Cải cách cơ chế quản lý tài chính trong nghiên cứu khoa học, công nghệ

Đề xuất cấp kinh phí theo nhiệm vụ nghiên cứu

Thảo luận về Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, đại biểu Quốc hội Hoàng Văn Cường (Đoàn TP. Hà Nội) đánh giá, việc ban hành Nghị quyết sẽ tạo ra động lực rất lớn thúc đẩy các hoạt động nghiên cứu khoa học, công nghệ, đưa khoa học, công nghệ trở thành khâu đột phá cho phát triển đất nước.

Nhiều quy định trong Dự thảo Nghị quyết đã tháo gỡ những nút thắt về thể chế hiện nay như tăng ngân sách đầu tư cho khoa học, công nghệ và chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học, công nghệ.

Đại biểu chỉ rõ, Dự thảo Nghị quyết xác định thực hiện khoán chi cho các hoạt động trong quá trình nghiên cứu. Như vậy, các nhà khoa học sẽ không phải lo thực hiện các thủ tục hành chính, hoàn thiện về các giấy tờ để đáp ứng các nhu cầu về quản lý.

Đại biểu đề nghị, không chỉ giải quyết vấn đề khoán chi mà cần bỏ tất cả những quy định liên quan đến đấu thầu trong nghiên cứu khoa học, công nghệ, ví dụ như đấu thầu để chọn đề tài là hoàn toàn không phù hợp.

“Đấu thầu chọn đề tài dẫn đến một đề tài nghiên cứu năm nay đấu thầu được, đang nghiên cứu dở dang sang năm không đấu thầu được thì sẽ bỏ đi. Do vậy, nên chuyển sang cơ chế đặt hàng, giao nhiệm vụ và khoán chi chứ không thực hiện các cơ chế đấu thầu” - đại biểu đề xuất.

Liên quan đến việc Nhà nước cấp kinh phí cho các tổ chức công lập trong nghiên cứu khoa học, đại biểu Hoàng Văn Cường chỉ rõ, việc cấp kinh phí theo kiểu chi thường xuyên chỉ duy trì hoạt động nghiên cứu từng năm, không đúng với tính chất tự chủ của các đơn vị nghiên cứu và đặc biệt không đáp ứng yêu cầu nghiên cứu là cả một quá trình dài, nhiều năm.

“Tôi đề nghị không cấp kinh phí chi thường xuyên mà phải đặt hàng cho các đơn vị nghiên cứu theo một thời gian dài hạn, tùy theo nhiệm vụ có thể đặt hàng 2 năm, 3 năm, thậm chí 5-7 năm” - đại biểu Hoàng Văn Cường nêu quan điểm.

Cùng quan tâm vấn đề này, đại biểu Trịnh Xuân An (Đoàn Đồng Nai) đề nghị làm rõ hơn cơ chế chuyển nguồn theo hướng chuyển nguồn đến sản phẩm cuối cùng, đến khi hoàn thành nhiệm vụ khoa học công nghệ.

Làm rõ thêm vấn đề này, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, cơ chế quản lý tài chính trong thực hiện nghiên cứu khoa học, công nghệ, giao quyền tự chủ trong sử dụng kinh phí nghiên cứu, về chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu là những nội dung có nhiều vướng mắc kéo dài.

Cải cách cơ chế này, Nghị quyết thí điểm cơ chế khoán chi đối với hầu hết các nghiên cứu mà không phải cam kết kết quả cuối cùng. Nhà nước sẽ quản lý thông qua đánh giá các giai đoạn nghiên cứu để tiếp tục cấp kinh phí, đánh giá các cơ sở nghiên cứu có kết quả để giao thực hiện tiếp các đề tài.

Nghị quyết cũng cho phép Nhà nước cấp tiền cho nghiên cứu thông qua cơ chế quỹ; quy định về việc miễn trách nhiệm dân sự và không phải hoàn trả lại kinh phí nếu nghiên cứu không đi đến kết quả như dự kiến.

