Hiệu lực kiến nghị kiểm toán: Từ con số “biết nói” đến mục tiêu cao hơn trong nhiệm kỳ mới. Bài cuối: Hiện thực hóa mục tiêu, khẳng định vai trò, vị thế

Đặc thù kiểm toán và giới hạn thực thi

Theo quy định của Luật KTNN, các đơn vị được kiểm toán có trách nhiệm thực hiện các kiến nghị liên quan đến sai sót, vi phạm trong quản lý tài chính và tài sản công. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, không một hệ thống kiểm toán nào - kể cả quốc tế - có thể đạt tỷ lệ thực hiện kiến nghị 100%.

Kết quả kiểm tra của KTNN về tình hình thực hiện kiến nghị kiểm toán năm 2024 đối với các cuộc kiểm toán năm 2023 (niên độ ngân sách 2022) cho thấy: đến ngày 31/12/2024, các đơn vị đã thực hiện 41.624,48/49.940,10 tỷ đồng kiến nghị, đạt tỷ lệ 83,35%. Về nguyên nhân chưa thực hiện, nhóm thuộc đơn vị được kiểm toán chiếm 91,53%; vướng mắc do bên thứ ba chiếm 2,25%; nguyên nhân khác chiếm 6,12%. Đáng chú ý, nhóm nguyên nhân thuộc về trách nhiệm của KTNN chỉ chiếm 0,1% - phản ánh rõ ràng đặc thù rủi ro và giới hạn kiểm soát của hoạt động kiểm toán công.

Ông Lê Đình Thăng - Kiểm toán trưởng KTNN chuyên ngành II - phân tích: KTNN không xác nhận “tính chính xác tuyệt đối” của báo cáo tài chính, mà đánh giá “tính trung thực, hợp lý” dựa trên trọng yếu và rủi ro. Vì vậy, luôn tồn tại một tỷ lệ sai sót nhất định có thể chấp nhận được. Việc kỳ vọng 100% kiến nghị được thực hiện là rất khó.

Ở góc nhìn cụ thể, ông Vũ Khánh Toàn - Kiểm toán trưởng KTNN khu vực VI - cho biết: tỷ lệ thực hiện kiến nghị kiểm toán còn phụ thuộc vào phạm vi thống kê. Với từng địa phương, tỷ lệ có thể đạt tuyệt đối. Ví dụ, sau kiểm toán tại tỉnh Quảng Ninh năm 2020 và kiểm tra năm 2021, kết quả cho thấy các kiến nghị kiểm toán đã được thực hiện đầy đủ. Tỉnh Hải Phòng cũng có kết quả tương tự. Nhưng nếu xét toàn khu vực - trước khi sáp nhập là 5 tỉnh - thì vẫn tồn tại đơn vị chưa thực hiện đầy đủ.

Ông Nguyễn Hữu Phúc - Kiểm toán trưởng KTNN khu vực IV - nhận định: Tăng cường rà soát, đôn đốc là cần thiết, nhưng khó kỳ vọng tỷ lệ thực hiện tuyệt đối. Việc thực hiện kiến nghị còn phụ thuộc vào thiện chí, điều kiện thực tế của đơn vị được kiểm toán và nhiều yếu tố ngoài tầm kiểm soát.

Các kiến nghị chuyên đề, kiểm toán hoạt động thường có thời gian thực hiện dài hoặc liên quan đến sửa đổi chính sách - vốn không thể thực hiện ngay, thậm chí có thể không còn cần thiết khi quy định pháp luật thay đổi. Ngoài ra, có những kiến nghị không thể thực hiện do nguyên nhân bất khả kháng: đơn vị được kiểm toán hoặc bên liên quan đã giải thể, phá sản; cá nhân liên quan qua đời, mất tích hoặc mất năng lực hành vi dân sự. Thống kê cho thấy, các kiến nghị "không còn khả năng thực hiện" do nguyên nhân khách quan chiếm khoảng 4.758,7 tỷ đồng - một con số đáng kể tính đến cuối năm 2024.

Từ năm 2025, toàn bộ dữ liệu kiến nghị kiểm toán sẽ được cập nhật, theo dõi và báo cáo qua phần mềm mới, thay thế hoàn toàn phương pháp thủ công trước đây.

Ông Nguyễn Hữu Phúc nhấn mạnh: rà soát nguyên nhân, phân loại kiến nghị, đôn đốc thực hiện và nâng cao tính khả thi là những bước cần thiết để duy trì hiệu lực kiểm toán một cách bền vững. Mục tiêu của KTNN là từng bước nâng cao tỷ lệ thực hiện kiến nghị hằng năm, hướng tới “thực hiện hầu hết” vào năm 2030 - như đã xác lập trong Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ KTNN lần thứ VIII.

