Kiểm toán nhà nước: Công cụ trọng yếu thúc đẩy minh bạch và trách nhiệm giải trình
Kiểm toán - Ngày đăng : 16:38, 27/11/2025
Vai trò, trách nhiệm của cơ quan kiểm toán
Theo TS. Nguyễn Minh Tân - Phó Vụ trưởng Vụ Kinh tế và Tài chính, Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội, vấn đề minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản trị quốc gia có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, là cơ sở nền tảng phát huy dân chủ, khơi dậy các tiềm năng, thế mạnh ở từng khu vực kinh tế. Theo đó, ở đâu có nguồn lực công thì ở đó phải được kiểm soát và kiểm toán nhằm đánh giá tính chính xác, khách quan và hiệu quả sử dụng, bảo đảm cơ chế minh bạch nguồn lực và đề cao trách nhiệm giải trình của khu vực công.
Với địa vị pháp lý, chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn trong hoạt động quản lý, sử dụng tài chính công (TCC), tài sản công (TSC), KTNN đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao tính minh bạch, trách nhiệm giải trình thông qua việc cung cấp thông tin tin cậy; phát hiện các hạn chế trong cơ chế, chính sách, quản lý, sử dụng TCC, TSC và kiến nghị với các cơ quan chức năng có thẩm quyền xử lý; công khai kết quả kiểm toán cho cơ quan báo chí, các tổ chức xã hội và đông đảo công chúng để tăng cường công tác giám sát, phản biện xã hội...
Nghiên cứu của TS. Nguyễn Hữu Hiểu - Trưởng khoa Cơ sở, Trường Đào tạo và Bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm toán - cho thấy, các quốc gia trên thế giới đều có quy định rõ ràng về công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình và gắn chặt vai trò, trách nhiệm của cơ quan kiểm toán.
Cụ thể, Trung Quốc có khung pháp lý riêng về “Công khai, minh bạch thông tin Chính phủ” và các đạo luật liên quan như Luật Chống hối lộ, Luật Chống tham nhũng, Luật Giám sát quốc gia. Ngoài ra, Trung Quốc phát triển mạnh Chính phủ điện tử và kiểm toán số - yếu tố quan trọng trong cải cách hành chính và là phương thức gia tăng hiệu quả trách nhiệm giải trình của các chủ thể công.
Đặc biệt, Trung Quốc thực hiện kiểm toán trách nhiệm kinh tế chiếm tới 40% số lượng và hơn 45% khối lượng công việc kiểm toán hằng năm của cơ quan kiểm toán nước này, thể hiện rõ vai trò then chốt của hoạt động kiểm toán trong công cuộc phòng, chống tham nhũng và bảo đảm công khai, minh bạch.
Tương tự, Hàn Quốc cũng có Luật Công bố thông tin và Luật Chống tham nhũng quy định trách nhiệm của từng cơ quan, tổ chức, công chức về minh bạch và trao cho công dân quyền yêu cầu cơ quan chống tham nhũng thanh tra, kiểm toán các trường hợp nghi ngờ có tham nhũng. Bên cạnh đó, Hàn Quốc có mô hình yêu cầu kiểm toán vì lợi ích cộng đồng - Ủy ban Kiểm toán và Thanh tra Hàn Quốc (BAI) xử lý yêu cầu kiểm toán vì lợi ích cộng đồng (các vấn đề liên quan đến hoạt động bất hợp pháp, tham nhũng, quản lý sai, lãng phí quỹ công, vi phạm lợi ích công chúng, hoạt động không công bằng và sai trái của các cơ quan công lập) nhằm cung cấp thông tin cho người dân.
BAI cũng thành lập Nhóm điều tra yêu cầu kiểm toán để tiếp nhận và xử lý kịp thời yêu cầu của công chúng về các vấn đề trong khu vực công. Niềm tin của người dân vào tính khách quan và hiệu quả của BAI đã khiến hoạt động kiểm toán trở thành công cụ hữu ích trong việc giải quyết xung đột của khu vực công, đảm bảo tính minh bạch và củng cố lòng tin xã hội.
Chiến lược phát triển KTNN đến năm 2030 (giai đoạn 2021-2030) đề ra mục tiêu tổng quát: “Phát triển KTNN là công cụ trọng yếu, hữu hiệu của Đảng và Nhà nước trong kiểm tra, kiểm soát việc quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công; nâng cao trách nhiệm giải trình và đảm bảo tính công khai, minh bạch của các cơ quan sử dụng ngân sách nhà nước”.
