Chung tay xây dựng môi trường học đường lành mạnh, không khói thuốc

Lan tỏa thông điệp phòng, chống tác hại thuốc lá qua từng bài giảng

Trong những năm qua, thuốc lá và các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, shisha đang ngày càng len lỏi vào học đường.

Thực tế cho thấy, tỷ lệ học sinh, sinh viên từng thử hoặc đang sử dụng thuốc lá điện tử gia tăng đáng kể trong 3 năm qua, tạo nên thách thức nghiêm trọng đối với công tác giáo dục, sức khỏe học đường và văn hóa học sinh. Trong bối cảnh đó, vai trò của giáo dục và truyền thông trở nên đặc biệt quan trọng.

Tại Hội thảo “Giáo dục và truyền thông phòng, chống tác hại thuốc lá trong trường học” tổ chức ngày 5/11, ông Triệu Ngọc Lâm - Tổng Biên tập Báo Giáo dục và Thời đại chia sẻ, cuộc chiến chống thuốc lá không thể chỉ dựa vào y học hay pháp luật mà còn phải là cuộc chiến của ý thức, tri thức và nhân cách. Ở đó, giáo dục và truyền thông là hai mũi nhọn quan trọng nhất. Môi trường học đường không chỉ là nơi dạy chữ, mà còn là nơi trồng người. Mỗi thầy cô không chỉ truyền đạt kiến thức, mà còn là tấm gương sống, là người truyền cảm hứng về lối sống lành mạnh, trách nhiệm với bản thân và cộng đồng. Chính vì vậy, truyền thông giáo dục phòng, chống tác hại thuốc lá trong trường học không đơn thuần là tuyên truyền, mà là một quá trình gieo mầm giá trị sống giúp học sinh hiểu, tin tưởng.

“Ngành giáo dục giữ một vị trí đặc biệt trong cuộc chiến phòng, chống tác hại của thuốc lá, không chỉ là nơi trang bị tri thức, nhà trường còn là môi trường hình thành nhân cách và hành vi của con người. Mỗi bài giảng, mỗi hoạt động ngoại khóa, mỗi câu chuyện thầy cô kể… đều có thể trở thành liều vaccine ý thức, giúp học sinh hiểu rõ tác hại của thuốc lá và biết cách tự bảo vệ mình...” - ông Lâm nhấn mạnh.

Trong những năm qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, hướng dẫn các cơ sở giáo dục xây dựng trường học không khói thuốc, tích hợp nội dung phòng, chống thuốc lá vào các môn học, đồng thời tăng cường truyền thông, tuyên truyền qua các kênh báo chí, mạng xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực, thách thức còn rất lớn. Các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới ngày càng tinh vi, đánh trúng tâm lý tò mò, muốn thể hiện bản thân của học sinh. Công tác quản lý, giám sát trong môi trường học đường, đặc biệt ở bậc trung học phổ thông và đại học, vẫn còn những khoảng trống cần lấp đầy.

“Để công tác phòng, chống thuốc lá trong học đường đạt hiệu quả bền vững, mỗi thầy cô đều cần trở thành một “đại sứ truyền thông”, lan tỏa giá trị của lối sống lành mạnh. Trên con đường phát triển của đất nước, mỗi thế hệ học sinh, sinh viên chính là tương lai của dân tộc. Bảo vệ các em khỏi khói thuốc hôm nay chính là bảo vệ sức khỏe, trí tuệ và phẩm chất của Việt Nam ngày mai...” - ông Lâm chia sẻ.

Đa dạng phương thức truyền thông

Chia sẻ kinh nghiệm triển khai mô hình học đường không khói thuốc, ông Nguyễn Quang Minh - Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo Phú Thọ cho biết, địa phương xác định rõ xây dựng “Trường học không khói thuốc” không chỉ là một mô hình quản lý, mà là biểu tượng của nếp sống văn minh, trách nhiệm xã hội và sự phát triển toàn diện của nhà trường. Từ nhiều năm học trước, Sở Giáo dục và Đào tạo đã triển khai đồng bộ mô hình này tại tất cả cơ sở giáo dục trên địa bàn.

Theo đó, đến nay, trên địa bàn tỉnh, 100% trường học ban hành quy chế cấm hút thuốc trong khuôn viên; 100% học sinh, giáo viên ký cam kết thực hiện; các hoạt động ngoại khóa, truyền thông về phòng, chống thuốc lá trở thành thường xuyên và có chiều sâu.

