Công nghệ số trong kiểm toán tài sản công ngành y: Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý
Kiểm toán - Ngày đăng : 10:28, 15/08/2025
Nhiều bất cập từ góc nhìn kiểm toán
Trong bối cảnh phát triển của hệ thống y tế hiện đại, tài sản công (TSC) tại các cơ sở y tế (CSYT) công lập đóng vai trò then chốt trong việc cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Các tài sản này bao gồm trang thiết bị y tế (máy móc, dụng cụ phẫu thuật), cơ sở hạ tầng (tòa nhà, phòng khám, phòng mổ), thuốc, vật tư y tế và tài sản vô hình như phần mềm quản lý bệnh viện, quyền sở hữu trí tuệ…
Thực tế hiện nay, tình trạng quá tải tại các CSYT công lập, đặc biệt ở tuyến trung ương, không chỉ gây áp lực lên đội ngũ y tế mà còn khiến trang thiết bị, cơ sở vật chất xuống cấp nhanh chóng, ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường và chất lượng khám chữa bệnh. Việc sử dụng quá công suất khiến thiết bị y tế hư hỏng, giảm tuổi thọ.
Bên cạnh nguyên nhân khách quan, hoạt động quản lý TSC trong lĩnh vực y tế công lập còn nhiều bất cập. Kết quả kiểm toán cho thấy vẫn tồn tại tình trạng mua sắm trang thiết bị không hiệu quả, thiếu tính đồng bộ giữa các tuyến bệnh viện, sử dụng tài sản chưa đúng mục đích. Việc xây dựng giá dịch vụ khám chữa bệnh chưa hoàn thiện, đặc biệt là danh mục dịch vụ công sử dụng ngân sách nhà nước và định mức kinh tế kỹ thuật làm cơ sở tính giá.
Kiểm toán nhà nước cần phối hợp chặt chẽ với cơ quan thanh tra, Bộ Y tế và CSYT công lập để thu thập đầy đủ thông tin. Việc thiết lập cơ chế phản hồi kịp thời giữa các bên cũng giúp quá trình kiểm toán diễn ra thuận lợi, đồng thời nâng cao trách nhiệm của các đơn vị liên quan trong công tác quản lý TSC.
Thông tư 13/2023/TT-BYT quy định khung giá khám chữa bệnh theo yêu cầu nhưng chưa phù hợp với lộ trình tính giá theo Nghị quyết 08/2018/NQ-CP, đồng thời trở nên lạc hậu khi Luật Khám chữa bệnh số 15/2023/QH15 có hiệu lực từ ngày 01/01/2024. Quá trình kiểm toán cho thấy nhiều bất cập như danh mục thuốc, vật tư y tế chưa sát thực tế, giá dịch vụ khám chữa bệnh chưa hợp lý, thậm chí có nơi tính thêm thuế thu nhập doanh nghiệp 2% vào giá dịch vụ trái quy định. Một số CSYT tăng giá dịch vụ lên mức trần nhưng chất lượng không cải thiện tương xứng, ảnh hưởng đến quyền lợi người bệnh.
Nhiều CSYT chưa sử dụng hiệu quả TSC được giao, khai thác kém cơ sở vật chất, trang thiết bị y tế, khiến tài sản xuống cấp nhanh chóng mà không mang lại giá trị thực tiễn. Có trường hợp trang thiết bị mua về nhưng không sử dụng hoặc chưa có hạ tầng phù hợp để lắp đặt, làm giảm hiệu quả khai thác. Một vấn đề khác là đầu tư máy móc hiện đại nhưng thiếu nhân lực vận hành, dẫn đến thiết bị không được sử dụng đúng công năng hoặc hoạt động kém hiệu quả.
Một số CSYT công lập sử dụng đất công để tổ chức dịch vụ nhưng không kê khai nộp tiền thuê đất theo quy định. Việc cho thuê mặt bằng, trang thiết bị chưa công khai, minh bạch, tiềm ẩn nguy cơ thất thoát tài sản. Công tác mua sắm, quản lý thuốc, vật tư y tế còn nhiều tồn tại, thiếu tiêu chí chuẩn hóa trong lựa chọn nhà thầu, gây khó khăn trong kiểm soát chất lượng thuốc.