Kiểm toán số - công cụ hữu hiệu gia tăng tính minh bạch
Thực tiễn hoạt động thời gian qua và kinh nghiệm của các cơ quan kiểm toán trên thế giới cho thấy, để nâng cao vai trò của KTNN trong việc đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của khu vực công, KTNN Việt Nam cần phát huy vị thế và tính độc lập trong hoạt động; tối ưu hóa chức năng, nhiệm vụ được giao; xây dựng cơ chế truyền thông và công khai hoạt động kiểm toán, tăng cường đối thoại với công chúng và công bố kết quả kiểm toán rõ ràng, minh bạch.
KTNN kiểm toán theo hướng tiếp cận rủi ro và trọng yếu, tập trung vào lĩnh vực có nguy cơ thất thoát ngân sách hoặc sai phạm quản lý; gắn kết mục tiêu kiểm toán với các chỉ tiêu cải cách tài chính công, minh bạch ngân sách; ưu tiên kiểm toán các lĩnh vực có ảnh hưởng trực tiếp đến người dân như xây dựng cơ sở hạ tầng, môi trường, dịch vụ công...
Việc đẩy mạnh truyền thông về hoạt động kiểm toán và nâng cao nhận thức của người dân là yếu tố quan trọng để tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình. Người dân càng nắm được nhiều thông tin, tiếp cận được kết quả kiểm toán thì càng khuyến khích phản biện xã hội, thúc đẩy sự tham gia chung của các cơ quan dân cử, viện nghiên cứu, báo chí truyền thông và toàn dân sau các cuộc kiểm toán.
Đặc biệt, KTNN cần ứng dụng mạnh mẽ các tiến bộ công nghệ trong hoạt động kiểm toán, hướng đến mục tiêu kiểm tra toàn bộ các giao dịch tài chính liên quan đến công tác quản lý, sử dụng TCC, TSC; tiết kiệm thời gian và tạo điều kiện mở rộng phạm vi kiểm toán.
Hiện nay, các cơ quan kiểm toán trên thế giới đang thay đổi phương pháp kiểm toán từ chọn mẫu sang kiểm toán 100% dữ liệu, với sự hỗ trợ của AI, máy học. KTNN Việt Nam cũng có môi trường thích hợp để ứng dụng những thành tựu mới nhất của cuộc cách mạng số và đang thí điểm ứng dụng AI hỗ trợ kiểm toán viên phân tích dữ liệu, lựa chọn mẫu kiểm toán, cập nhật tự động các quy định pháp luật, so sánh đối chiếu dữ liệu trên phạm vi rộng để có các đánh giá chính xác, toàn diện và hỗ trợ kiểm toán viên đưa ra kết luận trung thực, khách quan.
Bên cạnh công nghệ và năng lực chuyên môn, các kiểm toán viên cần đổi mới tư duy để hướng tới mô hình kiểm toán số, phát triển nhân lực số, tái cấu trúc quy trình để tận dụng tối đa công nghệ. KTNN xây dựng kho dữ liệu điện tử lớn, kết nối tạo thành hệ thống thông tin và cơ sở dữ liệu quốc gia để nâng cao hiệu quả và chất lượng kiểm toán.
Dữ liệu càng đầy đủ càng tạo điều kiện cho kiểm toán viên tiếp cận, khai thác và thực hiện các phân tích, đánh giá về đối tượng kiểm toán, đồng thời hỗ trợ lập báo cáo, phân tích, cung cấp dữ liệu nhanh, chính xác, kịp thời, đầy đủ cho các cơ quan quản lý và chính quyền địa phương, từ đó tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của khu vực công./.
Giai đoạn 2020-2025, KTNN đã kiến nghị xử lý gần 240.000 tỷ đồng; kiến nghị hủy bỏ, sửa đổi, bổ sung đối với 894 văn bản có nội dung không phù hợp với quy định của Nhà nước và thực tiễn; cung cấp 1.851 tài liệu, báo cáo kiểm toán cho các cơ quan có thẩm quyền; chuyển 17 vụ việc sang Cơ quan Cảnh sát điều tra để điều tra, xử lý…