Đặc biệt, trong Cuộc thi thiết kế bài giảng về phòng, chống tác hại của thuốc lá, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng cho giáo viên phổ thông trên toàn quốc năm 2025, tỉnh Phú Thọ có tới 193 tác phẩm dự thi đến từ 138 trường học, trong đó 6 tác phẩm vào vòng chung khảo và 3 tác phẩm xuất sắc đoạt giải. Đây là minh chứng rõ nét cho tinh thần trách nhiệm, sự sáng tạo và tâm huyết của đội ngũ giáo viên trên địa bàn tỉnh trong công tác tuyên truyền, giáo dục phòng, chống tác hại của thuốc lá.

Từ thực tiễn triển khai tại địa phương, đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả và nhân rộng mô hình không khói thuốc học đường, ông Minh cho rằng, cần đổi mới thông điệp truyền thông, tập trung vào thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, tổ chức các chiến dịch sáng tạo như clip học sinh tự thực hiện, poster tương tác, phát thanh dưới cờ, livestream... Đồng thời, phát huy vai trò giáo viên chủ nhiệm và học sinh tuyên truyền viên, mỗi lớp có “Đại sứ môi trường học đường không khói thuốc”, phối hợp cùng giáo viên để phát hiện sớm, phản ánh và lan tỏa hành động.

Ngoài ra, cần phối hợp liên ngành để kiểm soát nguồn cung quanh trường học, kết nối với lực lượng công an, quản lý thị trường, y tế để ngăn chặn việc bán thuốc lá điện tử gần trường và trên mạng. Thiết lập chỉ số “Không khói thuốc” trong trường học, theo dõi cam kết, hoạt động ngoại khóa, vi phạm, học sinh vận động người thân bỏ thuốc… để đánh giá và khen thưởng định kỳ.

Chia sẻ kinh nghiệm của Trường Trung học cơ sở Đống Đa (TP. Hà Nội), bà Đào Thị Cúc - Phó Hiệu trưởng cho biết, để phòng chống tác hại thuốc, nhà trường đã truyền thông bằng nhiều hình thức phong phú, gần gũi, xây dựng môi trường không khói thuốc (làm clip, vẽ tranh…). Bên cạnh đó, nhà trường tích hợp giáo dục vào các môn học, phát động phong trào “Học sinh nói không với thuốc lá điện tử”. Đồng thời, phối hợp với địa phương trong việc kiểm tra hành chính... “Nhờ thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, nhà trường đã duy trì “Trường lớp sạch khói” suốt nhiều năm” - bà Cúc nói.

Đối với Trường Trung học cơ sở Nguyễn Du (tỉnh Thái Nguyên), cô Phùng Thị Thu Trang - Phó Hiệu trưởng chia sẻ nhà trường đã đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và mạng xã hội trong truyền thông phòng, chống thuốc lá trong môi trường học đường. Điển hình như fanpage chính thức và website nhà trường luôn thường xuyên đăng tải các thông tin về công tác phòng chống tác hại của thuốc lá tới các em học sinh.

Bên cạnh đó, công tác kể chuyện theo sách bằng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) để đăng tải các sản phẩm “made by teen” - video tuyên truyền tác hại thuốc lá. Nhà trường cũng thiết kế bài giảng phòng chống tác hại của thuốc lá, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng năm 2025, qua đó, bồi dưỡng năng lực số cho giáo viên…

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khói thuốc lá giết chết hơn 8 triệu người mỗi năm, trong đó khoảng 1,3 triệu người chết do hút thuốc thụ động. Tại Việt Nam, khảo sát gần đây của Bộ Y tế cho thấy, tỷ lệ học sinh từ 13 đến 17 tuổi từng thử hoặc đang sử dụng thuốc lá điện tử đang gia tăng. Những con số ấy không chỉ là cảnh báo, mà là hồi chuông thúc giục toàn xã hội cần chung sức phải hành động ngay hôm nay, để bảo vệ thế hệ mai sau./.

Trong khuôn khổ Hội thảo, Báo Giáo dục và Thời đại tổ chức Lễ trao giải Cuộc thi thiết kế bài giảng về “Phòng, chống tác hại của thuốc lá, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng” dành cho giáo viên phổ thông trên toàn quốc năm 2025.

Sau hơn 3 tháng phát động, cuộc thi thu hút hơn 6.800 bài dự thi từ các giáo viên phổ thông trên khắp mọi miền đất nước. Kết quả, Ban Tổ chức đã vinh danh 38 cá nhân và 10 tập thể tiêu biểu với các giải thưởng cao nhất, đồng thời công bố việc chuyển đổi những bài giảng xuất sắc thành tài liệu điện tử phục vụ giảng dạy và tuyên truyền trên toàn quốc.

TUẤN MINH