Tái cơ cấu ngân hàng và xử lý nợ xấu qua góc nhìn kiểm toán

Tỷ lệ nợ xấu vẫn ở mức cao, có trường hợp vượt quá 10%

Báo cáo của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) cho biết, qua 4 năm thực hiện Đề án cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng (TCTD) gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2016-2020 tại NHNN (Đề án), hệ thống ngân hàng đã đạt được những kết quả đáng khích lệ. Cụ thể, nhiều ngân hàng đã tăng vốn điều lệ, đáp ứng các yêu cầu về an toàn vốn và từng bước tiến đến áp dụng các tiêu chuẩn Basel II. Tổng tài sản và vốn chủ sở hữu cũng tăng trưởng đáng kể, giúp các ngân hàng có khả năng cung cấp tín dụng với lãi suất thấp hơn, qua đó hỗ trợ nền kinh tế.

Cùng với đó, tỷ lệ nợ xấu toàn hệ thống đã giảm mạnh so với giai đoạn trước, đạt dưới 3% vào cuối năm 2020. Các ngân hàng đã thực hiện nhiều biện pháp xử lý nợ xấu, bao gồm trích lập dự phòng và bán nợ cho Công ty Quản lý Tài sản của các TCTD Việt Nam (VAMC). Tình trạng sở hữu chéo trong hệ thống ngân hàng đã dần được giải quyết. Đề án đã giúp giảm bớt tình trạng sở hữu chéo, góp phần tăng cường minh bạch và kiểm soát tốt hơn trong hoạt động ngân hàng.

Bộ Tài chính đẩy nhanh tiến độ nghiên cứu, xây dựng khuôn khổ pháp lý cho hoạt động chứng khoán hóa các khoản nợ, góp phần tạo cơ sở pháp lý cho việc thực hiện các giao dịch trên thị trường chứng khoán và chuyển đổi các khoản nợ xấu thành chứng khoán để giao dịch công khai, minh bạch.

KTNN chuyên ngành VII

Dù đạt được nhiều kết quả tích cực, song quá trình tái cơ cấu hệ thống ngân hàng và xử lý nợ xấu vẫn gặp nhiều thách thức. Đơn cử, một số mục tiêu của Đề án chưa đạt hoặc chỉ đạt một phần như mục tiêu về cải thiện hệ thống tài chính và xử lý nợ xấu, tái cơ cấu TCTD yếu kém, nâng cao năng lực quản trị tài chính và tuân thủ thông lệ quốc tế, xóa bỏ các hình thức sở hữu chéo và những hình thức sở hữu chi phối trong hệ thống tín dụng, tăng thu nhập từ dịch vụ phi tín dụng, kiểm soát nợ xấu dưới 3% và việc hoàn thành niêm yết cổ phiếu của các ngân hàng thương mại. Bên cạnh đó, một số TCTD vẫn chưa hoàn toàn đạt được mục tiêu về xử lý nợ xấu một cách bền vững. Tại một số ngân hàng, tỷ lệ nợ xấu vẫn ở mức cao, thậm chí có trường hợp vượt quá 10%. Các ngân hàng vẫn gặp khó khăn trong việc thu hồi nợ, đặc biệt các trường hợp nợ có tài sản bảo đảm.

Thêm vào đó, một số ngân hàng chưa xây dựng hệ thống quản trị rủi ro và kiểm soát nội bộ hiệu quả. Việc phân loại và quản lý nợ xấu chưa thực hiện đúng quy trình, dẫn đến một số khoản nợ xấu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Hệ thống kiểm tra, giám sát nội bộ tại một số TCTD còn nhiều bất cập, ảnh hưởng đến khả năng quản trị rủi ro và tính minh bạch trong hoạt động. Chưa kể, mặc dù Nghị quyết số 42/2017/QH14 của Quốc hội về xử lý nợ xấu đã tạo khuôn khổ pháp lý quan trọng, nhưng vẫn còn nhiều khoảng trống trong việc áp dụng thực tiễn. Việc định giá nợ xấu theo giá thị trường chưa được quy định rõ ràng, gây khó khăn cho quá trình chuyển nhượng nợ giữa các TCTD. Việc thu giữ tài sản bảo đảm cũng gặp nhiều trở ngại do thiếu hợp tác từ khách hàng và sự chậm trễ trong việc phối hợp giữa các cơ quan thi hành án và công an địa phương.

Tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao hiệu quả thanh tra, giám sát

Nhằm khắc phục hạn chế trong công tác thực hiện Đề án giai đoạn 2016-2020, cũng như nâng cao hiệu lực, hiệu quả việc thực hiện Đề án mới trong giai đoạn tiếp theo, trên cơ sở kết quả kiểm toán việc thực hiện Đề án năm 2022, Kiểm toán nhà nước chuyên ngành VII kiến nghị:

NHNN chủ trì, phối hợp với các Bộ, ngành liên quan nghiên cứu hoàn thiện khuôn khổ pháp lý liên quan đến việc định giá khoản nợ/nợ xấu; phối hợp với Bộ Tài chính hoàn thiện khuôn khổ pháp lý liên quan đến thị trường mua bán nợ, chứng khoán hóa các khoản nợ để có thể giao dịch trên thị trường chứng khoán; nghiên cứu và ban hành các quy định, chính sách nhằm tháo gỡ vướng mắc trong việc cơ cấu lại các TCTD yếu kém; phối hợp với các Bộ, ngành liên quan giải quyết triệt để các vướng mắc của các TCTD, VAMC liên quan đến xử lý nợ xấu theo Nghị quyết số 42/2017/QH14; chỉ đạo cơ quan thanh tra, giám sát ngân hàng và NHNN chi nhánh tỉnh, thành phố tăng cường thanh tra, giám sát các TCTD, đánh giá ảnh hưởng các rủi ro/rủi ro tiềm ẩn đến hệ thống để có cảnh báo sớm; hướng dẫn các TCTD xây dựng, phê duyệt phương án cơ cấu lại kịp thời, theo đúng định hướng của Đề án, đảm bảo tính thống nhất…

Bộ Tư pháp chỉ đạo các cơ quan thi hành án đẩy nhanh tiến độ thi hành các bản án đã có hiệu lực, tăng cường phối hợp với NHNN, các TCTD và VAMC để giải quyết dứt điểm, đẩy nhanh tiến độ xử lý nợ xấu. Bộ Công an chỉ đạo công an các địa phương phối hợp và hỗ trợ các TCTD, VAMC trong việc thu giữ tài sản bảo đảm của các khoản nợ xấu. Bộ Tài chính đẩy nhanh tiến độ hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về hoạt động mua, bán nợ của các doanh nghiệp, về hình thành, phát triển và quản lý thị trường mua bán nợ, thúc đẩy thị trường mua bán nợ, đặc biệt là nợ xấu nhằm đẩy nhanh tiến độ xử lý, thu hồi nợ xấu của các TCTD.

Bộ Tài nguyên và Môi trường khẩn trương nghiên cứu, đề xuất sửa đổi quy định Luật Đất đai để tháo gỡ khó khăn về nhận thế chấp là quyền sử dụng đất của các tổ chức không phải các TCTD; đẩy nhanh phối hợp với các Bộ, ngành và địa phương tập trung ưu tiên nguồn lực xây dựng Cơ sở dữ liệu đất đai quốc gia; khẩn trương chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan hướng dẫn việc đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất; đăng ký thay đổi Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất là tài sản bảo đảm của khoản nợ có nguồn gốc từ khoản nợ xấu của TCTD, chi nhánh nước ngoài theo quy định tại khoản 4 Điều 9 và Điều 15 Nghị quyết số 42/2017/QH14. Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn cụ thể Tòa án nhân dân các cấp áp dụng thủ tục rút gọn trong giải quyết tranh chấp liên quan đến tài sản bảo đảm của các khoản nợ xấu theo quy định tại Điều 8 Nghị quyết số 42/2017/QH14./.

HỒNG NHUNG