Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong kiểm toán: Kinh nghiệm từ Thái Lan

Mũi nhọn chiến lược để tăng hiệu quả kiểm toán

Chuyển đổi số không chỉ là xu thế toàn cầu mà còn trở thành yêu cầu cấp bách đối với mọi lĩnh vực, trong đó có kiểm toán công. Với vai trò là cơ quan giám sát tài chính công, KTNN Thái Lan (SAO Thailand) đã xác định ứng dụng AI là một trong những mũi nhọn chiến lược nhằm tăng cường hiệu quả kiểm toán và xây dựng văn hóa quản trị dựa trên dữ liệu.

Trong định hướng đó, trọng tâm được đặt vào kiểm toán hoạt động, với mục tiêu phát triển “trợ lý kiểm toán điều khiển bởi AI”. Công cụ này được kỳ vọng hỗ trợ kiểm toán viên trong việc xử lý khối lượng thông tin khổng lồ, đưa ra phân tích nhanh chóng và chính xác, đồng thời mở rộng phạm vi đánh giá.

Tuy nhiên, việc tích hợp AI tạo sinh như ChatGPT không đơn thuần là đưa công nghệ mới vào vận hành. Nó đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng trên nhiều phương diện. Trước hết là hạ tầng công nghệ - nền tảng thiết yếu bảo đảm sự vận hành thông suốt của hệ thống AI. Tiếp đến là vấn đề bảo mật dữ liệu, tuân thủ các chuẩn mực đạo đức và xử lý khung pháp lý phức tạp.

Đặc biệt, thách thức lớn nhất nằm ở yếu tố con người và văn hóa tổ chức. Kiểm toán viên phải được đào tạo kỹ năng mới, biết cách phối hợp với công nghệ, đồng thời vượt qua tâm lý lo ngại bị AI thay thế. Chỉ khi đạt đến trạng thái “sẵn sàng với AI” - tức có đầy đủ điều kiện về kỹ thuật, nhân sự và tổ chức - việc ứng dụng AI mới thực sự mang lại hiệu quả và tính bền vững.

Không dừng lại ở việc chuẩn bị hạ tầng, SAO đã xây dựng hệ thống chỉ số đánh giá để đo lường hiệu quả ứng dụng AI, tập trung vào các tiêu chí như: Nâng cao năng suất, cải thiện độ chính xác, tiết kiệm chi phí, tăng mức độ hài lòng của đơn vị được kiểm toán, giảm thiểu rủi ro và thúc đẩy năng lực học hỏi của tổ chức. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, những lợi ích này không đến ngay lập tức, mà cần thời gian vận hành và hoàn thiện liên tục.

Để làm rõ tính khả thi, SAO áp dụng phương pháp dự báo tương lai (fore-sight) và đưa ra bốn kịch bản ứng dụng ChatGPT trong kiểm toán hoạt động: “Hài hòa với AI” (AI Harmony); “Thành tựu kỹ thuật” (Technical Triumph); “Ngạc nhiên tích cực” (Benevolent Surprise); “Sóng gió” (Rough Waters), giúp xây dựng những lựa chọn chiến lược linh hoạt, từ đó điều chỉnh phù hợp với thực tiễn.

SAO Thái Lan đưa ra 4 kịch bản ứng dụng ChatGPT: Hài hòa với AI - Đây là kịch bản tối ưu, khi tổ chức đã sẵn sàng và AI mang lại lợi ích vượt trội, cải thiện toàn diện tốc độ, độ chính xác và phạm vi kiểm toán; Thành tựu kỹ thuật - Hạ tầng và mức độ sẵn sàng cao, song lợi ích thực tế hạn chế do rào cản kỹ thuật hoặc khả năng áp dụng; Ngạc nhiên tích cực - Dù chưa được chuẩn bị đầy đủ nhưng AI vẫn tạo ra những cải thiện đáng kể, song hành với nhiều khó khăn và rủi ro ban đầu; Sóng gió - Đây là kịch bản bất lợi nhất, khi tổ chức chưa đủ điều kiện và AI không tạo giá trị rõ rệt.

