Hoàn thiện hệ thống dịch vụ việc làm công: Mô hình điều phối dọc hai cấp trong kỷ nguyên số

Thị trường lao động Việt Nam đang thay đổi nhanh chóng cùng với quá trình hội nhập quốc tế, sự dịch chuyển cơ cấu ngành nghề và sự xuất hiện của các mô hình việc làm mới. Những biến động này khiến nhu cầu thông tin thị trường lao động ngày càng đa chiều, phức tạp, đòi hỏi hệ thống DVVLC không chỉ thực hiện các chức năng truyền thống như tư vấn, giới thiệu việc làm, mà còn đảm nhiệm vai trò quản trị và điều phối thị trường lao động chủ động.

Nghị quyết 06/NQ-CP ngày 10/01/2023 của Chính phủ và Luật Việc làm (sửa đổi, 2025) xác định DVVLC là nhiệm vụ công mang tính phi lợi nhuận, là công cụ quan trọng điều tiết thị trường lao động, không chỉ là dịch vụ hỗ trợ đơn thuần. Việc Chính phủ đưa vào hoạt động Sàn giao dịch việc làm trực tuyến quốc gia minh chứng cho nhu cầu xây dựng hạ tầng dữ liệu hiện đại, thống nhất, giúp điều phối thị trường dựa trên thông tin thời gian thực thay vì các báo cáo phân tán như trước đây.

Thách thức hiện tại và yêu cầu đổi mới mô hình tổ chức

Sau hơn 30 năm vận hành, hệ thống DVVLC đã đạt nhiều kết quả đáng ghi nhận: tư vấn hàng triệu lượt người lao động mỗi năm, hỗ trợ giải quyết bảo hiểm thất nghiệp, kết nối thông tin giữa nhà tuyển dụng và người lao động. Tuy nhiên, hệ thống cũng bộc lộ những hạn chế cấu trúc. Hạ tầng công nghệ và năng lực số giữa các địa phương còn chênh lệch, dữ liệu chưa liên thông, khiến dự báo cung - cầu lao động gặp khó khăn. Cơ chế tài chính phụ thuộc nhiều vào ngân sách, trong khi một số địa phương phải tự chủ, dẫn đến rủi ro làm phai nhạt bản chất nhiệm vụ công.

Quá trình sắp xếp đơn vị hành chính và tinh gọn bộ máy cũng tạo ra tình trạng một số tỉnh duy trì song song nhiều trung tâm, gây trùng lặp chức năng và thiếu nhất quán trong chỉ đạo. Những khó khăn này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải tổ chức lại DVVLC theo hướng thống nhất, có sự điều phối dọc, bảo đảm liên thông và chuẩn hóa trên phạm vi toàn quốc.

So sánh quốc tế từ Đức, Nhật Bản, Hàn Quốc hay Pháp đều cho thấy: DVVLC không bao giờ được buông lỏng hay “xã hội hóa toàn diện”, vì đây là công cụ thực thi chính sách công, gắn trực tiếp với an sinh xã hội, ổn định nguồn nhân lực và định hướng dòng di chuyển lao động phục vụ chiến lược phát triển kinh tế. Nếu phó mặc hoàn toàn cho thị trường, các nhóm lao động yếu thế, vùng khó khăn và những ngành nghề ít hấp dẫn dễ bị bỏ quên. Không quốc gia phát triển nào thiếu một mô hình quản lý dọc, thống nhất để điều phối thị trường lao động dựa trên dữ liệu và tiêu chuẩn chung.

Mô hình điều phối dọc hai cấp - nền tảng quản trị hiện đại

Từ yêu cầu thực tiễn, mô hình điều phối dọc hai cấp - Trung ương và địa phương- trở thành hướng đi phù hợp.

Ở cấp Trung ương, Trung tâm Quốc gia về việc làm giữ vai trò đầu mối điều phối, chuẩn hóa và quản lý cơ sở dữ liệu quốc gia về thị trường lao động. Trung tâm tổng hợp thông tin từ các địa phương, hệ thống bảo hiểm thất nghiệp, giáo dục nghề nghiệp và các sàn giao dịch việc làm, hình thành “bộ não dữ liệu” cho quyết định điều tiết, dự báo và cảnh báo sớm. Mô hình này giúp Nhà nước nắm dòng di chuyển lao động toàn quốc, hoạch định chính sách đào tạo nhân lực, phân bổ việc làm và điều chỉnh an sinh xã hội chủ động.

Ở cấp địa phương, các Trung tâm DVVLC trực thuộc cơ quan quản lý Nhà nước về việc làm, phối hợp với UBND tỉnh và các sở, ngành. Trung tâm thực hiện các nhiệm vụ tư vấn, giới thiệu việc làm; cung ứng lao động cho doanh nghiệp; thu thập, phân tích, lưu trữ và cung cấp thông tin về thị trường lao động, đồng thời giải quyết bảo hiểm thất nghiệp. Khi vận hành thống nhất, dữ liệu truyền nhận theo thời gian thực, giảm chi phí, tránh trùng lặp và nâng cao hiệu quả quản lý. Việc kết nối dữ liệu giữa trung ương và địa phương mở ra cơ hội hình thành “bản đồ việc làm quốc gia”, giúp người lao động tiếp cận cơ hội rộng hơn và doanh nghiệp dễ tìm nhân lực phù hợp.

