ quan có liên quan đảm bảo an ninh nguồn điện cũng chính là giải pháp căn cơ nhất để đảm bảo an sinh xã hội.

6.jpg
Về dài hạn, phải nhanh chóng sửa cơ chế chính sách giá điện trong Luật Điện lực. Ảnh: ST

Phải cải cách giá điện

Cũng theo ông Nguyễn Tiến Thỏa, kim chỉ nam để thực hiện việc này là phải tuân thủ quyết định của Bộ Chính trị và Quyết định số 05/2024/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ quy định về cơ chế điều chỉnh mức giá bán lẻ điện bình quân. Nếu tuân thủ các quyết định này thì giải quyết được rất nhiều vấn đề vì đã cho chúng ta định hướng theo thị trường, tức là đầu vào cứ tăng khoảng ngần này trong 3 tháng thì được điều chỉnh.

Chuyên gia này lưu ý, giá điện bám sát sự biến động của thị trường, không hoàn toàn thả nổi theo cơ chế thị trường. Đây chính là cơ chế tính giá theo thị trường mà Nhà nước cho phép điều chỉnh làm sao ở mức độ hợp lý.

"Nguyên tắc xuyên suốt là phải bảo đảm bù đắp chi phí sản xuất, tính đúng, tính đủ, hợp lý, hợp lệ cho ngành điện. Thực hiện những điều này sẽ giải quyết được rất nhiều vấn đề" - ông Thỏa nhấn mạnh.

Về dài hạn, ông Thỏa kiến nghị phải nhanh chóng sửa cơ chế chính sách giá điện trong Luật Điện lực với tầm nhìn dài hạn mới có thể xử lý được những yêu cầu đặt ra đối với một trong những vấn đề cốt lõi của ngành điện, đó chính là giá điện.

Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh - TS. Hà Đăng Sơn - khẳng định, căn cứ pháp lý đã có, các chỉ đạo cụ thể của Nhà nước đã có,vấn đề ở đây là chúng ta vẫn chưa sử dụng các công cụ đã có trong tay vì vậy không nên nghĩ đến những điều mới. Trước mắt, những gì đã có cần làm trước, các động thái như sửa Luật Điện lực và đưa ra những cơ chế, chính sách mới, Chính phủ đều đã làm. Chúng ta đang nhìn thấy lộ trình cải cách toàn bộ ngành điện với định hướng tiến theo mục tiêu Net Zero và phát triển bền vững của Việt Nam.

"Để làm được những việc này, đầu tiên là phải cải cách giá điện, trong trường hợp đó chúng ta mới có được những định chế, nền tảng cơ bản để chuyển đổi, chuyển dịch năng lượng theo hướng đưa nhiều hơn nguồn điện "sạch, xanh" trong cơ cấu sản xuất điện" - ông Sơn chỉ rõ./.

HỒNG NHUNG