Thúc đẩy giải ngân vốn ODA: Những đề xuất từ Bộ Tài chính và Kiểm toán nhà nước

Chậm giải ngân vốn ODA do vướng mắc về thủ tục

Tổng kế hoạch vốn nước ngoài năm 2025 được Thủ tướng Chính phủ giao hơn 23.416 tỷ đồng, gồm 11.060 tỷ đồng cho các Bộ, ngành và 12.356 tỷ đồng cho địa phương; thêm 2.178 tỷ đồng vốn năm 2024 kéo dài sang năm 2025.

Tuy nhiên, tính đến ngày 14/10, giải ngân vốn ODA mới đạt 18,68% kế hoạch; ước cuối tháng 10 đạt khoảng 20%. Mức này thấp hơn nhiều so với cùng kỳ năm 2024 (30,62%) và năm 2023 (38,09%), tạo áp lực rất lớn cho những tháng còn lại của năm.

Một số Bộ, ngành, địa phương đến nay chưa giải ngân kế hoạch vốn ODA, thậm chí có nơi bằng 0%. Nguyên nhân chủ yếu là do vướng thủ tục trong nước và với nhà tài trợ, chậm ký hiệp định vay, khó khăn trong giải phóng mặt bằng, xác định đơn giá vật liệu.

Tại Đồng Nai, tiến độ chậm do thủ tục hiệp định vay với đối tác nước ngoài dù hồ sơ và kế hoạch thực hiện đã hoàn tất. Tỉnh kiến nghị Trung ương hỗ trợ tháo gỡ để sớm triển khai.

Hưng Yên gặp khó ở khâu thẩm định, lựa chọn tư vấn quốc tế cho các dự án hạ tầng và bảo tồn tài nguyên môi trường. Ban Quản lý dự án đang hoàn thiện thủ tục, đề nghị Bộ Tài chính điều chỉnh cơ cấu vốn phù hợp tiến độ.

Tây Ninh vướng giải phóng mặt bằng chậm, ảnh hưởng thi công dự án nước thải đô thị. Tỉnh kiến nghị điều chỉnh kế hoạch vốn ODA giữa các năm, chuyển phần chưa giải ngân sang năm 2026 cho phù hợp thực tế.

Một số địa phương như Lai Châu, Hà Tĩnh cũng phản ánh khó khăn trong điều chỉnh hiệp định vay và thẩm định hồ sơ đầu tư. Dù vậy, các địa phương đều thể hiện quyết tâm, mong Trung ương đồng hành tháo gỡ để bảo đảm tiến độ, hiệu quả sử dụng vốn trong năm 2025.

Đáng chú ý, đã có 7 Bộ, ngành và 13 địa phương đề nghị giảm kế hoạch vốn nước ngoài năm 2025 với tổng số hơn 7.535 tỷ đồng, chiếm 39,24% kế hoạch được giao. Tuy nhiên, năm nay chưa có đơn vị nào đề xuất bổ sung vốn, gây khó khăn trong việc điều chuyển do thiếu nơi nhận.

Tháo gỡ vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ giải ngân

Tại Hội nghị thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công nguồn vốn nước ngoài năm 2025 do Bộ Tài chính tổ chức với các Bộ, ngành, địa phương, Thứ trưởng Bộ Tài chính Trần Quốc Phương nhấn mạnh: Vốn ODA chiếm tỷ trọng đáng kể trong tổng đầu tư công, do đó đẩy nhanh giải ngân là nhiệm vụ then chốt nhằm bảo đảm hiệu quả sử dụng vốn vay. Ông yêu cầu các đơn vị xác định rõ nguyên nhân chậm giải ngân, đề ra giải pháp cụ thể, phấn đấu hoàn thành 100% kế hoạch năm nay.

Bộ Tài chính đang nghiên cứu xây dựng mô hình quỹ riêng để tiếp nhận và giải ngân vốn vay ODA, nhằm vừa bảo đảm tiến độ giải ngân, vừa duy trì tính minh bạch và dễ nhận diện đối với các nhà tài trợ quốc tế. Cơ chế này dự kiến giúp rút ngắn thời gian thủ tục, đồng thời nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công, đặc biệt trong các lĩnh vực cơ sở hạ tầng, năng lượng và phát triển bền vững.