Đồng bộ giải pháp

Tại Đại hội đại biểu Đảng bộ KTNN lần thứ VIII (tháng 6/2025), Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh yêu cầu tiếp tục nâng cao hiệu quả thực hiện kiến nghị và tăng cường phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương. Mục tiêu đến năm 2030 là: Hầu hết kiến nghị kiểm toán được thực hiện, tỷ lệ trung bình hằng năm đạt trên 90%.

Để hiện thực hóa mục tiêu này, KTNN đã và đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ. Trước hết là nâng chất lượng ngay từ khâu lập kế hoạch. Ông Nguyễn Hữu Phúc cho biết: KTNN khu vực IV áp dụng phương pháp “xác định đầu ra ngay từ khâu lập kế hoạch”, lựa chọn trọng tâm kiểm toán rõ ràng, chuẩn bị đầy đủ căn cứ pháp lý, bằng chứng và dữ liệu tính toán. Từ đó, dự kiến sớm những kiến nghị cụ thể, khả thi - giúp nâng cao hiệu lực thực thi.

Tổng Kiểm toán nhà nước Ngô Văn Tuấn nhiều lần nhấn mạnh: kiến nghị kiểm toán phải “thật đúng, thật trúng”, từ đó giảm rủi ro, tạo đồng thuận và giúp đơn vị được kiểm toán “tâm phục khẩu phục”.

Các KTNN chuyên ngành, khu vực cũng đang tiếp tục nâng cao chất lượng hoạt động, kết luận và kiến nghị phải đúng pháp luật, đầy đủ bằng chứng, phù hợp thực tiễn và có tính khả thi. KTNN sẽ đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý kiến nghị kiểm toán; tăng cường phối hợp với các Bộ, cơ quan Trung ương, địa phương được kiểm toán để kiểm tra, đôn đốc việc thực hiện nghiêm túc kiến nghị và tháo gỡ kịp thời khó khăn, vướng mắc.

Thực tế từ lĩnh vực thuế - vốn mang tính bắt buộc trong thực thi pháp luật - vẫn có cơ chế xóa nợ thuế với các trường hợp bất khả kháng. Nhiều chuyên gia cho rằng, cần sớm có quy định rõ ràng để phân loại các kiến nghị tồn đọng, xác định trách nhiệm và miễn trừ phù hợp. KTNN cũng đang nghiên cứu, đề xuất hoàn thiện khung pháp lý đối với các kiến nghị không thể thực hiện.

Cuối cùng, yếu tố con người giữ vai trò quyết định. Việc đào tạo kiểm toán viên, nâng cao đạo đức công vụ, kiểm soát nội bộ, cũng như đưa hiệu quả thực hiện kiến nghị vào tiêu chí thi đua toàn Ngành... đang góp phần nâng cao tinh thần trách nhiệm, bảo đảm theo dõi kiến nghị đến cùng trong mỗi cuộc kiểm toán.

Thước đo kỷ luật tài chính và cải cách quản trị

Tỷ lệ thực hiện kiến nghị kiểm toán không đơn thuần là kết quả kỹ thuật, mà còn là thước đo về kỷ luật ngân sách, năng lực điều hành và tinh thần cải cách của đơn vị được kiểm toán.

Theo ông Vũ Khánh Toàn - Kiểm toán trưởng KTNN khu vực VI, để kiến nghị phát huy hiệu lực, cần gắn trách nhiệm người đứng đầu với cơ chế kiểm điểm cụ thể. Đồng thời, phải duy trì cơ chế giám sát thường xuyên từ Quốc hội, Hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc và báo chí.

Với đà tiến triển tích cực - từ tỷ lệ thực hiện bình quân 74,7% (2015–2020) lên 81% (2020-2025) - việc KTNN đặt mục tiêu đạt trên 90%, hướng tới “thực hiện hầu hết kiến nghị” vào năm 2030 là hoàn toàn khả thi, nếu duy trì được quyết tâm và triển khai đồng bộ các giải pháp.

Nâng cao hiệu quả thực hiện kiến nghị kiểm toán không chỉ là yêu cầu nội tại của KTNN, mà còn là đòi hỏi tất yếu trong tiến trình hiện đại hóa quản trị tài chính công. Hiệu lực thực sự của kiến nghị kiểm toán không phụ thuộc vào con số trên báo cáo, mà thể hiện ở những chuyển biến cụ thể trong tư duy quản trị, trong tinh thần minh bạch, và trách nhiệm giải trình của từng cơ quan, đơn vị.

Với quyết tâm đổi mới thể chế, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ và phát huy hiệu quả hệ thống giám sát đa tầng - cùng sự đồng hành của các Bộ, ngành, địa phương - KTNN tiếp tục khẳng định vai trò là công cụ giám sát tài chính công hiệu quả, góp phần giữ vững kỷ cương ngân sách và thúc đẩy phát triển bền vững, đúng như mục tiêu đã đề ra cho nhiệm kỳ mới./.

THÙY ANH