Các kỹ thuật tiên tiến và xu hướng trong nghề nghiệp kiểm toán

Ứng dụng AI và máy học trong kiểm toán

Trong 5-10 năm tới, AI và máy học (ML) được dự báo sẽ tạo ra một bước đột phá quan trọng trong lĩnh vực kiểm toán, thay đổi cơ bản cách thức đánh giá báo cáo tài chính và kiểm soát rủi ro. Nhờ khả năng xử lý lượng giao dịch khổng lồ trong khoảng thời gian ngắn, AI giúp tự động hóa quá trình phân tích dữ liệu, phát hiện bất thường nhanh chóng và chính xác hơn so với phương pháp truyền thống. Các thuật toán nhận diện rủi ro cho phép AI tự động chỉ ra những giao dịch có nguy cơ gian lận hoặc vượt mức cho phép mà không cần sự can thiệp của kiểm toán viên (KTV), tối ưu thời gian và chi phí.

AI mở ra cơ hội phân tích dự đoán và dự báo tài chính. Từ dữ liệu quá khứ, AI dự báo dòng tiền, lợi nhuận, chi phí, hỗ trợ KTV kiểm tra tính hợp lý các khoản mục. Nếu phát hiện sai lệch, KTV sẽ ưu tiên kiểm tra, ngăn chặn sai sót kịp thời.

Không chỉ dừng lại ở việc hỗ trợ sàng lọc, AI còn giúp phát hiện gian lận dựa trên các thuật toán học sâu và những mô hình hành vi xếp hạng rủi ro có sẵn. Hệ thống AI có thể phân tích mô hình chi tiêu, hành vi mua sắm hoặc sự bất thường trong luồng tiền để nhận diện gian lận tiềm ẩn. Thêm vào đó, việc tích hợp AI với công cụ theo dõi hành vi người dùng tạo điều kiện cho KTV giám sát hoạt động của nhân viên, khách hàng, kịp thời phát hiện những dấu hiệu bất thường, hạn chế tổn thất tài chính.

Bên cạnh đó, AI còn được ứng dụng mạnh mẽ trong hệ thống cảnh báo sớm bằng cách phân tích xu hướng và các mẫu từ cơ sở dữ liệu giao dịch, từ đó dự báo được các rủi ro như doanh thu giảm sút, tỷ lệ nợ xấu gia tăng hay thanh toán chậm trễ. Khi vượt qua ngưỡng an toàn, AI sẽ tự động kích hoạt cảnh báo, cho phép KTV áp dụng biện pháp kiểm soát phù hợp để bảo vệ lợi ích của doanh nghiệp.

Khía cạnh quan trọng khác của AI liên quan đến khả năng xử lý ngôn ngữ tự nhiên. Công nghệ này trích xuất và tóm tắt nội dung chính từ tài liệu như hợp đồng, biên bản họp hoặc email, giúp KTV tiếp cận thông tin nhanh hơn, tập trung vào phân tích chi tiết, giảm nguy cơ bỏ sót vấn đề quan trọng và nâng cao chất lượng công việc.

Kiểm toán dữ liệu lớn

Kiểm toán dữ liệu lớn đang trở thành một công cụ quan trọng giúp cải thiện độ chính xác và khả năng phát hiện rủi ro của các doanh nghiệp kiểm toán (DNKiT). Với khả năng xử lý khối lượng dữ liệu lớn trong thời gian ngắn, công cụ này không chỉ đơn giản hóa quy trình mà còn mang lại cái nhìn chi tiết hơn về hoạt động tài chính và các yếu tố rủi ro của khách hàng. Thay vì kiểm tra ngẫu nhiên một số lượng mẫu hạn chế, KTV có thể xem xét toàn bộ dữ liệu để phát hiện các nghiệp vụ bất thường hoặc xu hướng tiềm ẩn, qua đó đánh giá toàn diện tình hình tài chính của doanh nghiệp.

Thông qua việc phân tích dữ liệu, KTV có thể hiểu rõ hơn về mô hình kinh doanh và các quy trình tài chính, phát hiện các điểm yếu trong hệ thống kiểm soát nội bộ và các rủi ro tiềm ẩn một cách chính xác. Ví dụ, KTV có thể phát hiện các khoản chi phí bất thường, giao dịch trùng lặp hoặc hoạt động tài chính vượt ngưỡng thông thường. Từ đó, đưa ra các khuyến nghị cụ thể để cải thiện hệ thống kiểm soát nội bộ, đồng thời giúp doanh nghiệp phòng ngừa và giảm thiểu rủi ro trong tương lai.