Kiểm toán, giám sát định kỳ việc sử dụng tài sản công
Y tế là lĩnh vực đặc thù, với nhiều hoạt động từ quản lý khám chữa bệnh, đầu tư mua sắm trang thiết bị đến đấu thầu thuốc, hóa chất. Do đó, việc đánh giá rủi ro để lựa chọn nội dung kiểm toán trọng yếu gặp không ít khó khăn. Dù đã nỗ lực số hóa và liên thông dữ liệu, hệ thống dữ liệu tại nhiều CSYT công lập vẫn chưa hoàn chỉnh. Báo cáo tài chính tại các CSYT không chỉ phản ánh nguồn thu từ ngân sách mà còn bao gồm nhiều khoản thu từ dịch vụ, bảo hiểm y tế, liên doanh liên kết, xã hội hóa..., dẫn đến sự phức tạp trong xác định số liệu đầu vào.
Trong khi đó, hệ thống quy định, chính sách liên quan đến quản lý tài chính y tế có nhiều thay đổi, đặc biệt là cơ chế tự chủ tài chính, giá dịch vụ khám chữa bệnh, chính sách bảo hiểm y tế và đấu thầu mua sắm thuốc, trang thiết bị. Quá trình triển khai tại các đơn vị còn chưa đồng nhất, gây khó khăn trong xác định tiêu chí đánh giá phù hợp trong kế hoạch kiểm toán.
Theo KTNN chuyên ngành III, để nâng cao hiệu quả kiểm toán việc quản lý, sử dụng TSC trong lĩnh vực y tế, cần kết hợp đồng bộ giữa cải tiến quy trình kiểm toán, ứng dụng công nghệ, nâng cao năng lực kiểm toán viên và đề xuất hoàn thiện chính sách quản lý phù hợp. Kiểm toán viên cần có phương pháp tiếp cận linh hoạt, kết hợp giữa phân tích dữ liệu và khảo sát thực tế để xác định chính xác các vấn đề tiềm ẩn trong quản lý, sử dụng TSC tại các CSYT công lập.
Ứng dụng công nghệ là giải pháp quan trọng giúp nâng cao hiệu quả thu thập, phân tích và xử lý dữ liệu kiểm toán. Hệ thống phần mềm quản lý kiểm toán giúp số hóa báo cáo, theo dõi quá trình kiểm toán theo thời gian thực và tự động hóa một số công đoạn trong đánh giá TSC. Công nghệ phân tích dữ liệu lớn và AI hỗ trợ kiểm toán viên phát hiện điểm bất thường, dấu hiệu thất thoát, lãng phí TSC.
Thực tế cho thấy, xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu tập trung về TSC trong lĩnh vực y tế sẽ giúp cơ quan quản lý, kiểm toán và chính CSYT dễ dàng theo dõi, đánh giá và kiểm soát tình hình sử dụng TSC. Đồng thời, các CSYT cần áp dụng chỉ số đánh giá hiệu suất sử dụng TSC để đảm bảo tài sản được khai thác tối ưu, tránh lãng phí hoặc sử dụng sai mục đích. Các quy định về công khai, minh bạch trong mua sắm, đấu thầu và thanh lý tài sản cần được thực hiện nghiêm túc để ngăn chặn thất thoát, tham nhũng.
Các cơ quan Kiểm toán nhà nước, Thanh tra cần phối hợp chặt chẽ với Bộ Y tế để tổ chức kiểm toán, kiểm tra, giám sát định kỳ, đảm bảo TSC được sử dụng đúng mục đích và đạt hiệu quả. Đặc biệt, việc quản lý, sử dụng, xây dựng danh mục các hạng mục cần đầu tư, cải tạo hoặc xây mới đối với từng CSYT phải đảm bảo hiệu quả, tiết kiệm, minh bạch, phù hợp với việc sắp xếp lại đơn vị hành chính và chính quyền địa phương hai cấp./.