Minh bạch hóa phương pháp định giá quyền sở hữu trí tuệ
Pháp luật - Ngày đăng : 20:27, 24/11/2025
Xây dựng hệ thống định giá tài sản trí tuệ hiệu quả
Sáng 24/11, Quốc hội thảo luận tại Hội trường về Dự án Luật Sở hữu trí tuệ (sửa đổi). Qua thảo luận, các đại biểu Quốc hội đánh giá cao việc sửa Luật lần này để Luật không chỉ là bộ quy tắc bảo hộ mà còn là công cụ thực thi thúc đẩy thương mại hóa, huy động vốn và lan tỏa giá trị sáng tạo trong đời sống kinh tế.
Quan tâm đến quy định về quản lý, khai thác quyền sở hữu trí tuệ, đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân (TP. Hồ Chí Minh) nêu rõ, khoản 1 Điều 8a Dự thảo Luật quy định việc lập danh mục và tự xác định giá trị quyền sở hữu trí tuệ là tiến bộ, tạo điều kiện để tài sản trí tuệ được ghi nhận trên sổ sách kế toán và tham gia các giao dịch dân sự, thương mại, đầu tư. Tuy nhiên, quy định tại khoản 1 hiện đang mở quá rộng khi cho phép chủ sở hữu tự xác định giá trị mà không quy định nghĩa vụ chứng minh, công bố căn cứ hoặc chuẩn mực định giá tối thiểu.
“Thực tiễn kiểm toán, thanh tra cho thấy, đây là điểm rất dễ bị lợi dụng để nâng khống giá trị, chuyển giá, gây thất thoát trong giao dịch với tài sản công hoặc làm khó cho các tổ chức tín dụng khi thẩm định hồ sơ” - đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân nói, đồng thời đề nghị bổ sung nguyên tắc giải trình và minh bạch hóa phương pháp định giá nhằm bảo đảm tính liêm chính và độ tin cậy của thị trường.
Đại biểu cũng chỉ rõ, khoản 2 Điều 8a khuyến khích sử dụng tài sản trí tuệ để thế chấp vay vốn. Chủ trương này hoàn toàn đúng và phù hợp với xu thế kinh tế tri thức. Tuy nhiên, nếu không có điều kiện ràng buộc thì quy định khuyến khích sẽ rất khó triển khai.
Đại biểu phân tích, hiện nay, ngân hàng chỉ có thể chấp nhận tài sản trí tuệ làm tài sản bảo đảm khi có phương pháp định giá chuẩn, hồ sơ xác lập tài sản rõ ràng và cơ chế xử lý, chuyển giao tài sản khi khách hàng mất khả năng trả nợ.
Trong khi đó, Dự thảo Luật chỉ nói “khuyến khích”, chưa làm rõ việc định giá phải dựa trên tiêu chuẩn nào, xử lý tài sản ra sao, ai chịu trách nhiệm khi tài sản đang tranh chấp bị hủy bỏ hiệu lực hoặc không còn giá trị kinh tế. Đại biểu cho rằng, nếu thiếu những điều kiện tiên quyết này, Điều 8a sẽ khó đi vào thực tế hoạt động tín dụng.
Liên quan đến phương pháp định giá, đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân đề nghị làm rõ phạm vi Chính phủ hướng dẫn phương pháp định giá, thay vì chỉ quy định chung chung.
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, định giá tài sản trí tuệ muốn thành công cần tối thiểu các yếu tố: Bộ tiêu chí và phương pháp định giá chuẩn hóa; Yêu cầu về hồ sơ minh chứng và tiêu chuẩn năng lực đối với tổ chức, cá nhân thực hiện định giá; Cơ chế kiểm tra - hậu kiểm và xử lý sai lệch. Nếu những tiêu chí này không được quy định rõ ở văn bản dưới luật, việc định giá sẽ thiếu thống nhất, gây rủi ro cho chủ sở hữu tài sản, cơ quan quản lý và hệ thống ngân hàng.
Đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân
Đánh giá tổng thể, Nguyễn Hoàng Bảo Trân cho rằng, xét tổng thể, Điều 8a đã có bước tiến quan trọng nhưng ba khoản vẫn chưa tạo thành chuỗi pháp lý liền mạch: khoản 1 cho phép tự định giá, khoản 2 khuyến khích thế chấp, khoản 3 lại mới quy định về phương pháp định giá. Dự thảo cũng chưa yêu cầu việc khai thác hay thế chấp phải tuân thủ các chuẩn định giá nêu tại khoản 3. “Sự thiếu liên kết này có thể gây lúng túng khi triển khai và tạo kẽ hở trong thực tiễn”- đại biểu băn khoăn.
Từ đó, đại biểu kiến nghị bổ sung nguyên tắc: mọi hoạt động khai thác, giao dịch, định giá và thế chấp quyền sở hữu trí tuệ phải tuân thủ đầy đủ Điều 8a và phương pháp định giá do Chính phủ ban hành. Đồng thời, cần yêu cầu giải trình và minh bạch hóa đối với việc tự định giá, đặc biệt với giao dịch liên quan đến tài sản công hoặc có giá trị lớn. Bên cạnh đó, đại biểu đề nghị làm rõ cơ chế xử lý tài sản trí tuệ khi dùng làm tài sản bảo đảm nhằm bảo vệ quyền lợi cho cả tổ chức tín dụng và chủ sở hữu.
“Khi quyền sở hữu trí tuệ được định giá chuẩn hóa và khai thác một cách tự tin, chúng ta mới có thể biến tri thức và đổi mới sáng tạo thành nguồn lực kinh tế bền vững, đóng góp thiết thực cho tăng trưởng và năng lực cạnh tranh quốc gia” - đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân phát biểu.
Bảo vệ quyền lợi của các bên tham gia mua bán, giao dịch bản quyền sở hữu trí tuệ
Đồng quan điểm, đại biểu Phạm Văn Hoà (Đoàn Đồng Tháp) đề nghị cần cân nhắc kỹ lưỡng quy định tại khoản 1, khoản 2 Điều 8a.
Đại biểu thông tin, thực tế thời gian qua đã xảy ra trường hợp quyền sở hữu trí tuệ chưa được cơ quan có thẩm quyền công nhận nhưng vẫn được đưa vào sổ sách kế toán như một tài sản. Có trường hợp tài sản không có, hoặc có giá trị rất thấp, nhưng được “thổi phồng” khi ghi vào sổ sách để vay ngân hàng, phát hành chứng khoán, kêu gọi đầu tư. Tuy nhiên, khi bán chứng khoán hoặc khi chuyển giao cho khách hàng thì giá trị đó lại không có thật, gây rủi ro lớn cho thị trường.
Vì vậy, đại biểu Phạm Văn Hòa đề nghị cần quy định rõ, chỉ được đưa quyền sở hữu trí tuệ vào sổ sách kế toán khi đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác lập và công nhận quyền sở hữu. Đây là tài sản vô hình nhưng có thể mang giá trị kinh tế rất lớn, do đó, việc xác lập phải tuân thủ đầy đủ thủ tục pháp lý.
“Khi quyền sở hữu trí tuệ đã được xác nhận, chủ sở hữu mới có quyền công bố, giao dịch, chuyển nhượng ra thị trường. Điều này nhằm bảo đảm minh bạch, tránh lừa đảo, và bảo vệ quyền lợi của các bên tham gia mua bán, giao dịch bản quyền sở hữu trí tuệ” - đại biểu nói.
Giải trình làm rõ vấn đề đại biểu nêu, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết: Để tài sản trí tuệ thực sự trở thành một loại tài sản kinh tế, Luật cần có quy định mang tính nguyên tắc về việc ghi nhận và quản lý tài sản trí tuệ trong doanh nghiệp, đồng thời giao Chính phủ ban hành chi tiết các quy định liên quan đến hạch toán, thuyết minh và chuẩn mực định giá.
Trong đó, cả tài sản chưa đủ điều kiện để ghi nhận trên bảng cân đối kế toán cũng sẽ được ghi trong sổ theo dõi riêng về tài sản trí tuệ. “Doanh nghiệp có thể tự định giá nhưng chỉ có giá trị nội bộ, không được sử dụng để vay ngân hàng; phải chú thích rõ là doanh nghiệp tự định giá, kèm theo chi phí tạo ra tài sản. Đây là biện pháp để thúc đẩy doanh nghiệp quản lý các tài sản trí tuệ của mình” - Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nêu rõ.