Hoàn thiện hành lang pháp lý về phòng, chống tác hại của thuốc lá

Thách thức từ các sản phẩm thuốc lá mới

Theo báo cáo của Bộ Y tế, tại Việt Nam, số người tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá ước tính lên tới 84.500 người mỗi năm, tương đương hơn 230 người mỗi ngày. Đó là chưa kể hàng chục nghìn người khác phải chịu ảnh hưởng nghiêm trọng từ hút thuốc thụ động.

Nhằm kiểm soát và phòng, chống tác hại của thuốc lá, Đảng và Nhà nước ta đã có những chủ trương, chính sách hết sức quyết liệt và đồng bộ. Đặc biệt, Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá được Quốc hội ban hành từ năm 2012 đã tạo hành lang pháp lý vững chắc, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong việc kiểm soát và hạn chế tác hại của thuốc lá trên toàn quốc.

Bộ Y tế, với vai trò là cơ quan đầu mối, đã triển khai nhiều chương trình hành động thiết thực, trong đó có việc xây dựng môi trường không khói thuốc tại các cơ sở y tế, trường học, nơi công cộng và trong cộng đồng. Các hoạt động này đã góp phần tạo chuyển biến tích cực trong nhận thức cộng đồng, trong hành vi của người dân. Nhiều mô hình trường học, bệnh viện, nơi làm việc không khói thuốc lá đã được thực hiện thành công.

Tuy nhiên, cuộc chiến chống tác hại thuốc lá đang đứng trước thách thức lớn khi các sản phẩm mới như thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng ngày càng thâm nhập sâu vào thị trường Việt Nam với chiến lược tiếp thị tinh vi nhắm tới giới trẻ, đe dọa sự thành công trong kiểm soát thuốc lá truyền thống.

Bên cạnh đó, dù hệ thống pháp luật về phòng, chống tác hại của thuốc lá đã được hoàn thiện một cách đồng bộ và ngày càng chặt chẽ, việc thực thi các quy định về môi trường không khói thuốc tại nhiều địa điểm công cộng vẫn còn nhiều bất cập.

Trước xu hướng gia tăng sử dụng thuốc lá thế hệ mới trong giới trẻ, tháng 11/2024, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 173/2024/QH15, quy định cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, vận chuyển và sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng từ ngày 01/01/2025. Đây là bước đi quyết liệt nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ, nhóm đối tượng dễ bị tác động bởi các sản phẩm này.

Tiếp nối các chính sách đó, tại Kỳ họp tháng 6/2025, Quốc hội cũng thông qua Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi với hệ thống thuế hỗn hợp dự kiến áp dụng từ năm 2027 và lộ trình tăng thuế thuốc lá liên tục đến năm 2031, góp phần hạn chế tiêu thụ thuốc lá và nâng cao sức khỏe cộng đồng.

Việt Nam đã được Tổ chức Y tế Thế giới trao tặng Giải thưởng Ngày Thế giới Không thuốc lá năm 2025, ghi nhận vai trò lãnh đạo và nỗ lực trong kiểm soát các sản phẩm thuốc lá mới.

Sớm sửa đổi Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá

Bà Phan Thị Hải - Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) - cho biết, trong thời gian tới, Bộ Y tế sẽ phối hợp với các Bộ, ngành liên quan tiếp tục rà soát, hệ thống hóa các văn bản quy phạm pháp luật, đánh giá thực thi, đồng thời kiến nghị hoàn thiện hệ thống pháp luật phòng, chống tác hại thuốc lá.

Song song đó, việc đẩy mạnh thực hiện các giải pháp nhằm giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá trong cộng đồng tiếp tục là nhiệm vụ trọng tâm, nhằm giảm các yếu tố nguy cơ sức khỏe và tỷ lệ tử vong do thuốc lá gây ra. Đây cũng là cam kết thực hiện Công ước Khung về Kiểm soát Thuốc lá (FCTC) - một hiệp ước quốc tế quan trọng mà Việt Nam là thành viên.

Quan tâm đến vấn đề này, trước đó, các đại biểu Quốc hội cũng cho rằng, trước thực trạng và tác hại của việc sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng trong thanh thiếu niên, cần sửa đổi, bổ sung Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá, nhằm kiểm soát cũng như hạn chế việc sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá thế hệ mới.

Đại biểu Thái Thị An Chung (Nghệ An) nêu: Tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng tại Việt Nam ngày càng tăng nhất là trong giới trẻ. Theo báo cáo của Bộ Y tế, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong học sinh năm 2023 ở nhóm tuổi từ 13 -17 đã tăng từ 2,6% của năm 2019 lên 8,1%.

Bộ Y tế cho rằng, khó khăn vướng mắc hiện nay là Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá năm 2012 chưa điều chỉnh các loại thuốc lá mới xuất hiện cho nên thiếu một cơ chế pháp lý để nhận diện và quản lý.

Đồng quan điểm, đại biểu Nguyễn Anh Trí (TP. Hà Nội) đề nghị Chính phủ, Bộ Y tế sớm trình Quốc hội Dự án Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá

Cùng với đó, các cơ quan chức năng cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục cộng đồng về tác hại của thuốc lá, đồng thời tạo ra môi trường pháp lý mạnh mẽ để cấm các loại thuốc lá thế hệ mới. Chính phủ cũng cần phối hợp với các tổ chức quốc tế và cộng đồng y tế để triển khai các biện pháp giám sát, kiểm soát chặt chẽ hơn đối với thị trường thuốc lá.

Ở góc độ pháp lý, ông Lê Đại Hải - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế, Bộ Tư pháp nêu rõ: Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, có khái niệm “thuốc lá” được định nghĩa là “sản phẩm được sản xuất từ toàn bộ hoặc một phần nguyên liệu thuốc lá, được chế biến dưới dạng thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lá sợi, thuốc lào” và cũng bao gồm “các dạng khác” - điều mà các nhà làm luật đã dự trù cho những thay đổi trong tương lai.

Theo ông Hải, trách nhiệm của các Bộ, ngành liên quan là cần thể chế hóa chính sách của Đảng, Quốc hội thành pháp luật. Đầu tiên là sửa Luật Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá. Song song đó, sửa danh mục của Luật Đầu tư, gồm 2 danh mục: Hàng hóa bị cấm và hàng hóa được phép kinh doanh có điều kiện; tiếp đó là Luật quản lý ngoại thương cần đưa các sản phẩm này vào danh mục cấm xuất nhập khẩu.

Bên cạnh đó, một số ý kiến đề nghị, cần có định nghĩa rõ ràng về thuốc lá mới để thống nhất trong quản lý, tránh tình trạng người tiêu dùng và các cơ quan thực thi nhầm lẫn khái niệm về các sản phẩm này./.

N. AN