Tiêu chuẩn, quy chuẩn về môi trường chưa theo kịp yêu cầu phát triển kinh tế

Định mức kinh tế - kỹ thuật, đơn giá còn lạc hậu

Chiều 26/9, tiếp tục chương trình Phiên họp thứ 49, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) xem xét Báo cáo kết quả giám sát của Đoàn giám sát của Quốc hội về “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành”.

Phó Tổng Kiểm toán nhà nước Hà Thị Mỹ Dung tham dự Phiên họp.

Trình bày Báo cáo tóm tắt kết quả giám sát, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường - cho biết, Đoàn giám sát thấy rằng, việc ban hành và thực hiện chính sách, pháp luật về BVMT kể từ khi Luật BVMT năm 2020 có hiệu lực thi hành đã đạt được nhiều kết quả nổi bật, quan trọng, tích cực, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu, chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội bền vững, bảo đảm quốc phòng, an ninh, đối ngoại, an sinh xã hội và hội nhập quốc tế.

Việc ban hành chính sách, pháp luật đã thể chế hóa, cụ thể hóa các chủ trương của Đảng về quản lý tài nguyên, BVMT, ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng trưởng xanh, phát triển kinh tế tuần hoàn. Luật BVMT năm 2020 đề cao nguyên tắc môi trường là một trong ba trụ cột của phát triển bền vững, chuyển từ quản lý hành chính sang quản lý bằng công cụ kinh tế, cơ chế thị trường và sự tham gia của toàn xã hội; ban hành khối lượng lớn các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành Luật.

Việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật được thực hiện nghiêm túc, bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp và cơ bản bảo đảm tính thống nhất, khả thi của hệ thống pháp luật. Các chiến lược, quy hoạch quốc gia quan trọng được xây dựng và phê duyệt, bao gồm Chiến lược BVMT quốc gia và lần đầu tiên xây dựng Quy hoạch BVMT quốc gia. Hệ thống tiêu chuẩn (TCVN), quy chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN) về môi trường tiếp tục được rà soát, cập nhật, tiệm cận với trình độ quốc tế.

Từ năm 2022 đến nay, đã ban hành thêm 41 QCVN, 61 TCVN và 04 định mức kinh tế - kỹ thuật trong lĩnh vực BVMT.

Phó Tổng Kiểm toán nhà nước Hà Thị Mỹ Dung tham dự Phiên họp. Ảnh: ST

Tuy nhiên, Đoàn giám sát nhận thấy, một số quy định của Luật BVMT năm 2020 chưa đáp ứng yêu cầu của thực tiễn.

Cụ thể, chưa quy định thẩm quyền hướng dẫn một số nội dung quy định trong Luật như: trách nhiệm hướng dẫn, tổ chức thực hiện thẩm định kế hoạch giảm nhẹ phát thải khí nhà kính; lộ trình hạn chế nhập khẩu phế liệu nhựa làm nguyên liệu sản xuất; trách nhiệm phối hợp liên ngành trong giảm phát thải khí nhà kính, đặc biệt giữa các lĩnh vực năng lượng, nông nghiệp, giao thông.

Một số quy định chưa đồng bộ giữa Luật BVMT năm 2020 và một số luật khác có liên quan như: khoản 1 Điều 31 Luật BVMT quy định đánh giá tác động môi trường (ĐTM) do chủ dự án đầu tư tự thực hiện hoặc thông qua đơn vị tư vấn có đủ điều kiện thực hiện, tuy nhiên, không có điều khoản nào quy định cụ thể điều kiện của đơn vị tư vấn. Trong khi đó, theo Luật Đầu tư, hoạt động tư vấn lập báo cáo ĐTM là hoạt động kinh doanh không có điều kiện.

Cùng với đó, việc ban hành văn bản hướng dẫn chi tiết thi hành đối với một số nội dung còn chậm như: thành lập thị trường các-bon trong nước, lộ trình chuyển đổi phương tiện giao thông sử dụng nhiên liệu hóa thạch, Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn. Nhiều địa phương chưa ban hành hoặc ban hành chậm các văn bản thuộc thẩm quyền được giao (quy định về phân loại chất thải rác sinh hoạt tại nguồn và giá dịch vụ thu gom, xử lý; chính sách BVMT khu công nghiệp, cụm công nghiệp; lộ trình thực hiện quy định về khoảng cách an toàn môi trường).

Kết quả giám sát cũng cho thấy, việc ban hành tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, hướng dẫn kỹ thuật trong lĩnh vực BVMT, nhất là đối với hoạt động tái sử dụng nước thải, chất thải rắn chưa theo kịp yêu cầu phát triển kinh tế tuần hoàn, sự phát triển nhanh của trình độ khoa học công nghệ.

Một số định mức kinh tế - kỹ thuật, đơn giá còn lạc hậu chưa thúc đẩy việc đầu tư vào hạ tầng kỹ thuật BVMT, nhất là trong hoạt động thu gom, xử lý chất thải rác sinh hoạt và nước thải tại các địa phương. Việc xây dựng, ban hành quy chuẩn kỹ thuật môi trường địa phương chưa được chú trọng. Việc ban hành, triển khai các chính sách mới về phân loại, thu gom, vận chuyển, tái chế và xử lý chất thải rác sinh hoạt chưa đúng lộ trình quy định (ngày 01/01/2025) - ông Lê Quang Huy nêu.

