Ngân sách năm 2026: Quy mô lớn, áp lực bội chi và kỷ luật tài khóa
Đầu tư - Ngày đăng : 08:39, 30/10/2025
Tăng thu, tiết kiệm chi: Nền tảng cho kế hoạch mới
Báo cáo của Chính phủ cho thấy, giai đoạn 2021-2025, tổng thu ngân sách nhà nước (NSNN) ước đạt 9,6 triệu tỷ đồng, bằng 1,39 lần giai đoạn 2016-2020. Cơ cấu thu chuyển dịch theo hướng bền vững hơn, tỷ trọng thu nội địa tăng, các chỉ tiêu huy động từ thuế, phí đều đạt kế hoạch.
Tổng chi NSNN ước khoảng 10,9 triệu tỷ đồng, vượt kế hoạch 10,26 triệu tỷ đồng. Trong đó, chi đầu tư phát triển khoảng 3,4 triệu tỷ đồng, tương đương 32-33% tổng chi, cao hơn mục tiêu đặt ra. Công tác đầu tư công đã khắc phục cơ bản tình trạng dàn trải, với 4.652 dự án được bố trí vốn ngân sách trung ương, giảm 58% so với giai đoạn trước.
Chi thường xuyên khoảng 6,2 triệu tỷ đồng, chiếm dưới 60% tổng chi ngân sách, dù đã tăng lương và thực hiện nhiều chính sách xã hội mới. Chính phủ đã tăng thu, tiết kiệm chi khoảng 1,5 triệu tỷ đồng để bổ sung chi đầu tư phát triển và cải cách tiền lương; miễn, giảm khoảng 400.000 tỷ đồng thuế, phí hỗ trợ doanh nghiệp, người dân phục hồi sản xuất - kinh doanh.
Trong cả giai đoạn, bội chi ngân sách chỉ khoảng 3,1-3,2% GDP, thấp hơn mục tiêu; nợ công, nợ Chính phủ và nghĩa vụ trả nợ trong giới hạn an toàn. Chính phủ đánh giá 12/12 chỉ tiêu chủ yếu đều đạt và vượt, góp phần giữ vững ổn định vĩ mô và các cân đối lớn của nền kinh tế.
Tuy nhiên, Chính phủ cũng nhìn nhận vẫn còn thách thức trong dự báo thu - chi, tiến độ giải ngân đầu tư công và đánh giá tác động tài khóa khi ban hành chính sách mới. Nhu cầu vay ngân sách gia tăng trong khi thị trường vốn trong nước còn hạn chế, đặt ra yêu cầu mới trong điều hành.
Ngân sách 2026-2030: Quy mô gấp đôi, bội chi cao gấp ba lần
Bước sang giai đoạn 2026-2030, Chính phủ dự kiến tổng thu NSNN đạt khoảng 16,1 triệu tỷ đồng, gấp 1,7 lần giai đoạn trước; tỷ lệ huy động thu khoảng 18% GDP. Tổng chi ước 20,9 triệu tỷ đồng, gấp 1,9 lần, trong đó chi đầu tư phát triển khoảng 8,51 triệu tỷ đồng, tương đương 40% tổng chi.
Chi thường xuyên dự kiến 10,6 triệu tỷ đồng, chiếm 50,7% tổng chi ngân sách. Các khoản chi được ưu tiên cho nhiệm vụ chính trị, quốc phòng, an sinh xã hội, cải cách tiền lương và các chính sách theo kết luận của Bộ Chính trị. Chính phủ cũng bố trí dự phòng ngân sách từ 2-5% tổng chi mỗi cấp, tạo dư địa ứng phó các tình huống bất ngờ.
Đặc biệt, bội chi NSNN giai đoạn này khoảng 5% GDP, cao hơn đáng kể so với mức 3,1-3,2% GDP của giai đoạn trước và gấp khoảng 3 lần về số tuyệt đối. Tổng nhu cầu huy động vốn dự kiến 6,55 triệu tỷ đồng, trong đó phần lớn từ vay trong nước để giảm rủi ro tỷ giá và đảm bảo an ninh tài chính quốc gia.
Chính phủ cho rằng, quy mô ngân sách tăng mạnh là điều kiện để đáp ứng yêu cầu phát triển, đầu tư hạ tầng chiến lược, chuyển đổi số, khoa học - công nghệ và các dự án trọng điểm quốc gia. Tuy nhiên, điều này cũng đồng nghĩa với việc cần kiểm soát chặt rủi ro về chi phí vay, khả năng hấp thụ vốn và ổn định vĩ mô.
