Đột phá chính sách để hút dòng vốn ngoại chất lượng cao
Kinh tế - Ngày đăng : 20:21, 28/11/2025
Dòng vốn FDI gia tăng, song đóng góp chưa tương xứng
Chia sẻ tại Diễn đàn “Hoàn thiện chính sách thu hút làn sóng FDI thế hệ mới vào các khu công nghiệp” do Tạp chí Diễn đàn doanh nghiệp, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức chiều 28/11, ông Nguyễn Đức Hiển - Phó Trưởng Ban Chính sách, chiến lược Trung ương cho biết, gần 40 năm đổi mới, khu vực FDI đã thực hiện sứ mệnh quan trọng đưa Việt Nam tham gia rộng hơn, trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị toàn cầu, đóng góp đáng kể vào GDP, vốn đầu tư, sản xuất công nghiệp, xuất khẩu và việc làm.
Theo đó, khu vực này đã đóng góp hơn 20% trong GDP; 15% - 18% tổng vốn đầu tư phát triển toàn xã hội; khoảng 25,4% - 28% tổng thu ngân sách; tạo ra hơn 5,1 triệu việc làm; đóng góp hơn 70% giá trị xuất khẩu và hơn 50% giá trị sản xuất công nghiệp của Việt Nam.
Riêng trong giai đoạn 2021-2025, tổng vốn FDI thực hiện đạt hơn 158 tỷ USD, vượt mục tiêu 100 - 150 tỷ USD đề ra trong Nghị quyết 50-NQ/TW. Trong 10 tháng năm 2025, Việt Nam đã thu hút 31,52 tỷ USD vốn FDI đăng ký, tăng 15,6% so với cùng kỳ năm trước; giải ngân đạt 21,3 tỷ USD, mức cao nhất trong 5 năm, tập trung lớn nhất trong lĩnh vực chế biến, chế tạo…
Bên cạnh những kết quả tích cực, ông Hiển cũng thẳng thắn cho rằng vẫn còn không ít những hạn chế trong việc thu hút dòng vốn FDI.
Thứ nhất, mặc dù dòng vốn FDI thu hút tăng mạnh, nhưng đóng góp của khu vực FDI trong tổng vốn đầu tư toàn xã hội vẫn tương đối khiêm tốn và trong xu hướng giảm, đặc biệt là từ năm 2018 đến nay, mức giảm từ 17,9% năm 2018 xuống 16,5% năm 2024. Lợi thế chi phí thấp/lao động giá rẻ dần mất vị thế cạnh tranh.
Thứ hai, trình độ công nghệ và chuyển giao công nghệ chưa cao khi các doanh nghiệp FDI, thậm chí cả một số tập đoàn công nghệ lớn vẫn chủ yếu hoạt động ở lĩnh vực gia công lắp ráp, thâm dụng lao động và ít có khả năng tạo tác động lan tỏa về công nghệ. Số lượng, quy mô các dự án đầu tư vào công nghệ cao, xanh, sạch, thân thiện môi trường thấp xa so với mục tiêu tại Nghị quyết 50-NQ/TW.
Đáng chú ý, ông Hiển cũng chỉ ra, thể chế, chính sách và các điều kiện hạ tầng, nhân lực để thu hút FDI thế hệ mới còn khá nhiều hạn chế. Trong đó, thể chế, cơ chế chính sách và môi trường kinh doanh chưa thực sự thuận lợi, còn nhiều rủi ro, thủ tục hành chính còn phức tạp, mất nhiều thời gian, nhất là trong cấp phép sau đầu tư (liên quan đến vấn đề đất đai, xây dựng, môi trường, phòng cháy chữa cháy).
Đặc biệt, từ chính sách đến thực thi tại địa phương vẫn có những tồn tại, năng lực cán bộ ở một số địa phương chưa đáp ứng được nhu cầu quản lý dòng vốn FDI thế hệ mới, nhất là ở khâu phân tích, thẩm định các dự án công nghệ cao... Ngoài ra, các cơ chế ưu đãi tại nhiều địa phương chưa đảm bảo khả năng cạnh tranh quốc tế; cơ chế khuyến khích để tăng liên kết giữa doanh nghiệp FDI và doanh nghệp trong nước chưa thỏa đáng, trong khi điều kiện, thủ tục hưởng ưu đãi khó đáp ứng; cách tiếp cận, hỗ trợ chưa phù hợp, còn mang tính đại trà, thiếu lựa chọn đối tượng hỗ trợ là doanh nghiệp có đủ năng lực kết nối.
Nêu thêm hạn chế, ông Nguyễn Bá Hải - Phó Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ xúc tiến thương mại và đầu tư (Bộ Công Thương) cho biết, mức độ liên kết giữa các doanh nghiệp FDI với các doanh nghiệp nội địa còn yếu, doanh nghiệp trong nước chỉ tham gia ở các khâu giá trị gia tăng thấp, phụ thuộc vào “đầu vào nhập khẩu” và “mô hình sản xuất dựa trên lắp ráp”. Thực tế này đang làm hạn chế giá trị gia tăng trong nước và khả năng chuyển giao tri thức, công nghệ từ doanh nghiệp FDI sang doanh nghiệp Việt Nam.
Tương tự như vậy, doanh nghiệp FDI trả lương cao hơn khoảng 20% so với doanh nghiệp trong nước và cung cấp nhiều chương trình đào tạo nội bộ hơn song do chỉ tập trung vào lao động phổ thông làm hạn chế nâng cao kỹ năng chuyên môn trong dài hạn.
