Siết chặt kỷ cương tài chính qua kiểm toán thanh tra, kiểm tra thuế

Còn bất cập trong thực thi chính sách lẫn giám sát

Theo đánh giá của Bộ Tài chính, chính sách giảm thuế GTGT cùng với các giải pháp hỗ trợ thuế khác đã và đang tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp, người dân giảm chi phí, tái đầu tư, mở rộng sản xuất và thúc đẩy tiêu dùng. Đơn cử, việc giảm thuế GTGT góp phần hạ giá thành hàng hóa, dịch vụ, từ đó kích thích sản xuất, kinh doanh, tạo thêm việc làm và đóng góp vào ổn định kinh tế vĩ mô, tăng trưởng kinh tế.

Tuy nhiên, bên cạnh những hiệu ứng tích cực, việc thực thi chính sách vẫn tiềm ẩn nguy cơ bị lợi dụng, áp dụng sai quy định hoặc thiếu sự đồng bộ trong hướng dẫn thực hiện, dẫn đến hiệu quả chưa đạt như kỳ vọng. Qua thực tiễn kiểm toán, một số đơn vị cho biết công tác hoàn thuế GTGT còn chậm trễ, ảnh hưởng đến dòng vốn phục vụ sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp. Mặt khác, thuế GTGT là một nguồn thu lớn trong cơ cấu ngân sách, nếu các chính sách miễn, giảm, hoàn thuế không được kiểm soát chặt chẽ có thể gây thất thoát đáng kể.

Những tồn tại này đã được KTNN nhiều lần chỉ rõ qua các cuộc kiểm toán tại cơ quan thuế. Cụ thể, KTNN đã phát hiện nhiều vướng mắc liên quan đến cơ chế, chính sách, từ đó kiến nghị sửa đổi nhằm bảo đảm tính thống nhất trong tổ chức thực hiện, đồng thời bảo đảm công bằng giữa các đối tượng nộp thuế. Đối với việc xử lý hồ sơ miễn, giảm, giãn và hoàn thuế, KTNN nhận định tiến độ giải quyết còn chậm, việc lập báo cáo chưa đáp ứng thời gian theo quy định. Tại thời điểm kiểm toán năm 2020, KTNN ghi nhận tình trạng nhiều cục thuế ban hành quyết định hoàn thuế GTGT cho các dự án đầu tư không đúng quy định. Ngoài ra, một số cục thuế còn chưa đưa ra ý kiến thẩm định theo đúng quy định tại Thông tư số 99/2016/TT-BTC hướng dẫn về quản lý hoàn thuế GTGT.

Cùng với đó, công tác miễn, giảm, gia hạn thời hạn nộp thuế tại một số cục thuế vẫn tồn tại nhiều sai sót với tổng số tiền lên đến hàng chục tỷ đồng. Trong khi đó, hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế đối với các chính sách này còn chưa thực sự đảm bảo yêu cầu đặt ra, dẫn đến nguy cơ thất thoát tăng cao do các rủi ro không được phát hiện và xử lý kịp thời. Kết quả kiểm toán của KTNN cũng cho thấy, tại phần lớn các cục thuế được kiểm tra, hồ sơ của các đoàn thanh tra, kiểm tra chưa được lưu trữ theo danh mục thống nhất; nhiều trường hợp thiếu bảng kê chi tiết số liệu chênh lệch; báo cáo kết quả thanh tra, kiểm tra chưa lập theo mẫu quy định, nội dung đánh giá chưa phản ánh đầy đủ các rủi ro đã được phân tích so với kết quả kiểm tra thực tế.

Năm 2026, KTNN dự kiến kiểm toán đối với công tác thanh tra, kiểm tra thuế; miễn, giảm, giãn, hoàn thuế GTGT giai đoạn 2023-2025 tại Cục Thuế và cơ quan Thuế các tỉnh, thành phố: Nghệ An, Hà Tĩnh, Hà Nội, Quảng Ngãi, Hồ Chí Minh, Cần Thơ, An Giang, Cà Mau, Hải Phòng, Phú Thọ, Lai Châu, Gia Lai, Đắk Lắk, Khánh Hòa, Tây Ninh, Đồng Tháp, Vĩnh Long, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Bắc Ninh, Ninh Bình, Thanh Hóa, Lâm Đồng.

