Nông nghiệp định hình tư duy mới để vượt “sóng lớn”

Nông nghiệp khẳng định vai trò “trụ đỡ” của nền kinh tế

Những năm gần đây, cùng với các ngành, lĩnh vực khác, ngành nông nghiệp và môi trường phải đối mặt với hàng loạt khó khăn, thách thức chưa từng thấy, đặc biệt là tác động tiêu cực của thiên tai, dịch bệnh, chính sách thuế quan… làm gia tăng chi phí sản xuất, cũng như nỗi lo đứt gãy chuỗi cung ứng; thiệt hại kinh tế. Trong bối cảnh đó, nông nghiệp, nông dân và nông thôn tiếp tục giữ vai trò then chốt, chiến lược trong phát triển kinh tế, ổn định xã hội.

Từ một nước kém phát triển về nông nghiệp, phải nhập khẩu lương thực, Việt Nam hiện nay trở thành một trong những nước xuất khẩu nông, lâm, thủy sản hàng đầu thế giới. Kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản tăng nhanh qua các năm, với tốc độ trung bình khoảng 10%/năm, tạo nguồn thu ngoại tệ quan trọng. Trong mỗi giai đoạn, nông nghiệp đều làm tròn sứ mệnh, góp phần quan trọng đảm bảo an ninh lương thực quốc gia, cũng như an ninh lương thực thế giới. Sự phát triển của ngành nông nghiệp và môi trường đã góp phần nâng cao vị thế của Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Để hiện thực hóa mục tiêu đến năm 2030 trở thành nước có thu nhập trung bình cao và đến năm 2045 trở thành nước phát triển, Việt Nam đang đối mặt với áp lực kép: Duy trì tăng trưởng nhanh đồng thời bảo đảm phát triển bền vững. Với kỳ vọng đạt mức tăng trưởng 8% vào năm 2025 và tăng trưởng hai con số trong các năm tiếp theo, ngành nông nghiệp và môi trường cũng sẽ đứng trước yêu cầu đặt ra và thách thức mới lớn hơn. Đặc biệt là trong bối cảnh dư địa để phát triển ngành đã chạm ngưỡng, thậm chí sẽ thu hẹp dần trước xu hướng già hóa dân số, nếu không có cách tiếp cận khác, tư duy khác, mô hình khác thì sẽ tụt hậu. Trong ngắn hạn, già hóa dân số ảnh hưởng đến lực lượng lao động, trầm trọng hóa việc thiếu hụt lao động trẻ trong nông nghiệp…

Mặt khác, dù là lĩnh vực được Nhà nước chú trọng, song đến nay, thu hút đầu tư tư nhân vào lĩnh vực này vẫn còn khá khiêm tốn, khi mới có khoảng 50.000 doanh nghiệp hiện đang tham gia đầu tư. Trong đó, số doanh nghiệp sản xuất, liên kết theo chuỗi và ứng dụng công nghệ cao còn thấp; quy mô đầu tư nhỏ, hiệu quả chưa tương xứng đang là điểm nghẽn cần được tháo gỡ...

Phát triển kinh tế xanh, lấy khoa học, công nghệ làm động lực đột phá

Trong bối cảnh thế giới và trong nước đang trải qua những thay đổi mang tính thời đại, đòi hỏi tư duy phát triển mới, lấy kinh tế tuần hoàn và tăng trưởng xanh làm trụ cột xuyên suốt trong hoạch định, triển khai chính sách. Theo đó, ngành nông nghiệp và môi trường cần thực hiện chuyển đổi tư duy từ sản xuất nông nghiệp sang phát triển kinh tế nông nghiệp; ứng dụng mô hình sản xuất theo chuỗi giá trị, tích hợp đa giá trị, gắn với nhu cầu thị trường. Đồng thời, cần có chính sách đủ mạnh để thu hút các doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp và khu vực nông thôn…

