Sửa Luật nợ công: Mở rộng phân cấp, trao quyền vay vốn

Phân cấp rõ ràng, rút ngắn thủ tục vay, trả nợ công

Một trong những điểm nổi bật của Dự thảo sửa đổi là việc điều chỉnh cơ chế phân cấp giữa Trung ương và địa phương, giữa Chính phủ và các Bộ, ngành. Theo đó, Thủ tướng Chính phủ sẽ trình Chủ tịch nước quyết định ký, phê chuẩn các điều ước quốc tế về vay vốn ODA và vay ưu đãi nhân danh Nhà nước. Trong khi đó, với các điều ước ký nhân danh Chính phủ, quyền quyết định sẽ thuộc về Chính phủ, còn Thủ tướng Chính phủ có thẩm quyền quyết định chủ trương đàm phán và sửa đổi.

Đối với các thỏa thuận vay ODA và vay ưu đãi nước ngoài nhân danh Chính phủ, Bộ Tài chính sẽ chủ động đàm phán khi đủ điều kiện và trình Thủ tướng Chính phủ quyết định ký kết, sửa đổi hoặc gia hạn. Cách tiếp cận mới này được kỳ vọng sẽ giúp rút ngắn quy trình xử lý hồ sơ, tăng tính linh hoạt và giảm sự chồng chéo trong phân công thẩm quyền hiện nay.

Dự thảo cũng đề xuất bỏ quy định Thủ tướng Chính phủ phải phê duyệt Chương trình quản lý nợ công trung hạn ba năm. Thay vào đó, Bộ Tài chính sẽ chủ động xây dựng và công bố chương trình này, bảo đảm đồng bộ với kế hoạch vay, trả nợ hằng năm. Việc giao cho cơ quan chuyên trách trực tiếp phụ trách sẽ tăng tính tự chủ và hiệu quả điều hành, đồng thời đáp ứng yêu cầu minh bạch thông tin theo chuẩn mực quốc tế.

Theo kế hoạch, Bộ Tài chính sẽ trình Chính phủ Dự thảo sửa đổi 22 điều trên tổng số 63 điều của Luật Quản lý nợ công hiện hành. Nội dung sửa đổi, bổ sung bao gồm nhiều lĩnh vực như phân quyền, vay và trả nợ, vay lại vốn ODA, vay vốn của chính quyền địa phương, phát hành trái phiếu quốc tế và công bố thông tin nợ... Bộ Tài chính đang lấy ý kiến từ các Bộ, ngành, địa phương và cộng đồng doanh nghiệp, dự kiến trình Quốc hội khóa XV tại Kỳ họp thứ 10 vào cuối năm 2025.

Đáng chú ý, Dự thảo đề xuất bỏ quy định tỉnh phải lấy ý kiến chấp thuận của Bộ Tài chính về điều kiện, điều khoản của trái phiếu chính quyền địa phương. Thay vào đó, phân cấp cho Ủy ban nhân dân cấp tỉnh báo cáo Hội đồng nhân dân cấp tỉnh phê duyệt Đề án phát hành, đảm bảo trong tổng mức vay được Quốc hội phê duyệt. Đây được xem là bước chuyển quan trọng, mở rộng quyền tự quyết cho địa phương trong việc huy động và sử dụng nguồn lực phục vụ đầu tư phát triển.

Doanh nghiệp nhà nước được trao quyền chủ động vay vốn ODA

Một trong những nội dung cải cách được cộng đồng doanh nghiệp (DN) đánh giá cao là quy định chuyển từ “đề xuất dự án” sang “đề xuất khoản vay” tại khoản 11 Điều 1 của Dự thảo. Theo đó, các DN do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ và công ty con của các tập đoàn, tổng công ty sẽ được phép trực tiếp đề xuất khoản vay với Bộ Tài chính và chịu trách nhiệm về khoản vay với thủ tục thực hiện đơn giản.

Cơ chế mới này giúp đơn giản hóa thủ tục, giảm khâu trung gian và rút ngắn thời gian tiếp cận vốn, đặc biệt là vốn vay ODA. Ông Nguyễn Xuân Nam - Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) - nhận định rằng việc cho phép DN đề xuất khoản vay trực tiếp là một thay đổi quan trọng, giúp tăng tính chủ động và minh bạch trong quá trình tiếp cận và sử dụng nguồn vốn vay. Trước đây, việc đề xuất dự án thông qua các cơ quan cấp trên thường mất nhiều thời gian và gây khó khăn trong điều hành tiến độ dự án.