Trên cơ sở các phát hiện từ kiểm toán, KTNN kiến nghị các cơ quan thuế địa phương cần thực hiện nghiêm việc ban hành quyết định hoàn thuế đúng quy định, đúng đối tượng; bảo đảm thời hạn xử lý hồ sơ hoàn thuế GTGT; thẩm định và đánh giá hồ sơ kiểm tra trước hoàn hoặc sau hoàn thuế đúng trình tự, thủ tục. Đồng thời, cần thực hiện đầy đủ việc ghi chép, lưu trữ hồ sơ thanh tra, kiểm tra theo đúng quy trình, quy định của ngành thuế và các văn bản pháp lý hiện hành.

Tập trung nhận diện, đánh giá đúng rủi ro

Theo lãnh đạo Cục Thuế (Bộ Tài chính), cùng với việc triển khai các chính sách miễn, giảm, giãn, hoàn thuế GTGT, ngành thuế cũng đặc biệt chú trọng công tác thanh tra, kiểm tra, nhằm kiểm soát chặt chẽ việc thực hiện chính sách, đảm bảo đúng đối tượng, đúng quy định. Trong 9 tháng năm 2025, toàn ngành đã thực hiện 6.515 quyết định thanh tra, kiểm tra sau hoàn thuế, tăng 55% so với cùng kỳ năm 2024; tổng số tiền hoàn là 52.374 tỷ đồng, số thuế truy hoàn và xử phạt đạt 348,8 tỷ đồng. Tuy nhiên, lãnh đạo Cục Thuế cũng thừa nhận, việc triển khai công tác này vẫn còn một số bất cập, chủ yếu do khối lượng công việc lớn và số lượng hồ sơ hoàn thuế GTGT ngày càng tăng.

Theo các chuyên gia, chính sách miễn, giảm, giãn, hoàn thuế GTGT thể hiện sự quan tâm của Nhà nước trong việc hỗ trợ doanh nghiệp phát triển và ổn định đời sống người dân sau những khó khăn do dịch bệnh và bất ổn kinh tế. Trong giai đoạn 2023-2025, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách liên quan đến lĩnh vực này. Tuy nhiên, chuyên gia thuế Nguyễn Văn Phụng cảnh báo: Dù là chính sách tốt, nhưng nếu không được thực thi đúng cách sẽ dễ bị biến tướng, trở thành kẽ hở gây thất thoát, lãng phí ngân sách. Ông cũng cho rằng, nhiều tồn tại đã được KTNN chỉ ra trước đó xuất phát từ việc công tác thanh tra, kiểm tra thuế chưa thực sự hiệu quả.

Thực tế cho thấy, quá trình triển khai chính sách miễn, giảm, giãn, hoàn thuế GTGT vẫn còn bộc lộ nhiều bất cập, trong khi hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế lại chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu quản lý. Trước tình hình đó, các chuyên gia cho rằng, việc kiểm toán chuyên đề để đánh giá toàn diện công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý hồ sơ miễn, giảm, giãn, hoàn thuế GTGT là rất cần thiết.

Từ kinh nghiệm thực tiễn, một số kiểm toán viên lưu ý, khi kiểm toán chuyên đề này cần đặc biệt chú trọng khâu nhận diện rủi ro tiềm ẩn, từ đó lựa chọn trọng tâm là các nội dung, quy trình dễ phát sinh sai sót hoặc bị bỏ lọt trong quá trình thanh tra, kiểm tra thuế. Đơn cử, việc thực hiện chính sách miễn, giảm, giãn, hoàn thuế theo nhiều văn bản quy phạm khác nhau rất dễ dẫn đến nhầm lẫn, sai phạm. Tình trạng người nộp thuế lợi dụng kẽ hở trong chính sách, tự kê khai sai để được miễn thuế vẫn xảy ra. Khi bộ máy thanh tra, kiểm tra của ngành Thuế chưa đáp ứng đủ yêu cầu, trong khi số lượng hồ sơ ngày càng nhiều, việc bỏ lọt sai sót, vi phạm là điều khó tránh. Do đó, xác định đúng các nội dung tiềm ẩn rủi ro để đưa vào kế hoạch kiểm toán sẽ giúp chỉ rõ các tồn tại; đồng thời hỗ trợ cơ quan thuế chấn chỉnh, nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra./.

N.LỘC