Kiểm toán tài chính xanh: Minh bạch thông tin, thúc đẩy phát triển bền vững

Đảm bảo tính minh bạch trong việc sử dụng các nguồn lực xanh

Tài chính xanh được hiểu là các dòng vốn và công cụ tài chính được huy động nhằm phục vụ các mục tiêu về môi trường, khí hậu và phát triển bền vững. KTTCX đóng vai trò quan trọng thông qua việc cung cấp thông tin tin cậy, bảo đảm sự minh bạch của Chính phủ trong việc thực hiện SDG; lành mạnh hóa môi trường tài chính xanh; hoàn thiện các chính sách thực hiện SDG và tạo cơ sở để định hình các tiêu chí đầu tư xanh.

Hiện nay, Tổ chức quốc tế Các cơ quan Kiểm toán tối cao (INTOSAI) đã phát triển một số hướng dẫn cụ thể giúp các SAI thực hiện kiểm toán môi trường và tài chính xanh, bao gồm: Quy trình kiểm toán, các công cụ, phương pháp đo lường để kiểm tra tính hiệu quả, minh bạch của các khoản tài chính xanh, cùng khung phân tích để đánh giá các khoản đầu tư xanh. Mặt khác, INTOSAI cũng nâng cao vai trò của các SAI trong KTTCX, khuyến nghị các SAI không chỉ kiểm tra tính tuân thủ mà còn bảo đảm tính minh bạch trong việc sử dụng các nguồn lực xanh, từ đó tăng cường trách nhiệm giải trình của Chính phủ và các cơ quan liên quan.

Cần có cơ chế phối hợp rõ ràng giữa Kiểm toán nhà nước và các cơ quan khác như Bộ Tài chính, các tổ chức quốc tế và doanh nghiệp tham gia lĩnh vực tài chính xanh. Điều này sẽ giúp chia sẻ thông tin, tài nguyên và kinh nghiệm, từ đó nâng cao hiệu quả công tác kiểm toán.

Báo cáo kiểm toán SDG của INTOSAI cho thấy, hầu hết các SAI đã tiến hành kiểm toán SDG, trong đó nhiều SAI tập trung vào tài chính xanh.

Theo nghiên cứu của ThS. Vũ Thị Kim Dung - Trường Đào tạo và Bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm toán, SAI Canada (OAG) đã tiên phong trong việc thực hiện các cuộc kiểm toán SDG và thành lập nhóm riêng về Kiểm toán Môi trường và Phát triển bền vững (CESD), với đội ngũ kiểm toán viên, nhà phân tích và chuyên gia về môi trường. Các cuộc kiểm toán được thực hiện độc lập, phân tích số liệu, đánh giá tính hiệu quả của các chính sách và chương trình tài chính xanh, chống biến đổi khí hậu.

Một trong những yếu tố quan trọng để nâng cao hiệu quả KTTCX là bảo đảm tính minh bạch và công khai thông tin. Việc này không chỉ tạo niềm tin cho công chúng mà còn là cơ sở để Kiểm toán nhà nước thực hiện kiểm toán hiệu quả.

Trong một năm, OAG có thể thực hiện khoảng 11 cuộc kiểm toán liên quan đến các chương trình tài chính xanh và biến đổi khí hậu (ví dụ năm 2022). Qua kiểm toán, OAG đã đưa ra nhiều khuyến nghị giúp Chính phủ Canada cải thiện chiến lược khí hậu, thúc đẩy tài chính xanh và tăng cường tính minh bạch trong các dự án bảo vệ môi trường. Những khuyến nghị này giúp các bên liên quan điều chỉnh các chính sách và quy trình để đạt được SDG một cách hiệu quả hơn.

SAI Trung Quốc (CNAO) cũng thường xuyên thực hiện các cuộc KTTCX để đánh giá hiệu quả và tính minh bạch của các dự án xanh, tập trung vào kiểm tra việc sử dụng quỹ cho các dự án năng lượng tái tạo, bảo vệ tài nguyên nước và giảm phát thải. Báo cáo kiểm toán của CNAO được công bố công khai, cung cấp thông tin chi tiết về tình hình thực hiện các dự án, phát hiện kiểm toán và các khuyến nghị cụ thể nhằm điều chỉnh chính sách tài chính, cải thiện quy trình giám sát, hoặc tăng cường đào tạo cho các cơ quan quản lý.

