Giải bài toán nhân lực chất lượng cao: Ba bên phải cùng vào cuộc

Nhân lực số đang bị thiếu hụt nghiêm trọng

Số liệu quý II/2025 từ Cục Thống kê (Bộ Tài chính) cho thấy tỷ lệ lao động qua đào tạo có bằng cấp chỉ đạt trên 29%, thấp hơn nhiều so với các quốc gia trong khu vực như Thái Lan, Malaysia, Singapore. Đặc biệt, nhân lực trong các lĩnh vực liên quan đến công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo, phân tích dữ liệu, an ninh mạng thiếu hụt nghiêm trọng cả về số lượng và chất lượng.

Theo Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), nhu cầu nhân lực công nghệ thông tin, công nghiệp số của Việt Nam khoảng 150.000 kỹ sư/năm, nhưng hiện mới chỉ đáp ứng được 40-50%. Trong đó, nhu cầu nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn là 5.000-10.000 kỹ sư/năm, tuy nhiên, khả năng đáp ứng chưa đến 20%.

Theo VCCI, đến năm 2030, cả nước cần tới 2,5 triệu nhân lực phục vụ chuyển đổi số, chưa kể nhu cầu nhân lực cho các ngành năng lượng tái tạo, kinh tế tuần hoàn và sản xuất xanh.

Báo cáo của Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia (NCA) cũng chỉ ra rằng, Việt Nam thiếu hụt khoảng 700.000 nhân sự chuyên trách về an ninh mạng. Theo khảo sát trên 4.935 tổ chức và DN, có tới 20,06% đơn vị chưa có nhân sự chuyên trách và 35,56% chỉ bố trí được không quá 5 người phụ trách an ninh mạng - con số quá nhỏ so với nhu cầu thực tế.

Theo các chuyên gia, nguyên nhân dẫn đến hạn chế về chất lượng nhân lực số là sự chênh lệch giữa quy mô đào tạo và nhu cầu của DN. Nhiều trường đại học đã tập trung đào tạo về công nghệ và trí tuệ nhân tạo (AI) để đáp ứng nhu cầu thị trường như Đại học Bách khoa Hà Nội, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông, FPT, Đại học Quốc gia Hà Nội… nhưng cung vẫn không đủ cầu.

Sinh viên tốt nghiệp có chất lượng không đều, thiếu kinh nghiệm cũng như sự hỗ trợ từ cơ sở hạ tầng và môi trường thực tiễn, chưa thể đáp ứng ngay yêu cầu vận hành các hệ thống quan trọng của DN, cơ quan. Bên cạnh đó, các công ty công nghệ lớn trên thế giới luôn đưa ra mức lương hấp dẫn để thu hút nhân tài về công nghệ, tạo ra một cuộc cạnh tranh khốc liệt về nhân lực chất lượng cao. Tình trạng khan hiếm nhân lực khiến các DN phải tuyển dụng từ nước ngoài hoặc chấp nhận đào tạo lại từ đầu.

Tăng liên kết, hợp tác ba bên

Việt Nam đang bước vào giai đoạn chuyển đổi mạnh mẽ dựa trên khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Trong bối cảnh đó, nguồn nhân lực chất lượng cao không chỉ là yếu tố nền tảng mà còn là động lực quyết định sự thành công. Vì thế, giải pháp then chốt để giải quyết khó khăn về nguồn nhân lực là sự vào cuộc của các bên, gồm: Nhà nước, các cơ sở đào tạo và doanh nghiệp.

Theo bà Vi Thị Hồng Minh - Phó Giám đốc Văn phòng Giới sử dụng lao động thuộc VCCI, Nhà nước cần hoàn thiện khung pháp lý và chính sách khuyến khích đào tạo nhân lực số - xanh; đầu tư mạnh mẽ vào giáo dục nghề và các ngành phục vụ kinh tế xanh; xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về cung - cầu kỹ năng. Các DN cần chủ động xây dựng chiến lược nhân sự, kết hợp đào tạo nội bộ và hợp tác với cơ sở giáo dục; đầu tư công nghệ hỗ trợ học tập và đánh giá kỹ năng.

Về phía cơ sở đào tạo, cần đổi mới cách thức giảng dạy theo hướng mở, linh hoạt, gắn với thực tiễn và nhu cầu của thị trường; mở rộng hợp tác quốc tế và kết nối với DN. Các cơ sở đào tạo cũng cần tăng thời lượng thực hành, hợp tác chặt chẽ với DN để tổ chức theo mô hình đào tạo kép; phát triển đội ngũ giảng viên chất lượng cao, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ, kỹ thuật, đổi mới sáng tạo; xây dựng nền tảng học tập trực tuyến, mô hình đại học số.

PGS,TS. Huỳnh Khả Tú - Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh - cho rằng, Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, thiết lập khung thể chế, dẫn dắt đầu tư, đảm bảo công bằng và tạo động lực chấp nhận rủi ro để thúc đẩy đổi mới; cung cấp đất đai, hạ tầng và chính sách ưu đãi về thuế, tài chính cho các tổ chức nghiên cứu và DN. Nhà trường là trung tâm sản sinh tri thức, cung cấp nguồn lực trí tuệ; thực hiện các nghiên cứu nền tảng, đồng thời phát triển các giải pháp ứng dụng. Còn các DN giữ vị trí then chốt trong việc thương mại hóa sản phẩm nghiên cứu, đưa đổi mới vào thực tiễn và lan tỏa giá trị ra thị trường. Ba bên vận hành theo nguyên tắc “cùng thiết kế - cùng triển khai - cùng chia sẻ giá trị”.

Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị nhấn mạnh chính sách đặc biệt để thu hút, trọng dụng nhân tài công nghệ, tạo cơ chế đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo 2025 được Quốc hội thông qua là một bước ngoặt quan trọng trong việc hoàn thiện thể chế phát triển kinh tế tri thức tại Việt Nam. Để thực hiện Luật này, Bộ Khoa học và Công nghệ đã chủ trì xây dựng Nghị định hướng dẫn thi hành với kỳ vọng tạo “cú hích” trong chính sách nhân lực.

Theo bà Nguyễn Thị Nga - Phó Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ (Bộ Khoa học và Công nghệ), điểm mới nổi bật của Dự thảo Nghị định là xác định nhân tài như một đối tượng điều chỉnh riêng trong Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo. Theo đó, Nhà nước sẽ ưu tiên giao trực tiếp những nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo cho nhân tài, đặc biệt là các đề án phát triển công nghệ cao, công nghệ chiến lược nhằm thu hút, khuyến khích chuyên gia giỏi. Đặc biệt, hành lang pháp lý còn được xây dựng theo hướng cởi mở, chấp nhận rủi ro, khuyến khích sự dấn thân vào những nghiên cứu mới, có tính đột phá. Ngoài ra, nhân tài được thụ hưởng chính đáng thành quả từ kết quả nghiên cứu.

Đại diện Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết, Dự thảo Nghị định không nặng về thủ tục hành chính mà trao quyền tự chủ cho các tổ chức, hỗ trợ trực tiếp cho hoạt động nghiên cứu. Cách tiếp cận này phù hợp với xu thế toàn cầu, đồng thời khuyến khích các nhà khoa học trẻ mạnh dạn theo đuổi ý tưởng mới, có thêm động lực, niềm tin để gắn bó lâu dài, từ đó hình thành lực lượng khoa học và công nghệ trong tương lai./.

THÙY LÊ