Khơi thông tự chủ giáo dục bằng cơ chế rõ ràng, vượt trội

Định lượng mức độ tự chủ của cơ sở giáo dục đại học

Ngày 20/11, Quốc hội thảo luận tại Hội trường về Dự án Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) và Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về những cơ chế, chính sách đặc thù để thực hiện Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo.

Tham gia thảo luận, đại biểu Nguyễn Quang Huân (Đoàn TP. Hồ Chí Minh) - nêu rõ, Tờ trình của Chính phủ khẳng định cần thiết sửa đổi Luật Giáo dục đại học để đáp ứng yêu cầu Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị, trong đó có yêu cầu tạo đột phá trong giáo dục đào tạo, đồng thời xác nhận quyền tự chủ của cơ sở đào tạo.

Tuy nhiên, khái niệm “cơ sở giáo dục đại học” theo Dự thảo Luật bao gồm: Trường đại học, đại học vùng, đại học quốc gia, đại học đa lĩnh vực là chưa hợp lý. Bởi, theo đại biểu, trong đại học quốc gia, đại học vùng có rất nhiều “cơ sở” bên dưới. Nếu quan niệm các đại học lớn như các tập đoàn hay tổng công ty, được coi là “cơ sở” thì với khái niệm, định nghĩa này sẽ dẫn đến việc không quan tâm đến các đơn vị cơ sở bên dưới, vốn là nơi cần được tăng cường tự chủ.

"Nếu chúng ta muốn đưa các trường đại học vào nhóm 100 đại học hàng đầu thế giới giới bằng cách sáp nhập cơ học thì tôi nghĩ đấy chưa chắc là cách hay" - đại biểu Nguyễn Quang Huân nêu quan điểm và chỉ ra thực tế, một số trường đại học trước khi sáp nhập rất mạnh, nhưng sau khi sáp nhập đã suy yếu nội lực, không còn tự chủ về tài chính. Do mất đi tính thu hút, các trường này thậm chí phải hạ thấp tiêu chuẩn đầu vào. Vì vậy, đại biểu cho rằng, nếu không xác định đúng khái niệm về cơ sở giáo dục đại học, chúng ta sẽ tập trung các nguồn lực không đúng.

Đề cập đến quy định về quyền hạn và trách nhiệm của cơ sở giáo dục đại học, cơ sở khác có giáo dục đại học được quy định tại Điều 14 Dự thảo Luật, đại biểu Mai Văn Hải (Đoàn Thanh Hóa) - cho biết, Dự thảo Luật đã khẳng định nguyên tắc tự chủ, tự chịu trách nhiệm đi đôi với trách nhiệm giải trình. Thống nhất với quan điểm trên, nhưng đại biểu cho rằng, quy định như vậy thiếu tiêu chí định lượng để xác định mức độ tự chủ.

Tôi đề nghị cần có tiêu chí đánh giá năng lực tự chủ của cơ sở giáo dục đại học, nhất là về công tác tài chính và tổ chức nhân sự; bổ sung yêu cầu cơ sở tự chủ phải có hệ thống kiểm soát nội bộ, cơ chế kiểm toán độc lập và báo cáo giải trình định kỳ và công khai. Đồng thời, cần làm rõ mối quan hệ giữa quyền tự chủ của nhà trường với quyền quản lý của Nhà nước, của Bộ và địa phương để tránh hiểu tự chủ là tự do một cách tuyệt đối.

Đại biểu Mai Văn Hải

Kiểm soát bằng thông tin và kết quả đầu ra

Đại biểu Nguyễn Thị Tuyết Nga (Đoàn Quảng Trị) - nhận xét, các dự thảo luật về giáo dục, đặc biệt là Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) đã thể hiện quan điểm rất tiến bộ về tự chủ. Tuy nhiên, thực tế thi hành sẽ không dễ dàng khi quy định cơ chế tự chủ còn thiếu cụ thể và còn ràng buộc một câu rất chung "theo quy định của pháp luật".

Đại biểu chỉ rõ, việc thực hiện tự chủ thời gian qua cho thấy còn rất vướng mắc bởi nhiều quy định của các luật chuyên ngành khác. Vì vậy, nếu không có một cơ chế vượt trội hơn cho tự chủ để tháo gỡ điểm nghẽn thì chủ trương tự chủ dẫu rất hay cũng sẽ khó đi vào thực tiễn.

Nhấn mạnh, nếu không khơi thông xã hội hóa và tự chủ thì không thể sáng tạo và rất khó để tạo nên nguồn lực cho phát triển giáo dục, đào tạo như tinh thần Nghị quyết 71, đại biểu Nguyễn Thị Tuyết Nga đề nghị Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về những cơ chế, chính sách đặc thù để thực hiện Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo rất cần quy định 03 điều quan trọng: Cơ chế cụ thể về tài chính và đầu tư giáo dục; cơ chế đặc thù vượt trội về xã hội hóa giáo dục; cơ chế đặc biệt vượt trội về tự chủ giáo dục, tự chủ đại học.

Trong khi đó, đại biểu Vương Quốc Thắng (Đoàn TP. Đà Nẵng) - đề xuất, bên cạnh các chính sách trong Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), cần bổ sung chính sách nhấn mạnh quản trị đại học theo kết quả đầu ra để dễ đánh giá, giám sát. Đồng thời, bổ sung chính sách về trách nhiệm giải trình của người đứng đầu cơ sở công lập, giúp chuyển từ kiểm soát hành chính sang kiểm soát bằng thông tin và kết quả đầu ra, báo cáo giải trình gửi cơ quan quản lý trực tiếp, người học, công chúng và các bên liên quan khác.

Đại biểu Thắng cũng kiến nghị bổ sung chính sách phân loại mức độ tự chủ để khuyến khích cạnh tranh lành mạnh, tăng động lực cải cách. Trong đó, cơ sở đại học công lập được xếp hạng tự chủ cao - trung bình - thấp theo tiêu chí của Bộ Giáo dục quy định; bổ sung chính sách nâng cao vai trò của Hội đồng khoa học và đào tạo nhằm giữ vai trò trí tuệ học thuật trong hoạch định chính sách của cơ sở đại học, trong đó mở rộng quyền tham vấn chiến lược học thuật, đánh giá chương trình nghiên cứu và hợp tác.

Liên quan đến nội dung này, trước đó, thẩm tra Dự án Luật, Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội tán thành quy định về tổ chức và quản trị của cơ sở giáo dục đại học và cho rằng, Dự thảo Luật đã thể chế hóa tinh thần Nghị quyết số 71-NQ/TW trong việc bảo đảm quyền tự chủ đầy đủ, toàn diện cho các cơ sở giáo dục đại học không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính.

Tuy nhiên, Cơ quan thẩm tra cũng đề nghị giao Chính phủ có văn bản hướng dẫn riêng về tự chủ đại học; quy định rõ về mức độ tự chủ dựa trên năng lực quản trị, chất lượng giáo dục được kiểm định và năng lực tài chính của cơ sở giáo dục đại học; quy định rõ về quyền hạn, trách nhiệm của các bên liên quan trong giám sát hoạt động điều hành cơ sở giáo dục đại học khi chấm dứt hoạt động của hội đồng trường trong trường công lập./.

Đ. KHOA