Congo: Hồi chuông cảnh báo về tính minh bạch trong ngành khai khoáng

Gian lận có tính hệ thống và hệ lụy nặng nề

Tháng 6/2025, DRCCA đã tiến hành kiểm toán tài chính đối với các doanh nghiệp khai thác khoáng sản lớn và phát hiện hành vi gian lận có tính hệ thống. Các công ty này báo cáo doanh thu thấp hơn rất nhiều so với thực tế, dẫn đến thâm hụt tài chính nghiêm trọng, làm suy giảm nguồn lực công và trực tiếp ảnh hưởng đến quyền lợi của cộng đồng địa phương.

Đây là hành vi cố tình vi phạm các quy định của pháp luật trong nhiều năm, không chỉ thể hiện sự bất cập trong hoạt động kế toán mà còn dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng, trực tiếp lấy đi lợi ích của người dân.

Cuộc kiểm toán được thực hiện trong bối cảnh xung đột vũ trang đang diễn ra tại các khu vực giàu khoáng sản ở miền đông Congo, nơi hàng nghìn người đã thiệt mạng và hàng trăm nghìn người phải di dời, chỉ tính riêng trong năm 2025.

Theo báo cáo, trong số 6 công ty bị phát hiện khai báo thiếu doanh thu, có những nhà sản xuất coban và đồng lớn nhất thế giới - những doanh nghiệp giữ vai trò trọng yếu trong ngành khai thác khoáng sản của Congo. Hoạt động của họ được cho là góp phần xây dựng nên “xương sống” cho nền kinh tế xuất khẩu của đất nước và có vị thế quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Luật Khai thác mỏ năm 2018 của Congo quy định, các công ty phải trích 0,3% doanh thu hằng năm vào quỹ phát triển địa phương để xây dựng trường học, phòng khám, hệ thống nước sạch và các công trình hạ tầng thiết yếu cho cộng đồng cư dân quanh khu vực khai thác. Đây là cơ chế quan trọng giúp người dân địa phương được hưởng lợi trực tiếp từ nguồn tài nguyên thiên nhiên của đất nước, tạo ra những cải thiện rõ rệt cho các cộng đồng cư dân sống gần khu vực bị ảnh hưởng bởi hoạt động khai thác mỏ.

Tuy nhiên, hành vi gian lận đã khiến 50,4 triệu USD không được nộp vào các quỹ phát triển cộng đồng trong giai đoạn 2018–2023. Điều đó đã làm xói mòn niềm tin của người dân vào doanh nghiệp và chính quyền. DRCCA cảnh báo rằng, những sai phạm trên không chỉ gây tổn hại cho ngân sách quốc gia mà còn ảnh hưởng đến ổn định xã hội, khi các cộng đồng nghèo tiếp tục chịu thiệt thòi từ chính nguồn tài nguyên trên quê hương của mình.

Quản trị tài nguyên yếu kém dẫn đến nguy cơ bất ổn xã hội

Congo là một trong những quốc gia giàu tài nguyên khoáng sản nhất thế giới, đặc biệt với coban và đồng - hai nguyên liệu thiết yếu cho sản xuất pin và chuyển đổi năng lượng sạch toàn cầu. Song, nghịch lý là, dù sở hữu nguồn tài nguyên dồi dào, quốc gia này vẫn nằm trong nhóm nghèo nhất thế giới, với thu nhập bình quân đầu người chỉ khoảng 580 USD/năm. Trong khi mỗi năm, các loại khoáng sản của đất nước được xuất khẩu trị giá hàng tỷ USD, hàng triệu người dân Congo vẫn không được đáp ứng các nhu cầu cơ bản như nước sạch, y tế và giáo dục.

Sự bất tương xứng giữa giá trị xuất khẩu khoáng sản hàng tỷ USD và sự kém phát triển của kinh tế địa phương cho thấy công tác quản lý tài nguyên còn hạn chế. Các quỹ phát triển cộng đồng - vốn được thiết kế để mang lại lợi ích trực tiếp cho dân cư vùng mỏ - lại không được thực thi nghiêm túc, dẫn đến mất cơ hội cải thiện đời sống cho người dân.

Theo báo cáo, khi được vận hành đúng mục tiêu, các quỹ này có thể giúp xây dựng và duy trì trường học, trung tâm y tế, hệ thống giao thông, trung tâm đào tạo nghề, góp phần phát triển bền vững các vùng chịu ảnh hưởng của hoạt động khai khoáng. Ngược lại, nếu không có sự đóng góp từ các quỹ này, nhiều cộng đồng cư dân sinh sống tại khu vực khai thác mỏ vẫn rơi vào cảnh nghèo đói, mặc dù họ sở hữu một số mỏ khoáng sản có giá trị rất cao.

Tòa Thẩm kế Congo bày tỏ lo ngại rằng, việc quản trị yếu kém và thiếu minh bạch có thể dẫn đến nhiều hệ lụy nghiêm trọng như: Cộng đồng cư dân không được hưởng lợi từ hoạt động khai thác mỏ; các nhóm vũ trang lợi dụng sự bất ổn để chiếm đoạt tài nguyên, gây nên căng thẳng trong khu vực; suy thoái môi trường làm trầm trọng thêm các thách thức xã hội...

Cải thiện công tác quản trị và trách nhiệm giải trình

Nhấn mạnh mối liên hệ chặt chẽ giữa hoạt động khai thác khoáng sản và sự ổn định trong khu vực, DRCCA khẳng định, việc cải thiện công tác quản trị và trách nhiệm giải trình trong lĩnh vực khai thác mỏ không chỉ là vấn đề kinh tế mà còn có vai trò quan trọng về an ninh và nhân đạo đối với toàn bộ khu vực khai khoáng của Congo.

Sau khi báo cáo được công bố, phần lớn các công ty khai thác mỏ đã đồng ý với các kết luận kiểm toán và cam kết thực hiện đầy đủ nghĩa vụ theo quy định của pháp luật. Các hành động khắc phục và tuân thủ sẽ được Tòa Thẩm kế và các cơ quan phát triển địa phương theo dõi, giám sát chặt chẽ.

Cuộc kiểm toán đánh dấu một bước ngoặt trong nỗ lực bền bỉ của Congo nhằm giải quyết tình trạng tham nhũng, tiết kiệm ngân sách, góp phần mang lại những lợi ích to lớn, thiết thực cho người dân từ hoạt động khai thác các nguồn tài nguyên khoáng sản khổng lồ của quốc gia./.

(Theo discoveryalert.com.au và tổng hợp)

THIÊN LAM