Ở cấp độ vĩ mô, việc phụ thuộc nhiều vào khu vực FDI cũng khiến nền kinh tế dễ bị tác động bởi các biến động bên ngoài...
Định vị rõ chiến lược thu hút dòng vốn ngoại thế hệ mới
Bước vào giai đoạn mới, ông Nguyễn Đức Hiển cho biết, Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng định hướng toàn diện hơn về thu hút FDI, đó là “thu hút có chọn lọc các dự án FDI; tập trung chủ yếu cho phát triển các ngành công nghiệp công nghệ cao, phát thải thấp; thúc đẩy kết nối khu vực FDI với khu vực kinh tế trong nước, thực hiện có hiệu quả quá trình chuyển giao công nghệ, kỹ năng quản lý và đào tạo nguồn nhân lực”.
Để hiện thực hóa yêu cầu đó, ông Hiển nhấn mạnh cần định vị rõ ràng chiến lược thu hút dòng vốn FDI thế hệ mới, trong đó cần xác định rõ lĩnh vực trọng tâm, ưu tiên thu hút FDI. “Chiến lược thu hút FDI không chỉ phục vụ mục đích thu hút vốn, mà còn hướng đến xây dựng hệ sinh thái toàn diện, kết nối FDI với khu vực doanh nghiệp trong nước, dần làm chủ công nghệ và chiếm lĩnh các vị trí quan trọng trong chuỗi giá trị toàn cầu” - ông Hiển nói.
Bên cạnh đó, cần tập trung hoàn thiện thể chế, nhất là cần nhanh chóng xây dựng các cơ chế thử nghiệm, sandbox đối với những lĩnh vực mới như trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ số, năng lượng xanh... Đồng thời, nghiên cứu thiết kế lại công cụ ưu đãi đầu tư và thúc đẩy liên kết - lan tỏa thích ứng với bối cảnh mới, chuyển từ ưu đãi thuế sang ưu đãi dựa trên chi phí (nghiên cứu và phát triển (R&D), khấu hao và đào tạo) hoặc dựa trên kết quả đầu ra.
Song song với các cơ chế thu hút, ông Hiển cũng cho rằng cần có cơ chế sàng lọc đầu tư minh bạch, hiệu quả, với quy trình, quy định rõ ràng. Điểm nhấn quan trọng và mang tính định hướng là cần có quy định rõ ràng về chi phí cho các hoạt động giảm phát thải khí nhà kính và phát triển mô hình cộng sinh công nghiệp. Cơ chế này giúp tạo ra một động lực tài chính mạnh mẽ, khuyến khích doanh nghiệp chuyển đổi sang công nghệ sạch, tiết kiệm năng lượng và thực hiện các giải pháp thân thiện với môi trường.
Đưa thêm khuyến nghị, với góc nhìn từ địa phương, bà Nguyễn Thị Bích Dung - Phó Trưởng ban Ban Quản lý Khu kinh tế Hải Phòng cho rằng, để thu hút FDI hiệu quả hơn, phục vụ đúng mục tiêu, cần có sự lớn mạnh của các doanh nghiệp trong nước trong việc tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu. Do đó, chính sách hỗ trợ kết nối giữa doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp địa phương là rất cần thiết.
Theo bà Dung, hiện nay năng lực doanh nghiệp Việt Nam chưa cao, qua các chương trình kết nối cho thấy có khoảng cách nhất định giữa năng lực đáp ứng của doanh nghiệp Việt Nam so với nhu cầu của doanh nghiệp FDI. Vì vậy, cần có chính sách nâng đỡ doanh nghiệp địa phương, tăng năng lực đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp FDI; hoặc thí điểm mô hình thành công của doanh nghiệp Việt Nam, từ đó nhân rộng ra các doanh nghiệp.
Về phía các nhà đầu tư nước ngoài, ông Seck Yee Chung - Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Singapre tại Việt Nam (SingCham Vietnam) nhấn mạnh, việc rút ngắn thời gian phê duyệt, cấp phép đầu tư, giảm thiểu thủ tục hành chính cũng như có các hướng dẫn pháp lý cụ thể, rõ ràng sẽ là “điểm cộng” rất lớn để Việt Nam có thể gia tăng thu hút dòng vốn ngoại trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt như hiện nay.
Bên cạnh đó, ông Seck Yee Chung cũng lưu ý, Việt Nam đang chú trọng thu hút đầu tư vào những lĩnh vực công nghệ cao, trung tâm dữ liệu… theo đó nhu cầu về năng lượng sẽ tăng cao, vì vậy Việt Nam cần đảm bảo được nguồn cung điện để đáp ứng nhu cầu của nhà đầu tư; đồng thời ông cũng đề xuất Việt Nam nâng cấp lưới điện và hoàn thiện các quy định liên quan đến hợp tác công – tư (PPP) để tối ưu hóa hiệu quả đầu tư.
Từ góc độ cơ quan quản lý, ông Phạm Thanh Bình - Giám đốc Trung tâm xúc tiến thông tin hỗ trợ đầu tư phía Bắc, Cục Đầu tư nước ngoài, Bộ Tài chính chia sẻ, Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển mới với quyết tâm chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng đổi mới sáng tạo, xanh và bền vững. Do đó, việc chuyển dịch trọng tâm thu hút FDI giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong quá trình này.
“Cục Đầu tư nước ngoài cam kết tiếp tục đồng hành cùng các nhà đầu tư, kiến tạo môi trường đầu tư minh bạch, thuận lợi và cạnh tranh để các dự án FDI phát triển hiệu quả, đóng góp tích cực cho sự thịnh vượng của Việt Nam” - ông Bình nhấn mạnh./.