Mô hình cũng tạo điều kiện cho khu vực tư nhân tham gia dịch vụ bổ trợ như đào tạo kỹ năng, tư vấn nghề nghiệp chuyên sâu hay tuyển dụng nhân lực chất lượng cao. Tuy nhiên, khu vực tư nhân hoạt động trong khuôn khổ giám sát của Nhà nước để đảm bảo minh bạch, công bằng. Sự kết hợp giữa vai trò chủ đạo của Nhà nước và năng động của thị trường là yếu tố tạo sức mạnh cho hệ thống DVVLC hiện đại.

Dữ liệu số và hạ tầng công nghệ - trụ cột của DVVLC

Trong kỷ nguyên số, dữ liệu quyết định năng lực điều tiết thị trường lao động. DVVLC chỉ hiện đại khi quản trị dựa trên dữ liệu đầy đủ, liên thông và cập nhật theo thời gian thực. Cơ sở dữ liệu việc làm quốc gia thống nhất thông tin cung - cầu lao động, hỗ trợ xây dựng mô hình dự báo, nhận diện xu hướng ngành nghề và đề xuất chính sách đào tạo nghề phù hợp.

Cơ sở dữ liệu này kết nối với hệ thống bảo hiểm thất nghiệp, dữ liệu doanh nghiệp, đào tạo nghề và di cư lao động. Khi các luồng dữ liệu liên thông, DVVLC có thể phân tích biến động thị trường, nhận diện tình trạng thiếu hay thừa lao động, nguy cơ thất nghiệp để ứng phó kịp thời.

Chuyển đổi số trong cung cấp dịch vụ cũng là yêu cầu bắt buộc. Người lao động có thể tra cứu việc làm, nộp hồ sơ trực tuyến, đăng ký thất nghiệp, tham gia phiên giao dịch việc làm số, đặc biệt là lao động trẻ, lao động di cư và người vùng sâu, vùng xa. Doanh nghiệp tuyển dụng trực tuyến, theo dõi ứng viên, cập nhật nhu cầu và kết nối qua nền tảng số. Khi tư vấn nghề nghiệp, phỏng vấn, tìm việc và dự báo xu hướng vận hành trên nền tảng số, DVVLC trở nên linh hoạt, minh bạch và hiệu quả.

Thời điểm chín muồi để triển khai mô hình hiện đại

Hiện nay là thời điểm thuận lợi để Việt Nam chuyển mạnh sang mô hình DVVLC hiện đại, bởi ba yếu tố hội tụ đồng thời. Về pháp lý: Luật Việc làm 2025, Nghị quyết 06/NQ-CP 2023 và việc Việt Nam phê chuẩn Công ước 88 của ILO tạo khung pháp lý rõ ràng, ràng buộc quốc tế. Về thực tiễn: mạng lưới gần 50 trung tâm dịch vụ việc làm đã tích lũy dữ liệu, kinh nghiệm vận hành sàn giao dịch và giải quyết bảo hiểm thất nghiệp; hạn chế còn lại chủ yếu liên quan đến tổ chức, chuẩn hóa quy trình và thống nhất hệ thống. Về bối cảnh phát triển mới: yêu cầu chuyển đổi số, kết nối thị trường lao động, đào tạo kỹ năng và điều chỉnh cung - cầu lao động đòi hỏi hệ thống hiện đại, đủ năng lực điều tiết.

Việc triển khai DVVLC theo mô hình mới chuẩn hóa dữ liệu, quy trình, đơn giá dịch vụ, kết nối đồng bộ các sàn giao dịch địa phương với Sàn giao dịch việc làm quốc gia, đồng thời phát huy vai trò điều tiết của Nhà nước và mở rộng không gian cho khu vực tư nhân, bảo đảm công bằng xã hội, không bỏ sót ai. Hệ thống hoàn chỉnh nâng cao năng lực cạnh tranh, quản lý hiệu quả, cải thiện chất lượng điều hành và khẳng định vị thế quốc gia trong hội nhập.

Hoàn thiện DVVLC không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà là thách thức về quyết tâm và sự quyết liệt trong tổ chức thực hiện. Khi pháp lý đã sẵn sàng, thực tiễn chín muồi, và yêu cầu phát triển trở nên cấp bách, đây chính là thời điểm thích hợp để triển khai mô hình hệ thống việc làm công hiện đại, đáp ứng chuyển đổi số và nâng cao năng lực quản trị thị trường lao động của đất nước./.

TRẦN HỮU TRỌNG