Dự án thích ứng biến đổi khí hậu: Tiêu chí nào để được hỗ trợ?

Biến đổi khí hậu có thể gây thiệt hại lên tới hơn 10% GDP

Thích ứng BĐKH và giảm nhẹ phát thải khí nhà kính là hai trụ cột trong ứng phó với BĐKH. Trong khi giảm nhẹ tập trung vào giải quyết nguyên nhân, thì thích ứng hướng tới điều chỉnh hành động để sống chung với hệ quả từ BĐKH.

Các nghiên cứu chỉ ra rằng, thiệt hại hằng năm liên quan đến khí hậu cực đoan tại Việt Nam tương đương khoảng 1,5% GDP, chưa kể chi phí phục hồi và tái thiết sản xuất, kinh doanh.

Đáng chú ý, BĐKH sẽ là một trong những tác nhân làm giảm tăng trưởng của Việt Nam ít nhất trong vòng 40 năm tới. Nếu trái đất nóng lên 1,5°C, khí hậu cực đoan sẽ gây thiệt hại GDP hằng năm khoảng 4,5%; tăng lên 2°C sẽ gây thiệt hại 6,7%; và nếu tăng 3°C, con số này có thể lên tới 10,8%. Chi phí thích ứng để ngăn ngừa những tổn thất này được dự báo thấp hơn đáng kể so với việc không hành động.

Theo Kế hoạch quốc gia thích ứng với BĐKH giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 (NAP), nhu cầu tài chính cho thích ứng vào năm 2030 sẽ vượt quá 3 - 5% GDP của năm 2020. Nếu Việt Nam duy trì mức chi 1,5% GDP, vẫn cần huy động thêm khoảng 27,5-64,16 tỷ USD từ các nguồn ngoài ngân sách.

Báo cáo đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) cập nhật cũng nhấn mạnh rằng, các nguồn lực nhà nước chỉ đủ đáp ứng khoảng 30% nhu cầu thích ứng. Trong bối cảnh nhu cầu đầu tư ngày càng tăng, thách thức đặt ra là xác định tiêu chí cho các dự án thích ứng BĐKH, tập trung vào những lĩnh vực và địa bàn dễ bị tổn thương.

Tuy nhiên, Phó Cục trưởng Cục BĐKH, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NNMT) - ông Nguyễn Tuấn Quang - thừa nhận rằng, trong khi các dự án giảm phát thải đã có tiêu chí rõ ràng để xác định và phân loại, thì các tiêu chí cho dự án thích ứng vẫn chưa có bộ khung toàn diện. Điều này khiến nhiều địa phương gặp khó khăn trong việc xây dựng và phê duyệt dự án, đặc biệt khi tiếp cận nguồn tài trợ quốc tế.

Ông Quang dẫn chứng: Ngân hàng Thế giới và Ngân hàng Phát triển châu Á từng đề xuất tài trợ cho 26 dự án thích ứng BĐKH tại Đồng bằng sông Cửu Long với trị giá hàng tỷ USD. Tuy nhiên, điều kiện để được hỗ trợ lãi suất thấp là dự án phải chứng minh yếu tố thích ứng BĐKH, trong khi phần lớn các đề xuất lại liên quan đến xây dựng công trình giao thông.

“Thời điểm đó, Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ NNMT) đã ban hành văn bản với những tiêu chí tạm thời để làm căn cứ cho các đối tác quốc tế xét duyệt, lựa chọn dự án. Sau này, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã quy định việc Thủ tướng Chính phủ ban hành tiêu chí xác định các dự án đầu tư, nhiệm vụ thích ứng với BĐKH thuộc thẩm quyền của Thủ tướng. Đây là cơ sở để các Bộ, ngành, địa phương đề xuất, thẩm định và trình dự án, huy động nguồn lực từ các nhà tài trợ” - ông Quang cho biết.

6 lĩnh vực, nhóm dự án liên quan thích ứng biến đổi khí hậu

Từ thực tiễn trên, Bộ NNMT được giao chủ trì, phối hợp với các Bộ, cơ quan ngang Bộ xây dựng và trình Thủ tướng Chính phủ ban hành tiêu chí xác định dự án đầu tư, nhiệm vụ thích ứng với BĐKH thuộc thẩm quyền phê duyệt của Thủ tướng Chính phủ. Tiêu chí này sẽ góp phần hoàn thiện chính sách liên quan đến thích ứng BĐKH và đầu tư công; hỗ trợ các Bộ, ngành, địa phương xác định rõ mức độ liên quan của dự án với mục tiêu thích ứng, làm căn cứ lựa chọn đề xuất đúng trọng tâm.

Thời gian qua, Bộ NNMT đã phối hợp với các cơ quan liên quan và chuyên gia nghiên cứu cơ sở khoa học, rà soát các quy định của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020; Luật Đầu tư công năm 2024; Luật Đầu tư năm 2020; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật PPP và Luật Đấu thầu năm 2024. Việc này nhằm xây dựng tiêu chí khả thi, phù hợp thực tế.

Vừa qua, Bộ NNMT đã tổ chức Hội thảo tham vấn Dự thảo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ ban hành tiêu chí xác định dự án đầu tư, nhiệm vụ thích ứng BĐKH. Theo Dự thảo, việc xác định dự án thích ứng sẽ căn cứ vào nội dung báo cáo nghiên cứu tiền khả thi đề xuất chủ trương đầu tư. Sáu tiêu chí chính gồm: Sự cần thiết đầu tư; Mục tiêu dự án; Địa điểm thực hiện; Các hoạt động; Tính bền vững; Hiệu quả kinh tế - xã hội

Bộ NNMT cũng đề xuất sáu nhóm lĩnh vực dự án thích ứng BĐKH: Thủy lợi, phòng chống thiên tai; Sản xuất nông - lâm - thủy sản chống chịu thời tiết cực đoan; Xây dựng, tôn tạo vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên; Giao thông nâng cao khả năng chống chịu; Nhà ở và hạ tầng đô thị thích ứng BĐKH; Y tế, văn hóa, thể thao, du lịch tăng cường khả năng chống chịu.

Mở rộng phạm vi, theo dõi thống kê

Góp ý Dự thảo, một số ý kiến cho rằng các luật mới đã phân cấp triệt để cho địa phương, khiến phạm vi quyết định bị thu hẹp. Cơ quan soạn thảo cần cân nhắc mở rộng phạm vi áp dụng ngoài các dự án do Thủ tướng phê duyệt. Đồng thời, cần có quy định về theo dõi, thống kê các dự án thích ứng BĐKH không giới hạn quy mô, nhằm phục vụ công tác quản lý và đánh giá kết quả triển khai Kế hoạch thích ứng quốc gia.

Dự kiến, Bộ NNMT sẽ trình Dự thảo Quyết định lên Thủ tướng Chính phủ trong tháng 8/2025. Sau khi được ban hành, đây sẽ là cơ sở pháp lý quan trọng để các Bộ, ngành, địa phương, nhà tài trợ và các định chế tài chính xét duyệt vốn đầu tư và các nguồn vốn ưu đãi cho hoạt động thích ứng BĐKH./.

HỒNG ANH