Kenya: Gian lận nghiêm trọng trong hệ thống an sinh xã hội
Kiểm toán quốc tế - Ngày đăng : 14:06, 09/10/2025
Hàng trăm triệu USD bị rút ruột
Một báo cáo của Tổng Kiểm toán Kenya Nancy Gathungu tiết lộ đã có hơn 260.000 vụ gian lận liên quan đến các chương trình hưu trí ở Kenya. Đáng chú ý, riêng giai đoạn 2013-2020, hơn 515 triệu USD đã bị thất thoát thông qua các khoản thanh toán giả mạo từ các quỹ hưu trí. Nhiều người về hưu không nhận được bất kỳ khoản tiền nào; nhiều người cao tuổi đã qua đời mà vẫn chưa nhận được lương hưu mà họ đã tích góp suốt nhiều năm.
Việc đóng góp vào các quỹ bảo hiểm của đất nước là yêu cầu bắt buộc đối với người dân Kenya. Lương hưu được chi trả thông qua Quỹ An sinh xã hội quốc gia (NSSF); bảo hiểm y tế được cung cấp thông qua Quỹ Bảo hiểm y tế xã hội (SHIF).
Các kiểm toán viên đã điều tra và phát hiện: Nhiều người Kenya buộc phải mua thêm các gói bảo hiểm tư nhân hoặc thanh toán thêm các khoản khác mới nhận được sự chăm sóc cần thiết khi nằm viện. Tổng Kiểm toán Kenya lên án một số quan chức cấp cao quản lý chương trình lương hưu là những kẻ lừa đảo, thông đồng với cán bộ tha hóa tại Kho bạc để biển thủ ngân sách.
Hậu quả là nhiều người dân chờ đợi nhiều năm vẫn không nhận được lương hưu, trong khi nhiều khoản tiền lại được chi trả cho những cái tên không tồn tại; nhiều khoản chi cao gấp đôi so với thực tế; nhiều khoản được thanh toán nhiều lần hoặc cho các tài khoản trùng lặp.
Một số người thậm chí được nhận lương hưu ngay cả khi họ còn đang công tác; nhiều khoản được thanh toán không đúng quy trình, không cần hồ sơ đăng ký theo quy định. Một số người sau nhiều năm chờ đợi cuối cùng cũng nhận được lương hưu, nhưng cho rằng mức lương không tương xứng với tình hình lạm phát.
Theo báo cáo, có tới hơn 15.000 người đã hưởng lợi từ các khoản thanh toán lương hưu gian lận, với tổng số tiền lên tới hơn 15 triệu USD. Báo cáo cũng cho thấy còn có sự chậm trễ trong việc tiếp nhận yêu cầu, thủ tục hành chính rườm rà, dữ liệu hệ thống yếu kém, nhiều giấy tờ, hồ sơ bị thiếu. Đáng chú ý, sai phạm được phát hiện ở hầu hết các Bộ, ngành lớn như: Bộ Ngoại giao, Bộ Tư pháp, các trung tâm bảo trợ xã hội…
Ông John Wachira - Tổng Thư ký Hiệp hội Cán bộ hưu trí Kenya - bức xúc cho biết: “Những người dân Kenya đóng góp vào Quỹ hưu trí được cam kết rằng khi nghỉ hưu, họ sẽ nhận được những khoản lương hưu đều đặn. Ngoài ra, các mức lương hưu sẽ được xem xét thường xuyên, nếu lương tăng, lương hưu của họ cũng sẽ tăng theo. Tuy nhiên, trong suốt nhiều năm qua, điều đó vẫn chưa trở thành hiện thực”.
Nạn tham nhũng lan rộng
Không chỉ Quỹ hưu trí, lĩnh vực bảo hiểm y tế công cũng đang là điểm nóng của gian lận. Một lãnh đạo Bộ Y tế Kenya thừa nhận các cáo buộc liên quan đến việc biển thủ quỹ, trong khi 35 bệnh viện trên cả nước bị điều tra vì chiếm dụng hơn 804 triệu USD từ Quỹ Bảo hiểm y tế quốc gia (NHIF).
Tình trạng gian lận cùng những yếu kém trong quản lý hệ thống bảo hiểm y tế tại NHIF được cho là đã kéo dài kể từ khi quỹ này được thành lập năm 1966. Trong nhiều thập kỷ qua, lãnh đạo phụ trách hệ thống bảo hiểm y tế và lương hưu của Kenya đã đưa ra lời cam kết mang lại sự an toàn cho người lao động khi nghỉ hưu và bảo vệ họ khi ốm đau. Tuy nhiên, nhiều người dân phản ánh sự thất vọng và phẫn nộ khi số tiền họ đóng góp trong nhiều năm lại rơi vào túi những kẻ lừa đảo.
Năm 2024, NHIF được thay thế bởi Cơ quan Y tế Xã hội (SHA), hướng đến xây dựng một hệ thống bảo hiểm y tế toàn diện hơn với nhiều chương trình nhằm cải thiện khả năng tiếp cận và chi trả cho người dân. Tuy nhiên, cơ quan mới này hiện đang phải vật lộn với các vụ tham nhũng, gian lận và quản lý yếu kém. SHA cũng sớm đối mặt với các cáo buộc làm giả hồ sơ, lập hóa đơn ảo, chuyển đổi dịch vụ ngoại trú thành nội trú để chi trả cao hơn, cùng hàng loạt sai phạm khác.
Để chấm dứt tình trạng chậm trễ và gian lận tràn lan khiến nhiều người về hưu rơi vào cảnh khó khăn, Chính phủ Kenya đã cam kết số hóa toàn bộ hệ thống thanh toán lương hưu từ ngày 01/7/2025. Tuy nhiên, hiện tại hệ thống vẫn còn nhiều công đoạn thủ công, không chỉ làm chậm trễ việc chi trả lương hưu mà còn khiến người về hưu dễ bị lừa đảo bằng nhiều thủ đoạn.
Tình trạng bất ổn xã hội căng thẳng từ đầu năm 2025 đến nay cho thấy nhiều người Kenya đã mất niềm tin vào chính sách của Chính phủ, bao gồm cả hệ thống an sinh xã hội. Tổng Kiểm toán nhà nước Kenya nhấn mạnh: Đã đến lúc lãnh đạo Chính phủ cũng như các Bộ, ngành phải nỗ lực, hợp tác và có biện pháp mạnh mẽ nhằm giải quyết nạn tham nhũng đã ăn sâu vào hoạt động của các cơ quan công./.
(Theo allafrica và tổng hợp)