Tuy nhiên, ông Nam cũng lưu ý rằng chi phí vay lại hiện nay vẫn còn cao. Mức phí dự phòng rủi ro lên tới 1,5% mỗi năm và phí quản lý 0,25% trên dư nợ vay khiến một số DN có thể cân nhắc chuyển sang vay thương mại nếu chi phí thấp hơn, mặc dù vốn ODA được coi là ưu đãi.

Đồng quan điểm, đại diện Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam cũng cho rằng nên phân loại DN theo mức độ tín nhiệm để áp dụng biểu phí phù hợp thay vì giữ một mức phí cứng cho tất cả. Ngoài ra, cần nghiên cứu mở rộng kênh cho vay lại từ nguồn vốn trái phiếu Chính phủ cho doanh nghiệp nhà nước - một nguồn vốn có tiềm năng lớn nhưng chưa được khai thác hiệu quả.

Tăng khả năng huy động vốn và minh bạch tài khóa

Song song với đó, Dự thảo cũng đề xuất các giải pháp để tăng khả năng huy động vốn từ thị trường quốc tế. Trong đó có quy định miễn thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp đối với lãi trái phiếu Chính phủ phát hành ở nước ngoài. Chính sách này không chỉ giúp tăng tính hấp dẫn của trái phiếu Việt Nam với nhà đầu tư quốc tế, mà còn tiệm cận với thông lệ quốc tế đang được nhiều nước áp dụng.

Theo báo cáo tổng hợp kết quả kiểm toán năm 2024 của Kiểm toán nhà nước, đến hết ngày 31/12/2023, tổng nợ công của Việt Nam là hơn 3,72 triệu tỷ đồng, tương đương 36,07% GDP, tăng 4,65% so với năm trước. Trong đó, nợ Chính phủ chiếm 33,22% GDP, tăng 5,53%; nợ được Chính phủ bảo lãnh là 2,75% GDP, giảm 4,84%; nợ chính quyền địa phương đạt 0,61% GDP, tăng 14,45%. Nghĩa vụ trả nợ trực tiếp của Chính phủ so với thu ngân sách nhà nước là 17,22%, vẫn trong ngưỡng an toàn.

Mặc dù các chỉ số cho thấy nợ công vẫn trong giới hạn kiểm soát, nhưng dư địa tài khóa đang dần thu hẹp. Điều này đòi hỏi cần nâng cao hiệu quả huy động vốn, tối ưu hóa việc sử dụng nợ vay và hiện đại hóa hệ thống quản lý nợ công. Đại diện Ngân hàng Thế giới khuyến nghị Việt Nam sớm cập nhật Bộ chỉ số đánh giá hiệu quả quản lý nợ (DeMPA), tăng cường dự báo rủi ro và công bố định kỳ báo cáo phân tích bền vững nợ (DSA) để nâng cao năng lực giám sát.

Để phục vụ công khai, minh bạch và giám sát hiệu quả hơn, Dự thảo Luật lần này cũng đặt mục tiêu nâng cấp hệ thống công bố thông tin nợ công theo hướng điện tử hóa, dễ tiếp cận và cập nhật kịp thời. Chính phủ sẽ quy định cụ thể về hình thức, nội dung và tần suất công bố, đồng thời xây dựng cơ sở dữ liệu phục vụ quản lý và hoạch định chính sách tài khóa trung và dài hạn.

Dự thảo sửa đổi, bổ sung Luật Quản lý nợ công không chỉ nhằm tháo gỡ các vướng mắc trong thực tiễn thi hành Luật năm 2017, mà còn phù hợp với định hướng cải cách thể chế của Đảng và Nhà nước trong giai đoạn mới. Việc hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho quản lý nợ công được kỳ vọng góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn vay, tạo nền tảng cho phát triển bền vững, tăng tính minh bạch tài khóa và củng cố niềm tin của nhà đầu tư trong và ngoài nước./.

MINH ANH