Trong giai đoạn 2026-2030, ngành nông nghiệp và môi trường sẽ tiếp tục tham gia sâu rộng vào quá trình hội nhập và toàn cầu hóa thương mại, thông qua việc thực thi các hiệp định thương mại tự do (FTA). Xu hướng hội nhập quốc tế sâu rộng đòi hỏi ngành phải chấp nhận cạnh tranh ngay cả trên “sân nhà”, phải tuân thủ chặt chẽ các tiêu chuẩn khắt khe về kinh tế - xã hội và môi trường do các thị trường đặt ra. Để đáp ứng tốt các yêu cầu này đòi hỏi ngành nông nghiệp và môi trường phải chú trọng phát triển vùng nguyên liệu lớn, chuyên canh hàng hóa tập trung, hiện đại, bảo đảm an toàn thực phẩm dựa trên nền tảng ứng dụng khoa học - công nghệ tiên tiến, chuyển đổi số, cơ giới hoá, tự động hoá, phù hợp yêu cầu của thị trường. Đồng thời, khẩn trương xây dựng các trung tâm liên kết sản xuất, chế biến và tiêu thụ tại các vùng sản xuất trọng điểm, trung tâm logistics tại các thành phố lớn và cửa khẩu để tạo thuận lợi cho hoạt động xuất khẩu.

Ngành nông nghiệp và môi trường đặt mục tiêu đến năm 2030, tốc độ tăng trưởng GDP nông, lâm, thủy sản đạt bình quân từ 2,5-3%/năm, tốc độ tăng năng suất lao động nông, lâm, thủy sản đạt bình quân từ 5,5-6%/năm. Phát triển nền nông nghiệp xanh, thân thiện với môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu…

Trong bối cảnh gặp nhiều thách thức, song kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản 10 tháng năm 2025 vẫn đạt 58,13 tỷ USD, tăng 12,9% so với cùng kỳ năm 2024. Dự kiến cả năm ngành sẽ về đích trên dưới 70 tỷ USD. Nông sản Việt Nam hiện diện tại 196 quốc gia, đứng thứ 2 Đông Nam Á và thứ 15 thế giới.

Trong phát triển ngành, khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo cần đóng vai trò trung tâm cho tương lai nông nghiệp. Do đó, cần tăng đầu tư cho nghiên cứu, chuyển giao và ứng dụng công nghệ mới trong nông nghiệp, ưu tiên công nghệ sinh học, công nghệ số, trí tuệ nhân tạo; tạo cơ chế tài chính thông thoáng cho nghiên cứu khoa học - công nghệ và cho phép thương mại hoá sản phẩm khoa học công nghệ ra thị trường theo quy định của pháp luật. Tăng cường năng lực và hiệu quả hoạt động của các tổ chức nghiên cứu và chuyển giao khoa học - công nghệ công lập, kết hợp đẩy mạnh xã hội hóa, thu hút các doanh nghiệp đầu tư nghiên cứu, ứng dụng, chuyển giao, thực hiện khoán, đặt hàng sản phẩm khoa học - công nghệ, tạo đột phá về giống cây trồng, vật nuôi.

Đặc biệt, thể chế, chính sách với vai trò là nền tảng cho sự phát triển - cần tiếp tục được hoàn thiện để phát huy nguồn lực cho tăng trưởng ngành. Trong đó, cải cách hành chính, chuyển đổi số cần được ưu tiên và coi là động lực quan trọng cho tăng trưởng giai đoạn tới. Tiếp tục rà soát, sửa đổi chính sách đất đai, đầu tư, thương mại, bảo hiểm, tín dụng, đảm bảo đúng pháp luật và hài hòa lợi ích lâu dài giữa doanh nghiệp, người nông dân, tạo điều kiện cho các thành phần phát huy nội lực, đẩy mạnh sản xuất kinh doanh, đổi mới sáng tạo, hình thành phong trào khởi nghiệp trong nông nghiệp, hỗ trợ thực hiện cơ cấu lại ngành nông nghiệp và môi trường.

Tư duy phát triển nông nghiệp thời kỳ mới không chỉ là sản xuất ra nhiều hơn, mà là tạo ra giá trị cao hơn - bền vững hơn - xanh hơn cho tương lai đất nước./.

TS. TRẦN CÔNG THẮNG