Đường sắt cao tốc Việt Nam: Học kinh nghiệm từ Nhật Bản để đi nhanh và vững
Kinh tế - Ngày đăng : 21:57, 13/10/2025
Cơ hội vàng cho ngành cơ khí Việt Nam
Theo Chiến lược phát triển công nghiệp đường sắt quốc gia, tổng vốn đầu tư cho các dự án đường sắt trong nhiều thập niên tới có thể lên tới 300 tỷ USD - quy mô chưa từng có trong lịch sử hạ tầng Việt Nam. Đây không chỉ là dự án giao thông trọng điểm mà còn là cơ hội lịch sử để nâng tầm công nghiệp chế tạo, cơ khí và vật liệu trong nước.
Để chuẩn bị cho giai đoạn này, ngày 13/10, tại Hà Nội, Hiệp hội Doanh nghiệp Cơ khí Việt Nam (VAMI) phối hợp với Học viện Kỹ thuật Quân sự, Tổng công ty Cơ điện xây dựng (AGRIMECO) và Tập đoàn JFE (Nhật Bản) tổ chức Tọa đàm “Công nghệ đường sắt cao tốc của JFE, Nhật Bản và kinh nghiệm cho Việt Nam”.
Phát biểu khai mạc, TS. Nguyễn Chỉ Sáng - Chủ tịch VAMI - cho rằng, phát triển đường sắt cao tốc không chỉ là đầu tư hạ tầng, mà còn là “đòn bẩy nâng năng lực chế tạo Việt Nam”, giúp doanh nghiệp từng bước làm chủ vật liệu, công nghệ và chất lượng.
“Quy mô 300 tỷ USD là thị trường khổng lồ, trải rộng từ thiết kế, vật liệu, kết cấu, thiết bị đến thi công và bảo trì. Cơ hội lớn đi cùng yêu cầu cao nên hợp tác quốc tế để học hỏi công nghệ, quản lý là hướng đi tất yếu”- TS. Nguyễn Chỉ Sáng cho hay.
Shinkansen – bài học về tiêu chuẩn và an toàn
Tại Tọa đàm, ông Kosuke Gotoh - đại diện Công ty JFE Steel Việt Nam, giới thiệu tổng quan hệ thống Shinkansen - biểu tượng công nghệ Nhật Bản và là tuyến đường sắt cao tốc đầu tiên trên thế giới, vận hành từ năm 1964.
Hiện Nhật Bản có 9 tuyến Shinkansen, dài 2.765 km, tốc độ tối đa 320 km/h, phục vụ hơn 400 triệu lượt hành khách/năm, không xảy ra tai nạn chết người do lỗi kỹ thuật suốt hơn 50 năm vận hành.
Bí quyết của Shinkansen nằm ở thiết kế giao cắt khác mức hoàn toàn và quản lý hình học tuyến nghiêm ngặt (độ cong, độ nghiêng, độ dốc) để tàu chạy ổn định ở tốc độ cao. Toàn bộ cầu, hầm, dầm và ray đều đạt độ chính xác tới milimét, đảm bảo hành trình êm, giảm mỏi kết cấu.
Mỗi công trình hạ tầng của Shinkansen - từ cầu, hầm tới nhà ga - đều được xếp hạng mức quan trọng cao nhất quốc gia, với chu trình giám sát, kiểm định và bảo trì tự động. Mọi đoàn tàu, nhịp cầu, đoạn ray đều được theo dõi theo thời gian thực - yếu tố làm nên hệ thống an toàn tuyệt đối trong hơn nửa thế kỷ qua.
Ba hướng hợp tác cụ thể
Phát biểu tại Tọa đàm, ông Nguyễn Chỉ Sáng đề xuất ba hướng hợp tác trọng tâm giữa VAMI và JFE:
Thứ nhất là chuẩn hóa tiêu chuẩn và thiết kế điển hình, xây dựng bộ mẫu kết cấu cầu thép, cọc móng, tường chắn phù hợp điều kiện địa chất, khí hậu Việt Nam.
Thứ hai là chuyển giao công nghệ và vật liệu đặc thù, huấn luyện quy trình, chứng nhận chất lượng, giúp doanh nghiệp Việt có thể gia công thép EXPAL, AFD, SMA, hình thành “hub cung ứng khu vực”.
