Giám sát chuyên sâu để thiết lập nền ngân sách kỷ cương, minh bạch

Tập trung thảo luận về vấn đề giám sát ngân sách, TS. Lê Đình Thăng nhấn mạnh, chúng ta đã có bước chuyển rất lớn từ ngân sách bí mật sang công khai minh bạch; kỷ cương ngân sách cũng đã được thiết lập.

Tuy nhiên, phê chuẩn quyết toán NSNN năm 2023 vừa qua cho thấy, tỷ lệ vượt dự toán cao và tình trạng vượt dự toán đã liên tục diễn ra nhiều năm. Điều này đặt ra vấn đề về hiệu lực của các nghị quyết của Quốc hội, Hội đồng nhân dân (HĐND) về dự toán.

“Liệu trong cơ chế điều hành quản lý ngân sách có vấn đề gì mà liên tục vượt dự toán như vậy? Chúng ta năm nào cũng giám sát từ dự toán đến quyết toán nhưng vẫn không khắc phục được vấn đề này. Mấu chốt là gì?" - ông Thăng đặt câu hỏi và cho rằng đây là vấn đề cần đặt ra với hoạt động giám sát để kiến tạo một nền ngân sách lành mạnh hơn, tuân thủ hơn và kỷ cương, minh bạch hơn.

Chúng ta không nên quan niệm rằng việc dự toán vượt trần ngân sách là điều đương nhiên. Về nguyên tắc, Quốc hội đưa ra trần dự toán thì không được phép đội trần - ông Thăng nêu quan điểm.

TS. Lê Đình Thăng cũng đặt ra vấn đề, liệu các chính sách có tạo điều kiện để kiến tạo, phát triển không?

Dẫn ví dụ về chính sách thuế, ông Thăng cho biết, vừa rồi có thông tin thu thuế từ đất trong 6 tháng đã gần đạt dự toán của cả năm 2025. Theo ông Thăng, cần phải làm rõ các khoản thu có khả năng tái tạo và khoản thu một lần chiếm tỷ lệ bao nhiêu.

“Nếu chúng ta dựa vào khoản thu một lần thì tính bền vững của ngân sách sẽ ra sao?" - ông Thăng đặt vấn đề và cho rằng cần phân tích việc này để nhìn nhận chính sách thuế đã kiến tạo phát triển chưa, hay chúng ta mới tập trung vào thu thuế.

Hay như thuế nhà đất, theo ông Thăng, một căn nhà của người dân 30m2, 50m2, hằng năm vẫn thu thuế sử dụng đất. Tuy nhiên, có những dự án hàng nghìn ha nhưng 20 năm không triển khai, từ một nhà đầu tư trở thành một nhà đầu cơ, nhưng Nhà nước không thu được thuế.

“Dạo quanh Hà Nội hoặc TP. Hồ Chí Minh, chúng ta sẽ thấy có những dự án cỏ mọc tốt, 20 năm nay hoặc thậm chí hơn không triển khai, nhưng đám đất đó Nhà nước đã giao rồi. Cách đây 20 năm chỉ mấy nghìn tỷ, đến nay hàng trăm tỷ nhưng Nhà nước không có quyền lợi nào ở chỗ này. Quyền lợi của Nhà nước có chăng khi chủ đầu tư xây dựng giao dịch làm gia tăng giá giao dịch và người mua nhà phải nộp thêm thuế. Điều này lại góp phần làm gia tăng giá nhà, tạo ra một vòng luẩn quẩn” - ông Thăng nêu.

Từ thực tế này, ông Thăng cho rằng, với chính sách thuế, cần phải xác định giám sát sâu chứ không thể nói chung chung.

"Quan điểm của chúng tôi là giám sát của Quốc hội phải đi sâu để kiến tạo chính sách, mở đường cho chính sách sát thực mới" - Kiểm toán trưởng KTNN chuyên ngành II nhấn mạnh.

Liên quan đến vấn đề tài chính ngân sách đối với khối giáo dục, y tế, ông Thăng chỉ rõ, chúng ta vẫn loay hoay với cơ chế tự chủ đơn vị sự nghiệp công lập. Chúng ta không chấp nhận kinh tế giáo dục, kinh tế y tế nhưng thực tế đang tồn tại hai mảng. Mảng của công lập thì không chấp nhận nhưng mảng của tư nhân thì đăng ký hoạt động theo Luật Doanh nghiệp và doanh nghiệp phải lấy lợi nhuận làm tối đa.

“Vậy cơ sở giáo dục, y tế này có xâm phạm lợi ích của người dân không?” - ông Thăng nêu vấn đề và cho rằng, nếu đi sâu giám sát cả khối dịch vụ công tư nhân và công lập, từ đó định hình ra một luật chung cho tất cả các dịch vụ này, không cần chi phối bởi các luật khác.

Ông Thăng cũng chỉ ra, Luật NSNN vẫn còn những mâu thuẫn. Bởi, các đơn vị giáo dục, y tế là đơn vị sự nghiệp công lập, không sử dụng ngân sách nhưng Luật vẫn yêu cầu phải duyệt quyết toán.

"Có những điểm nghẽn như vậy, nhưng vừa rồi sửa Luật NSNN chúng ta vẫn chưa tháo được" - ông Thăng nói và kiến nghị, phải có chuyên đề giám sát sâu, với sự tham gia của các đơn vị sự nghiệp công lập, các chuyên gia, các nhà khoa học mới có thể tháo gỡ được, từ đó mới huy động được nguồn lực cho khối giáo dục, y tế.

Đề cập đến việc sử dụng hệ thống thông tin cho giám sát, ông Lê Đình Thăng nêu, hiện nay đang quan niệm, việc sử dụng thông tin của các cơ quan quản lý, cơ quan kiểm toán, cơ quan thanh tra là ngang nhau. Tuy nhiên, ông Thăng cho rằng, Quốc hội sử dụng thông tin của cơ quan kiểm toán, thanh tra và các cơ quan khác để thực hiện trách nhiệm giải trình.

Cơ quan sử dụng ngân sách phải giải trình với những người đi giám sát tại sao cơ quan kiểm toán, thanh tra đặt ra như vậy? Lý do gì, vướng mắc gì mà đơn vị phải làm những điều mà các cơ quan thanh tra, kiểm toán chỉ ra.

“KTNN là cơ quan thực hiện trách nhiệm giải trình nhằm cung cấp thông tin cho Quốc hội để giám sát việc thực hiện trách nhiệm giải trình trong quản lý. Quá trình giám sát không chỉ yêu cầu đối tượng được giám sát tuân thủ mà còn phải tìm ra những bất cập của cơ chế chính sách, từ đó đánh giá và thiết kế một chính sách mới phù hợp hơn với cuộc sống hơn” - TS. Lê Đình Thăng nhấn mạnh./

Đ. KHOA