Tương tự, SAI Ấn Độ (CAG) cũng khẳng định được vai trò của mình trong việc thực hiện SDG thông qua KTTCX. Trong một năm, CAG có thể thực hiện khoảng 18 cuộc kiểm toán liên quan đến tài chính xanh và môi trường (ví dụ năm 2022), bao gồm: Đánh giá hiệu quả sử dụng quỹ cho các dự án năng lượng tái tạo, bảo vệ môi trường, cải thiện chất lượng nước, kiểm toán các dự án năng lượng mặt trời…

CAG công khai các báo cáo kiểm toán trên trang web chính thức. Đến nay, Ấn Độ đạt chỉ số minh bạch tài chính xanh 65/100 (theo Transparency International), phản ánh mức độ minh bạch khá cao trong quản lý tài chính xanh, mặc dù vẫn cần được cải thiện thêm. Đặc biệt, CAG đã sớm triển khai công nghệ phân tích dữ liệu và trí tuệ nhân tạo trong KTTCX.

Xây dựng khung pháp lý và bộ tiêu chuẩn tài chính xanh

Hướng dẫn của INTOSAI và kinh nghiệm của các SAI cho thấy, để thực hiện các cuộc KTTCX, các quốc gia cần xây dựng khung pháp lý vững chắc, bảo đảm tính minh bạch qua các báo cáo công khai, thúc đẩy hợp tác quốc tế và đào tạo chuyên sâu. Đồng thời, cần đầu tư nguồn lực xây dựng hệ thống công nghệ hiện đại, áp dụng trong giám sát và kiểm toán. Các dữ liệu và con số cụ thể sẽ khẳng định vai trò của SAI trong KTTCX, góp phần thực hiện SDG.

Hiện nay, SAI Việt Nam (SAV) đã thực hiện nhiều cuộc kiểm toán, góp phần quan trọng trong việc cung cấp thông tin đáng tin cậy, cải thiện môi trường sống và hoàn thiện các chính sách phát triển bền vững, chống biến đổi khí hậu, ứng phó thiên tai. Tuy nhiên, thực tế cho thấy SAV vẫn thiếu các hướng tiếp cận và chưa xác lập rõ vai trò trọng yếu trong việc thúc đẩy thực hiện SDG.

Để cải thiện điều này, trước tiên, Chính phủ và SAV cần xây dựng khung pháp lý và chính sách rõ ràng về tài chính xanh, tạo điều kiện để các kiểm toán viên dễ dàng áp dụng các tiêu chuẩn quốc gia và quốc tế trong việc thực hiện kiểm toán các dự án tài chính xanh.

SAV có thể thiết lập bộ phận kiểm toán chuyên trách để giám sát hiệu quả việc thực hiện các chính sách tài chính xanh và biến đổi khí hậu, tương tự như SAI Canada. Đồng thời, cần nâng cao năng lực cho đội ngũ kiểm toán viên, tăng cường các cuộc KTTCX trong các lĩnh vực liên quan như tài chính môi trường, quản lý rủi ro khí hậu và phát triển bền vững.

Bên cạnh đó, cần xây dựng các hướng dẫn kiểm toán trong một số lĩnh vực chuyên sâu về KTTCX: Xác định rõ mục tiêu, phạm vi kiểm toán; xây dựng bộ tiêu chuẩn dựa trên các quy định quốc gia và quốc tế về tài chính xanh; đưa ra các tiêu chí cụ thể (giảm phát thải, sử dụng năng lượng sạch, bảo vệ sinh thái) làm cơ sở kiểm toán; xây dựng quy trình, các bước kiểm toán từ thu thập dữ liệu, phân tích đến đánh giá và báo cáo kết quả; quy định cách thức trình bày báo cáo kết quả kiểm toán.

Việc sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI), phân tích dữ liệu lớn và các công nghệ hiện đại sẽ giúp kiểm toán viên có được dữ liệu chính xác, tin cậy, dễ dàng truy cập và phân tích, từ đó giám sát hiệu quả và minh bạch các dự án tài chính xanh. Ngoài ra, SAV cần tham gia nhiều hơn vào các diễn đàn, các cuộc kiểm toán đa quốc gia để chia sẻ kinh nghiệm và học hỏi các phương pháp KTTCX tiên tiến./.

THÙY LÊ