Để tháo gỡ vướng mắc, Bộ Tài chính kiến nghị tập trung vốn cho các dự án có tiến độ tốt, sắp hoàn thành hoặc cần giải ngân theo hiệp định vay. Chủ dự án cần đẩy nhanh khối lượng thực tế, phối hợp chặt với tư vấn, nhà thầu để xử lý khó khăn; địa phương khẩn trương hoàn thành giải phóng mặt bằng, tái định cư, bàn giao đúng tiến độ.

Bộ Tài chính sẽ tiếp tục theo dõi, báo cáo Ban Chỉ đạo quốc gia về ODA và vốn vay ưu đãi, đồng thời đề xuất Thủ tướng Chính phủ các giải pháp điều hành linh hoạt; xử lý nghiêm dự án chậm, xem xét cắt giảm hoặc không giao kế hoạch năm sau nếu không cải thiện. Bộ cũng sẽ làm việc với các nhà tài trợ để tháo gỡ vướng mắc, đẩy nhanh đàm phán, ký kết hiệp định vay; triển khai hệ thống rút vốn điện tử nhằm rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ.

Thứ trưởng Trần Quốc Phương đề nghị các cơ quan chủ quản, chủ dự án khi xây dựng kế hoạch vốn năm 2026 và các năm tiếp theo phải bám sát khả năng thực hiện, ưu tiên bố trí vốn cho dự án kết thúc trong năm, dự án đủ điều kiện bố trí vốn, dự án chuyển tiếp, dự án cấp bách, hiệu quả, có khả năng giải ngân nhanh; hạn chế tối đa việc đề nghị chuyển nguồn sang năm sau.

Đề xuất từ Kiểm toán nhà nước

Tham gia ý kiến đối với Đề án định hướng thu hút, quản lý và sử dụng ODA và vốn vay ưu đãi giai đoạn 2026-2030 do Bộ Tài chính chủ trì xây dựng, KTNN đề xuất nhóm giải pháp toàn diện nhằm nâng cao chất lượng chuẩn bị dự án, đẩy nhanh giải phóng mặt bằng, hài hòa quy trình đấu thầu và tăng cường giám sát để sử dụng vốn hiệu quả.

Cơ quan kiểm toán cho rằng, tỷ lệ giải ngân vốn ODA những năm gần đây rất thấp, trong khi điều kiện vay ngày càng chặt chẽ, chi phí lãi vay và phí cam kết tăng. Do đó, cần có biện pháp kiểm soát và thúc đẩy hiệu quả hơn trên một số khía cạnh trọng tâm.

Trước hết, cần quy định thời hạn chuẩn bị đầu tư và thiết kế kỹ thuật tối đa (12-18 tháng kể từ khi có chủ trương đầu tư) để cơ quan chủ quản hoàn thiện hồ sơ trước khi đàm phán hiệp định vay, tránh tình trạng ký hiệp định trước, thẩm định tính khả thi của dự án cho vay lại vốn sau.

Song song với đó, cần đẩy nhanh giải phóng mặt bằng, tái định cư và bố trí vốn đối ứng bằng cách quy định rõ thời hạn, trách nhiệm người đứng đầu; cho phép tạm ứng vốn đối ứng để bảo đảm tiến độ bồi thường, tái định cư.

KTNN cũng đề nghị nâng cao năng lực thực hiện dự án thông qua đào tạo, cấp chứng chỉ quốc gia về quản lý dự án ODA cho Ban Quản lý và chủ đầu tư, đồng thời gắn trách nhiệm cá nhân với kết quả thực hiện.

Về đấu thầu, cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, đơn giản và hài hòa thủ tục trong nước với quy trình của các nhà tài trợ lớn như Ngân hàng Thế giới, Ngân hàng Phát triển châu Á, Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản, nhằm rút ngắn thời gian đàm phán và phê duyệt.

Bên cạnh đó, KTNN đề xuất xây dựng Cổng thông tin điện tử công khai dữ liệu ODA, bao gồm danh mục dự án, tiến độ giải ngân, báo cáo tài chính và kết quả kiểm toán, bảo đảm thông tin được cập nhật định kỳ, dễ truy xuất. Đồng thời, tăng cường kiểm toán các dự án ODA và vốn vay ưu đãi, nhất là các dự án quy mô lớn hoặc tiềm ẩn rủi ro cao…/.

THÙY ANH