Dự kiến cuối năm 2030, nợ công ở mức 41-42% GDP, nợ Chính phủ 38-39% GDP, nghĩa vụ trả nợ trực tiếp khoảng 3,29 triệu tỷ đồng, vẫn trong giới hạn an toàn. Để chủ động ứng phó biến động, Chính phủ sẽ tiến hành đánh giá giữa kỳ kế hoạch tài chính quốc gia, đồng thời dự phòng ngân sách trung ương 15.000 tỷ đồng năm 2026 để xử lý tình huống đột xuất, bảo đảm cân đối ngân sách và ổn định kinh tế vĩ mô.
Năm 2026: Ưu tiên chi cho tăng trưởng hai con số
Theo báo cáo Chính phủ trình Quốc hội, dự toán ngân sách năm 2026 đặt ra mức thu 2.529.400 tỷ đồng, tăng 5,9% so với ước thực hiện năm 2025. Thu nội địa dự kiến tăng 11,1%, thu từ xuất nhập khẩu tăng 6%. Tổng chi ngân sách khoảng 3.159.100 tỷ đồng, trong đó chi đầu tư phát triển 1.120.200 tỷ đồng, tương đương 35,5% tổng chi - mức cao nhất trong nhiều năm.
Ngân sách trung ương dành 430.000 tỷ đồng cho đầu tư công, 40.000 tỷ đồng cho các nhiệm vụ chi khác như xử lý bù giá Dự án Nhà máy Lọc hóa dầu Nghi Sơn, hỗ trợ đầu tư, bổ sung vốn điều lệ một số ngân hàng. Ngân sách địa phương chi đầu tư phát triển khoảng 650.200 tỷ đồng.
Chi thường xuyên 1.808.900 tỷ đồng, chi trả nợ lãi khoảng 121.100 tỷ đồng; chi viện trợ 6.300 tỷ đồng; chi dự trữ quốc gia 1.950 tỷ đồng; dự phòng ngân sách 100.400 tỷ đồng. Bội chi dự toán năm 2026 là 605.800 tỷ đồng, tương đương 4,2% GDP, cao hơn mức 3,6% của năm 2025.
Chính phủ nêu rõ nguyên tắc phân bổ là ưu tiên chi cho đầu tư phát triển phục vụ mục tiêu tăng trưởng kinh tế hai con số, đồng thời bảo đảm chi cho quốc phòng, an sinh xã hội và các nhiệm vụ chính trị trọng yếu như tổ chức Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV và bầu cử Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ mới.
Bên cạnh đó, 10.000 tỷ đồng từ nguồn tăng thu ngân sách trung ương năm 2025 và tiết kiệm chi được dành để xây dựng các trường nội trú liên cấp ở vùng sâu, vùng xa, biên giới, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và thu hẹp khoảng cách phát triển vùng miền.
Cùng với NSNN, Chính phủ báo cáo hiện có 18 quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách do Trung ương quản lý, với tổng số dư đến cuối năm 2025 khoảng 1.691.400 tỷ đồng, dự kiến năm 2026 đạt 1.781.300 tỷ đồng. Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các Bộ, cơ quan quản lý tiếp tục rà soát, sắp xếp, đổi mới cơ chế hoạt động của các quỹ, kiên quyết giải thể quỹ hết nhiệm vụ hoặc hoạt động không hiệu quả, nhằm bảo đảm sử dụng nguồn lực tài chính quốc gia tập trung, minh bạch và hiệu quả.
Các chuyên gia về tài chính - ngân sách cho rằng, nhìn tổng thể, ngân sách năm 2026 mở đầu cho giai đoạn mới với quy mô lớn nhất từ trước đến nay, tạo dư địa cho phát triển nhưng cũng đặt ra áp lực không nhỏ về bội chi, huy động vốn và kiểm soát chi tiêu công. Giữ vững kỷ luật, kỷ cương tài chính, đồng thời ưu tiên chi cho đầu tư phát triển và an sinh xã hội được coi là chìa khóa để duy trì ổn định vĩ mô, củng cố niềm tin thị trường và tạo nền tảng cho tăng trưởng bền vững giai đoạn 2026-2030./.
Báo cáo kiểm toán quyết toán NSNN năm 2023 của Kiểm toán nhà nước (KTNN) nêu rõ: Qua kiểm toán công tác quản lý thu - chi NSNN, nguồn kinh phí cải cách tiền lương và nợ công, KTNN chỉ ra một số hạn chế, bất cập. Từ đó, KTNN kiến nghị, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Tài chính thực hiện các kiến nghị của KTNN tại Báo cáo kiểm toán quyết toán NSNN năm 2023.