Trên cơ sở đó, SAO đã đề xuất triển khai đồng bộ nhiều giải pháp như: Đầu tư hạ tầng công nghệ hiện đại, bảo đảm khả năng lưu trữ và xử lý dữ liệu lớn; rà soát và cập nhật khung pháp lý cùng các nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp để bảo đảm tính minh bạch, công bằng. Bên cạnh đó, SAO tập trung xây dựng văn hóa dữ liệu, đào tạo kiểm toán viên về kỹ năng sử dụng AI, rèn luyện năng lực giám sát, kiểm tra kết quả do AI tạo ra...

Để giảm thiểu rủi ro, SAO triển khai thí điểm tại một số lĩnh vực cụ thể trước khi nhân rộng, đồng thời đẩy mạnh hợp tác với các chuyên gia AI nhằm cập nhật tiến bộ công nghệ và nhận tư vấn chuyên sâu. Những bước đi này cho thấy cách tiếp cận toàn diện, vừa mang tính chiến lược dài hạn, vừa linh hoạt thích ứng với sự biến động của công nghệ và môi trường kiểm toán.

Những bài học kinh nghiệm

Kinh nghiệm từ Thái Lan mang lại nhiều gợi mở quan trọng cho KTNN Việt Nam trên hành trình chuyển đổi số.

Trước hết, nâng cao nhận thức và hiểu biết về AI là nền tảng quan trọng. Việc tổ chức hội thảo, đào tạo chuyên đề - cả trực tiếp và trực tuyến - sẽ giúp kiểm toán viên, cán bộ quản lý và người ra quyết định hiểu rõ tiềm năng, giới hạn và rủi ro của AI, từ đó tạo sự đồng thuận trong toàn Ngành.

Thứ hai, cần xác định mục tiêu rõ ràng cho việc ứng dụng AI. Công nghệ chỉ phát huy hiệu quả khi gắn với các mục tiêu cụ thể như nâng cao năng suất, cải thiện độ chính xác, giảm rủi ro hay tăng tính minh bạch, tránh tình trạng chạy theo xu hướng mà không mang lại giá trị thiết thực.

Thứ ba, cần đánh giá tính khả thi một cách toàn diện, bao gồm rà soát quy trình kiểm toán hiện tại, chất lượng cơ sở dữ liệu, năng lực chuyên môn của nhân sự và mức độ hoàn thiện của khung pháp lý. Đây là bước chuẩn bị quan trọng giúp định hình lộ trình phù hợp.

Thứ tư, KTNN Việt Nam nên xây dựng lộ trình triển khai dài hạn và linh hoạt, khởi đầu bằng các dự án thí điểm quy mô nhỏ, sau đó mở rộng dần. Cách làm đó sẽ giúp KTNN học hỏi kinh nghiệm, khắc phục kịp thời những hạn chế và tối ưu hóa hiệu quả.

Thứ năm, song song với ứng dụng AI, cần chú trọng đào tạo kiểm toán viên không chỉ ở kỹ năng sử dụng công cụ, mà còn ở năng lực giám sát, phát hiện sai lệch, xử lý rủi ro từ kết quả AI. Điều này giúp con người giữ vai trò trung tâm, làm chủ công nghệ thay vì bị phụ thuộc.

Thứ sáu, phải bảo đảm tuân thủ pháp lý và đạo đức nghề nghiệp. Việc cập nhật, hoàn thiện khung pháp lý để bảo vệ quyền riêng tư, bảo đảm công bằng và tăng độ tin cậy của kết quả AI là yếu tố then chốt để duy trì uy tín và tính chính danh của KTNN.

Cuối cùng, KTNN Việt Nam cần thiết lập quan hệ đối tác với các chuyên gia và tổ chức nghiên cứu AI để có thể tiếp cận nhanh hơn với tiến bộ công nghệ, có được tư vấn chuyên sâu và giảm thiểu rủi ro trong triển khai.

Các chuyên gia cho rằng, nếu kết hợp chặt chẽ các giải pháp trên trong một lộ trình tổng thể, KTNN Việt Nam hoàn toàn có thể từng bước ứng dụng AI một cách bài bản, hiệu quả và bền vững. Qua đó, mở ra giai đoạn mới cho hoạt động kiểm toán công hiện đại, minh bạch và chuyên nghiệp./.

MINH HOA