Đẩy mạnh cải cách thể chế, kiến tạo không gian phát triển cho doanh nghiệp

Chia sẻ tại Tọa đàm “Tháo gỡ điểm nghẽn pháp lý tạo không gian phát triển cho doanh nghiệp” do Tạp chí Đời sống và Pháp luật tổ chức ngày 25/9, các đại biểu cho biết, tại Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân khẳng định khu vực kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia, là lực lượng tiên phong thúc đẩy tăng trưởng, tạo việc làm, nâng cao năng suất lao động, năng lực cạnh tranh quốc gia. Kinh tế tư nhân cũng giữ vai trò nòng cốt để xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, tự cường, đưa đất nước thoát khỏi nguy cơ tụt hậu, vươn lên phát triển thịnh vượng. Vì vậy, cần thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển mạnh mẽ thông qua việc hoàn thiện thể chế, xóa bỏ rào cản, tạo môi trường kinh doanh thực sự thông thoáng, thuận lợi, minh bạch.

Tuy nhiên, đây là một thách thức rất lớn, bởi trên thực tế vẫn còn tồn tại không ít rào cản pháp lý do sự mâu thuẫn, chồng chéo của các quy định pháp luật, khiến doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn trong quá trình hoạt động, phát triển.

Phân tích về những rào cản pháp lý, ông Phan Đức Hiếu - Đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội đưa ví dụ, tại Nghị định 125/2024/NĐ-CP quy định về điều kiện đầu tư và hoạt động trong lĩnh vực giáo dục, đặt ra yêu cầu để được cấp phép hoạt động kiểm định chất lượng giáo dục, tổ chức kiểm định phải có trụ sở hoạt động ổn định, bảo đảm diện tích làm việc tối thiểu là 8m2 cho mỗi người; có ít nhất 10 kiểm định viên cơ hữu làm việc toàn thời gian theo hợp đồng lao động hoặc hợp đồng làm việc tối thiểu từ 12 tháng trở lên cho tổ chức kiểm định và có kinh nghiệm tham gia hoạt động kiểm định chất lượng giáo dục trong thời gian từ 5 năm trở lên...

Trong quy định trên đâu là rào cản đặt ra cho doanh nghiệp? - ông Hiếu đặt câu hỏi và chỉ rõ, trong trường hợp tổ chức kiểm định phải đi thuê trụ sở hoạt động thì sẽ bị phụ thuộc nhất định vào bên cho thuê, đơn cử khi bên cho thuê đột ngột không cho thuê nữa thì khi đó tổ chức kiểm định có đảm bảo đáp ứng tiêu chí “có trụ sở hoạt động ổn định” không? Hay như quy định “bảo đảm diện tích làm việc tối thiểu là 8m2 cho mỗi người”, như vậy khi doanh nghiệp tuyển thêm nhân sự mà không đảm bảo yêu cầu trên thì có được tiếp tục hoạt động không…?

Từ góc độ doanh nghiệp, bà Nguyễn Thị Cẩm Huyên - Giám đốc Pháp chế Ngân hàng TMCP Phương Đông (OCB) cũng đồng tình cho rằng những vướng mắc, bất cập trong hệ thống pháp luật vẫn còn khá nhiều. Đơn cử, trong lĩnh vực ngân hàng, do một số quy định giữa Luật Các tổ chức tín dụng, Bộ luật Dân sự, Luật Kinh doanh bất động sản… còn thiếu thống nhất, nên các tổ chức tín dụng còn gặp những khó khăn trong quá trình đánh giá các giao dịch và xử lý tài sản đảm bảo, đặc biệt là đối với bất động sản và các dự án. Hay như, khuôn khổ pháp luật hiện hành còn thiếu hướng dẫn thống nhất về tiêu chí “dự án xanh”, khiến việc triển khai các gói tín dụng xanh của các ngân hàng vẫn còn nhiều hạn chế…

Hệ lụy của những điểm nghẽn pháp lý như trên được ông Phan Đức Hiếu cho biết sẽ làm tăng chi phí thực hiện thủ tục hành chính; hạn chế sự phát triển, sáng tạo, năng động của doanh nghiệp. Không chỉ vậy, doanh nghiệp còn đứng trước nhiều rủi ro như bị xử phạt, mất cơ hội kinh doanh, gây ra tranh chấp pháp lý…

“Rủi ro thể chế không chỉ làm suy giảm niềm tin kinh doanh của doanh nghiệp mà còn có thể khiến doanh nghiệp đứng trước bờ vực phá sản” - ông Hiếu nhấn mạnh.