Bảo đảm nguyên tắc không đánh đổi môi trường lấy phát triển kinh tế đơn thuần

Những hạn chế, bất cập được Đoàn giám sát chỉ ra cũng là những vấn đề đã được Kiểm toán nhà nước (KTNN) phát hiện và kiến nghị khắc phục qua công tác kiểm toán.

Đơn cử, qua kiểm toán hoạt động quản lý, công tác xử lý nước thải, rác thải trên địa bàn tỉnh Long An, Tây Ninh (trước khi sáp nhập); công tác quản lý, bảo vệ môi trường đối với các nhà máy nhiệt điện than trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2018-2022; Công tác quản lý, bảo vệ môi trường đối với các cụm công nghiệp và làng nghề của các tỉnh: Bắc Giang (cũ), Nam Định (cũ), Thái Bình (cũ), Hà Tĩnh giai đoạn 2020-2022, KTNN chỉ rõ, công tác ban hành văn bản liên quan đến hoạt động quản lý môi trường chưa đầy đủ, kịp thời.

Trong đó, Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) chưa ban hành quy định định mức kinh tế, kỹ thuật về thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rác sinh hoạt, chưa hướng dẫn phân loại cụ thể chất thải rác sinh hoạt khác tại nguồn theo quy định. Tỉnh Quảng Ninh chưa hướng dẫn chuyển đổi mục đích sử dụng đất đối với diện tích bãi thải vượt quá 02 năm sản xuất theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.

Tỉnh Long An chưa ban hành các văn bản quy định, hướng dẫn quản lý nước thải và chất thải rác; quy định phân công trách nhiệm và phân cấp quản lý chất thải rác sinh hoạt, quy chế phối hợp giữa các đơn vị để áp dụng trên địa bàn tỉnh, chính sách khuyến khích việc phân loại riêng chất thải nguy hại trong chất thải rác sinh hoạt phát sinh từ hộ gia đình, cá nhân, quy định về lộ trình và thời gian vận chuyển chất thải nguy hại…

Hay, kết quả kiểm toán Chuyên đề việc quản lý, sử dụng kinh phí bảo vệ môi trường (BVMT) và ứng phó với biến đổi khí hậu giai đoạn 2021-2023 trên địa bàn tỉnh Khánh Hòa cũng cho thấy: UBND tỉnh Khánh Hòa chưa ban hành giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt; Sở Tài nguyên và Môi trường (nay là Sở Nông nghiệp và Môi trường) chưa tham mưu cho UBND tỉnh cũng như chưa hoàn thành một số trách nhiệm được UBND tỉnh giao trong lĩnh vực BVMT và ứng phó biến đổi khí hậu.

Để khắc phục những bất cập trên, Đoàn giám sát đề nghị cần đổi mới tư duy và hoàn thiện thể chế, chính sách về BVMT và tổ chức thực thi quyết liệt, hiệu lực, hiệu quả.

Theo đó, nghiên cứu, đề xuất bổ sung các quan điểm của Đảng về công tác BVMT trong văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng, trong đó xác định rõ môi trường cùng với kinh tế - xã hội là ba trụ cột xuyên suốt trong tư duy, tầm nhìn và định hướng phát triển bền vững đất nước; thống nhất trong nhận thức và hành động coi chi cho môi trường là đầu tư cho phát triển, bảo đảm an ninh môi trường; loại bỏ quan điểm “BVMT sẽ làm cản trở tăng trưởng kinh tế”; tiếp tục hoàn thiện nhóm chỉ tiêu về môi trường, GDP xanh trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm và hằng năm phù hợp với yêu cầu phát triển trong từng giai đoạn; nghiên cứu xây dựng Nghị quyết về BVMT và ứng phó với biển đổi khí hậu, trình Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIV.

Đồng thời, tiếp tục thể chế hóa kịp thời các quan điểm, chủ trương của Đảng và tổng kết, đánh giá, đề xuất hoàn thiện hệ thống pháp luật về BVMT phù hợp với yêu cầu thực tế.

Đặc biệt, một trong những nhiệm vụ cấp bách được Đoàn giám sát đặt ra đó là sửa đổi một số điều của Luật BVMT năm 2020 trình Quốc hội xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ 10 góp phần khơi thông nguồn lực, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp.

Cùng với đó, tổ chức rà soát, đánh giá và cập nhật, điều chỉnh trong trường hợp cần thiết các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch có liên quan đến BVMT để đáp ứng yêu cầu “mở rộng và kiến tạo không gian phát triển mới”, tăng trưởng kinh tế 2 con số trên cơ sở bảo đảm nguyên tắc xuyên suốt không đánh đổi môi trường lấy phát triển kinh tế đơn thuần, tôn trọng quy luật tự nhiên./.

NGUYÊN AN