Bảo đảm đầu ra của các sản phẩm khoa học công nghệ

Góp ý hoàn thiện Dự thảo Nghị quyết, đại biểu Hoàng Minh Hiếu (Đoàn Nghệ An) đề nghị bổ sung các chính sách để bảo đảm đầu ra của khoa học, công nghệ trong nước. Trong đó, cần tập trung có chính sách để Nhà nước trở thành khách hàng đầu tiên và là khách hàng quan trọng nhất đối với các kết quả nghiên cứu và khoa học, công nghệ trong nước.

Theo đại biểu, việc bảo đảm sử dụng các kết quả nghiên cứu phát triển trong các chương trình của Nhà nước cũng thể hiện niềm tin của Nhà nước, của nhân dân vào năng lực của khoa học, công nghệ trong nước.

Nghị quyết thí điểm việc cho phép cơ sở nghiên cứu được sở hữu và có quyền tự quyết đối với kết quả nghiên cứu, với tài sản hình thành từ nghiên cứu để chủ động thương mại hóa ngay sau khi kết thúc nghiên cứu. Người làm nghiên cứu cũng được hưởng tối thiểu 30% kết quả thương mại hóa, được phép tham gia lập và điều hành doanh nghiệp. Đây là những chính sách rất mạnh mẽ để thương mại hóa kết quả nghiên cứu, tạo ra ích nước lợi nhà, vì kết quả nghiên cứu được thương mại hóa thì Nhà nước sẽ thu được thuế. Đây là cách thu hồi gián tiếp của Nhà nước đối với các khoản chi khoa học, công nghệ.

Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng

Đại biểu Trần Thị Nhị Hà (Đoàn TP. Hà Nội) chỉ ra, Dự thảo Nghị quyết mới chỉ nêu nguyên tắc về hỗ trợ phát triển khoa học, công nghệ nhưng chưa có quy định để thúc đẩy việc đặt hàng sản phẩm khoa học, công nghệ trong nước.

Đại biểu đề nghị bổ sung quy định, đối với sản phẩm dịch vụ được đặt hàng trong lĩnh vực khoa học và công nghệ, sau khi nghiên cứu thành công và được nghiệm thu, đơn vị đặt hàng có thể trực tiếp ký kết hợp đồng cung cấp sản phẩm với đơn vị nghiên cứu mà không phải tuân thủ các quy định của Luật Đấu thầu. Các Bộ, ngành, địa phương phải dành tối thiểu 20% ngân sách để đặt hàng sản phẩm khoa học, công nghệ trong nước.

Đồng thời, hằng năm, Bộ, ngành, địa phương phải ban hành danh mục đặt hàng sản phẩm khoa học, công nghệ để các tổ chức, đơn vị, nhà nước, doanh nghiệp tư nhân, thậm chí cả các cá nhân có thể đăng ký tham gia và được hỗ trợ đầu ra sau khi nghiên cứu thành công sản phẩm.

Đặc biệt, đại biểu Trần Thị Nhị Hà đề nghị bổ sung cơ chế rút ngắn thủ tục thương mại hóa sản phẩm khoa học, công nghệ, trong đó, cần xác định được tỷ lệ phân chia lợi nhuận giữa nhà khoa học, tổ chức khoa học, công nghệ với các doanh nghiệp sau khi thương mại hóa sản phẩm công nghệ. Đồng thời, cải cách thủ tục hành chính, thời gian cấp bằng sáng chế rút ngắn tối đa xuống 3 năm, trong đó thời gian thẩm định nội dung không quá 12 tháng; ban hành quy trình đăng ký chung cho các sản phẩm khoa học, công nghệ, tránh chồng chéo giữa các Bộ, ngành.

“Tôi đề nghị Chính phủ cụ thể hóa nội dung này để thúc đẩy thật nhanh và tạo cơ sở pháp lý để các doanh nghiệp, nhà khoa học tự tin trong việc thương mại hóa sản phẩm” - đại biểu Trần Thị Nhị Hà nhấn mạnh.

Đ. KHOA