Thực tế đó, theo ông Hiếu đang đặt ra yêu cầu cấp bách trong việc tháo gỡ điểm nghẽn thể chế. Tuy nhiên, để thực hiện mục tiêu này, có hai thách thức lớn đang đặt ra. Một là làm sao nhận diện đầy đủ các rào cản về đầu tư, kinh doanh để kịp thời bãi bỏ. Hai là phải duy trì được động lực cải cách thực chất, bền bỉ.

Theo đó, chuyên gia khuyến nghị, cần xây dựng một bộ tiêu chí rõ ràng để rà soát và bãi bỏ các quy định pháp luật bất hợp lý, không phù hợp đang tạo nên rào cản, gánh nặng cho doanh nghiệp. Bộ Tư pháp hoàn toàn có thể đảm nhận nhiệm vụ này và xây dựng thành một bộ tiêu chí chung để các Bộ, ngành làm căn cứ tiến hành rà soát và bãi bỏ ngay những quy định không cần thiết, không có hiệu quả quản lý, để tạo chuyển biến nhanh chóng về cải cách thể chế, cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh.

Song song với việc rà soát, bãi bỏ những quy định hiện hành đang là rào cản đối với hoạt động của doanh nghiệp, theo PGS,TS. Trần Đình Thiên - Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng, việc đảm bảo không “mọc” thêm quy định bất hợp lý, rào cản mới có ý nghĩa rất quan trọng để không kéo lùi những nỗ lực cải cách.

Bởi, theo ông Thiên, qua quan sát môi trường kinh doanh thời gian qua có thể thấy còn tồn tại thực tế trong khi những rào cản cũ chưa tháo gỡ xong thì những rào cản mới lại mọc lên. Điều này tác động rất lớn đến niềm tin, sự kỳ vọng của cộng đồng doanh nghiệp vào hoạt động cải cách mà Chính phủ đang chỉ đạo quyết liệt các Bộ, ngành, địa phương thực hiện.

“Do đó, để hoạt động cải cách đạt được kết quả bền vững thì cần tăng cường hơn nữa khâu giám sát việc ban hành các quy định, điều kiện kinh doanh mới trong các ngành, lĩnh vực của các cơ quan quản lý nhà nước” - ông Thiên nêu quan điểm.

Nhìn về dài hạn, ông Hiếu cho biết, ở Việt Nam hiện nay, vai trò cải cách thể chế vẫn chủ yếu dựa vào các Bộ, ngành chủ động tự rà soát, tự đề xuất phương án bãi bỏ quy định không hợp lý. Như vậy, trong nhiều trường hợp, tính lợi ích cục bộ sẽ vẫn còn, dẫn đến hoạt động cải cách chưa thực sự đạt được sự chuyển biến lớn, thậm chí việc cải cách còn mang tính hình thức, chưa thực chất.  

Trong khi đó, theo kinh nghiệm quốc tế, nhiều quốc gia trên thế giới thường thành lập một cơ quan độc lập có vai trò rà soát tổng thể, nhận diện các điểm nghẽn thể chế, từ đó xác định đâu là lĩnh vực ưu tiên, trọng tâm cần được cải cách để kiến nghị với Chính phủ. 

“Việt Nam hiện đang thiếu một cơ quan độc lập có chức năng rà soát tổng thể và thúc đẩy cải cách thể chế. Do vậy, Việt Nam cần hướng tới hình thành một cơ quan có cơ chế hoạt động độc lập, khách quan để tiến hành rà soát các quy định pháp luật, như vậy việc cải cách thể chế sẽ đạt được những kết quả đột phá, thực chất hơn” - ông Hiếu nói./.

DIỆU THIỆN