Siết quy chuẩn khí thải với ô tô: Cơ chế nào để không gây “sốc” với người dân, doanh nghiệp?

Đề xuất lộ trình áp dụng các mức tiêu chuẩn khí thải

Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NNMT) vừa xây dựng Dự thảo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia đối với khí thải xe ô tô tham gia giao thông đường bộ. Đây là cơ sở pháp lý để từng bước loại bỏ phương tiện không bảo đảm quy chuẩn khí thải, thúc đẩy chuyển đổi sang phương tiện sạch, thân thiện môi trường, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng, cải thiện chất lượng môi trường sống, đảm bảo phù hợp với các cam kết quốc tế của Việt Nam trong giảm phát thải khí nhà kính và phát triển giao thông đô thị bền vững.

Góp ý cho Dự thảo Nghị định, một số ý kiến đề nghị làm rõ nội dung liên quan đến phân vùng khu vực phát thải và thẩm quyền xác định vùng áp dụng tiêu chuẩn khí thải; quy định rõ thời hạn và lộ trình loại bỏ, tránh kéo dài tình trạng phương tiện cũ, chất lượng thấp tiếp tục phát thải gây ô nhiễm.

Cụ thể, Bộ NNMT đề xuất: Xe ô tô sản xuất trước năm 1999, khi tham gia giao thông sẽ áp dụng tiêu chuẩn khí thải Mức 1 (tương đương tiêu chuẩn Euro 1) kể từ ngày Quyết định có hiệu lực thi hành. Xe ô tô sản xuất trong giai đoạn 1999-2016, khi tham gia giao thông sẽ áp dụng Mức 2 (tương đương tiêu chuẩn Euro 2) kể từ ngày Quyết định có hiệu lực thi hành.

Xe ô tô sản xuất trong giai đoạn 2017-2021, khi tham gia giao thông sẽ áp dụng Mức 3 (tương đương tiêu chuẩn Euro 3) từ ngày 01/01/2026; riêng Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh thì áp dụng Mức 4 (tương đương tiêu chuẩn Euro 4) từ ngày 01/01/2027.

Xe ô tô sản xuất từ năm 2022, khi tham gia giao thông sẽ áp dụng Mức 4 từ ngày 01/01/2026; áp dụng Mức 5 (tương đương tiêu chuẩn Euro 5) từ ngày 01/01/2032; riêng Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh thì áp dụng Mức 5 từ ngày 01/01/2028.

Từ ngày 01/01/2029, tất cả các xe ô tô tham gia giao thông ở Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh phải đáp ứng từ Mức 2 trở lên.

Đáng chú ý, những kiểu loại xe ô tô sản xuất, lắp ráp theo giấy chứng nhận an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường đã được cấp trước thời điểm 01/01/2022 cho đến thời điểm hết hiệu lực sẽ được áp dụng mức khí thải như xe ô tô sản xuất trong giai đoạn 2017-2021 (Mức 3).

Đánh giá kỹ tác động Mức 4 và Mức 5

Cơ bản thống nhất với Dự thảo, song Thứ trưởng Bộ Xây dựng Lê Anh Tuấn cho rằng việc áp dụng Mức 4 đối với nhóm xe sản xuất trong giai đoạn 2017-2021 tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh là vấn đề đáng lưu ý, bởi gần 16% trong số này không đạt chuẩn, chủ yếu là xe tải và xe đầu kéo phục vụ vận tải hàng hóa. Nếu siết quy chuẩn khí thải đồng loạt trên toàn địa bàn, sẽ ảnh hưởng đáng kể đến chi phí vận tải và logistics, đặc biệt tại TP. Hồ Chí Minh - nơi có hệ thống cảng và trung tâm luân chuyển hàng hóa lớn.

Đối với thời điểm áp dụng quy chuẩn khí thải Mức 5, Thứ trưởng Lê Anh Tuấn cho rằng, trước mắt chưa áp dụng trên phạm vi toàn quốc, do các xe sản xuất từ năm 2022 còn đang được miễn kiểm định lần đầu, số lượng xe đã kiểm định chưa nhiều, chưa đủ cơ sở đánh giá tác động thị trường; nếu áp dụng sớm, có thể khiến khoảng 15% phương tiện không đáp ứng, gây xáo trộn lớn.