Dữ liệu lớn còn giúp KTV có cơ sở để so sánh các kết quả tài chính của khách hàng với các doanh nghiệp khác trong cùng ngành, từ đó đánh giá xem các chỉ số tài chính có đang nằm trong phạm vi bình thường hay không? Điều này đặc biệt quan trọng trong việc phát hiện các dấu hiệu của gian lận tài chính, khi các chỉ số của doanh nghiệp khác biệt lớn so với mức trung bình ngành. Dữ liệu lớn không chỉ hỗ trợ trong việc cải thiện chất lượng kiểm toán mà còn giúp các DNKiT cung cấp các báo cáo chi tiết và giá trị cao cho khách hàng.

Kiểm toán thông qua blockchain

Công nghệ chuỗi khối (blockchain) đang được xem là đột phá, có thể thay đổi căn bản cách thức kiểm toán giao dịch tài chính. Nhờ tính bảo mật, minh bạch và không thể chỉnh sửa, blockchain cung cấp nguồn thông tin đáng tin cậy cho KTV. Khi dữ liệu được ghi nhận, nó tồn tại vĩnh viễn, không thể sửa hay xóa, duy trì lịch sử giao dịch rõ ràng, qua đó gia tăng tính toàn vẹn cho các giao dịch tài chính.

Nhờ blockchain, DNKiT dễ dàng truy vết và xác minh từng giao dịch, giảm thiểu gian lận lẫn sai sót. Điều này rất hữu ích khi khối lượng giao dịch khổng lồ khiến kiểm tra thủ công tốn kém thời gian. Blockchain cũng cho phép KTV theo dõi dữ liệu theo thời gian thực, giám sát liên tục và phát hiện kịp thời bất thường., góp phần nâng cao toàn diện chất lượng kiểm toán.

Công nghệ này tối ưu hóa quy trình kiểm toán bằng cách giảm bớt các thủ tục xác minh truyền thống. Giao dịch được mã hóa và lưu trữ an toàn, giúp KTV tin tưởng dữ liệu đã xác thực mà không cần kiểm tra lặp lại. Nhờ vậy, họ dành nhiều thời gian hơn cho phân tích chuyên sâu và đánh giá rủi ro. Ngoài ra, blockchain giúp KTV giám sát liên tục thay vì chỉ kiểm tra hậu kỳ, nâng cao tốc độ và độ chính xác. Khi mọi giao dịch tài chính đều minh bạch, niềm tin của khách hàng và các bên liên quan càng được củng cố, thúc đẩy uy tín và phát triển bền vững cho doanh nghiệp.

Ngoài các kỹ thuật tiên tiến, dịch vụ kiểm toán nội bộ và quản trị rủi ro, kiểm toán môi trường và phát triển bền vững, tín chỉ carbon, trung hòa carbon và đánh giá bền vững toàn diện... ngày càng được chú trọng để đáp ứng các yêu cầu pháp lý và bảo vệ môi trường. Bên cạnh đó, dịch vụ kiểm toán công nghệ thông tin (IT audit), an ninh mạng và tư vấn kỹ thuật số xanh cũng giúp doanh nghiệp cải thiện khả năng quản lý rủi ro công nghệ và phát triển bền vững.

Để thành công và phát triển nghề nghiệp kiểm toán, KTV cần trang bị những kỹ năng và kiến thức sâu rộng hơn, không chỉ giới hạn ở lĩnh vực tài chính, mà còn mở rộng các kỹ năng phân tích dữ liệu, hiểu biết pháp lý toàn cầu, quản lý rủi ro, tư duy phản biện, tâm lý học để nâng cao khả năng giao tiếp, đánh giá hành vi và phát hiện rủi ro tiềm ẩn trong môi trường kiểm toán hiện đại. Sự kết hợp giữa các kỹ thuật kiểm toán tiên tiến, xu hướng dịch vụ mới và kỹ năng đa dạng sẽ giúp KTV đáp ứng tốt hơn các yêu cầu phức tạp của công việc và đóng góp vào một môi trường kinh doanh minh bạch, bền vững./.

TS. TRẦN KHÁNH LÂM