Thứ ba là đồng thiết kế - đồng thi công, đào tạo kỹ sư tại chỗ và áp dụng mô hình bảo trì dựa trên dữ liệu (condition-based maintenance), như cách Nhật Bản quản lý Shinkansen.
Song song với đó, VAMI kiến nghị triển khai chứng nhận tay nghề thợ hàn, đào tạo quản lý chất lượng theo vòng đời công trình (LCC), và thành lập nhóm công tác chung để tháo gỡ vướng mắc kỹ thuật – pháp lý trong chuẩn bị đầu tư.
Hiện Việt Nam đang nghiên cứu tuyến đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc-Nam với chiều dài khoảng 1.540km, kết nối Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, tốc độ thiết kế khoảng 350km/giờ. Khi hoàn thiện, dự án được kỳ vọng sẽ rút ngắn thời gian di chuyển giữa hai đầu đất nước xuống chỉ còn khoảng 5,5-6 giờ, giúp giảm tải cho hàng không và đường bộ, đồng thời mở ra động lực phát triển kinh tế - xã hội mạnh mẽ cho các địa phương dọc tuyến.
Việc đi qua nhiều vùng địa hình khác nhau, từ các đô thị lớn, vùng đồng bằng, sông ngòi dày đặc đến vùng đồi núi, cao nguyên,… đặt ra cho dự án các yêu cầu kỹ thuật phức tạp khác nhau, từ giải pháp cầu cạn, đường hầm đến kết cấu chịu lực và vật liệu nền móng,...
“Đầu tư cho đường sắt là đầu tư cho năng suất và tương lai của quốc gia. Thành công của dự án không chỉ đo bằng tốc độ đoàn tàu, mà còn bằng năng lực chế tạo Việt Nam được nâng lên: làm chủ vật liệu, công nghệ, quản trị chất lượng và bảo trì.” - TS. Nguyễn Chỉ Sáng nhấn mạnh.
Sự hợp tác giữa doanh nghiệp cơ khí Việt Nam và Tập đoàn JFE (Nhật Bản) vì thế được kỳ vọng sẽ đặt viên ray đầu tiên cho một chặng đường mới - nơi Việt Nam không chỉ học công nghệ, mà từng bước làm chủ công nghệ, hướng tới một nền công nghiệp tự cường, hiện đại và hội nhập.
Phấn đấu đến năm 2030-2045, Việt Nam làm chủ công nghiệp đường sắt.
Theo Thông báo số 157/TB-VPCP ngày 05/4/2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính - Trưởng Ban Chỉ đạo các công trình, dự án quan trọng quốc gia lĩnh vực đường sắt - yêu cầu tập trung phát triển hệ thống đường sắt hiện đại, đồng bộ, coi đây là động lực then chốt cho phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế.
Giai đoạn tới sẽ ưu tiên đầu tư các dự án lớn như: đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, tuyến Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng, Hà Nội - Lạng Sơn, Hải Phòng - Hạ Long - Móng Cái và các tuyến đô thị tại Hà Nội, TP Hồ Chí Minh. Mục tiêu đến năm 2030-2045, Việt Nam phát triển được công nghiệp đường sắt, làm chủ sản xuất toa xe, đầu máy và hệ sinh thái công nghiệp liên quan.
Chính phủ yêu cầu đổi mới tư duy, phát huy tinh thần tự lực, tự cường, tập trung phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, xây dựng bộ tiêu chuẩn kỹ thuật Việt Nam, hoàn thiện cơ chế, chính sách đặc thù và huy động đa dạng nguồn lực (ngân sách, ODA, PPP, trái phiếu, TOD...).
Bộ Xây dựng được giao làm cơ quan thường trực Ban Chỉ đạo, phối hợp với các bộ, ngành đẩy nhanh thủ tục pháp lý, nghiên cứu khả thi, chuẩn bị khởi công một số dự án trọng điểm từ cuối năm 2025-2026. Đồng thời, yêu cầu Tổng công ty Đường sắt Việt Nam tái cơ cấu theo mô hình Tập đoàn, chủ động tham gia vào toàn bộ chuỗi dự án và tăng vốn điều lệ.