Chủ tịch Hiệp hội Vận tải TP. Hà Nội - ông Đỗ Văn Bằng - cũng đánh giá, quy định này sẽ gây khó khăn cho vận tải hàng hóa, hành khách và logistics. Chúng ta đang áp dụng quy định cho hoạt động kinh doanh vận tải của xe khách không quá 20 năm; xe tải hoạt động vận tải không quá 25 năm niên hạn sử dụng. Nếu theo quy chuẩn này, nhóm đầu tư các xe khách, xe tải còn niên hạn hoạt động nhưng không đáp ứng được yêu cầu khí thải.

Đại diện Bộ Tư pháp nhấn mạnh, việc áp dụng các mức tiêu chuẩn khí thải có thể tác động trực tiếp đến nhu cầu đi lại, hoạt động sản xuất kinh doanh, lưu thông hàng hóa và cả quyền tự do di chuyển của người dân, do vậy cần đánh giá kỹ tác động trước khi triển khai. Bộ Tư pháp đề nghị đánh giá thận trọng tác động của việc áp dụng Mức 4 và Mức 5 tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, nhất là trong bối cảnh quy mô đô thị đã mở rộng và cơ cấu kinh tế - xã hội phức tạp.

Xây dựng phương án hỗ trợ phù hợp

Phó Cục trưởng Cục Đăng kiểm Việt Nam - ông Nguyễn Tô An - cho biết, các cơ quan quản lý căn cứ đánh giá tác động lộ trình và các phương án để đáp ứng mục tiêu về kiểm soát cho môi trường ngày càng tốt hơn. Nhưng, nó sẽ phải hài hòa; đơn cử, các đô thị lớn tập trung mật độ dân cư cao, đòi hỏi tiêu chuẩn khí thải cao, còn những khu vực thưa thớt, vùng sâu vùng xa thì sẽ có sự phân cấp để một phương tiện không chạy được ở Thủ đô có thể bán đi để chuyển về vùng khác.

Giới chuyên gia khuyến nghị cần có cơ chế hỗ trợ đồng bộ, bao gồm hỗ trợ người dân và doanh nghiệp trong chuyển đổi phương tiện, bảo đảm nguồn cung nhiên liệu và công nghệ đáp ứng tiêu chuẩn khí thải, chuẩn bị nguồn lực tổ chức thực hiện, đặc biệt là tăng cường truyền thông để tạo sự đồng thuận xã hội.

Tại cuộc họp cho ý kiến đối với Dự thảo Quyết định, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà nhấn mạnh, lộ trình áp dụng cần được xem xét một cách thống nhất, đồng bộ giữa ô tô sản xuất mới, nhập khẩu mới và xe đang lưu hành; tránh tình trạng xe nhập khẩu buộc phải đáp ứng tiêu chuẩn cao, trong khi phương tiện trong nước vẫn áp dụng mức thấp hơn, gây thiếu công bằng và ảnh hưởng đến thị trường.

Phó Thủ tướng cũng yêu cầu đánh giá toàn diện tác động của việc hạn chế hay cấm phương tiện, xác định rõ số lượng tổ chức, cá nhân bị ảnh hưởng, từ đó xây dựng phương án hỗ trợ phù hợp để không gây xáo trộn, thiệt thòi cho người dân và doanh nghiệp.

Với việc lần đầu tiên nước ta xây dựng quy định kiểm soát khí thải áp dụng đối với ô tô đang lưu hành, Dự thảo được kỳ vọng là bước tiến quan trọng trong cải thiện chất lượng không khí, giảm thiểu ô nhiễm môi trường tại các đô thị có mật độ giao thông cao nhất cả nước. Để lộ trình không gây “sốc” cho người dân và doanh nghiệp, ngay từ thời điểm này, cơ quan soạn thảo cần sớm có những nghiên cứu, đánh giá tác động cụ thể tới từng đối tượng, từng địa phương, từ đó có phương án hỗ trợ phù hợp./.

HỒNG NHUNG