Ứng dụng AI: “Chìa khóa” hướng tới một nền kiểm toán hiện đại, chuyên nghiệp
Kiểm toán - Kế toán - Ngày đăng : 06:38, 04/12/2025
Nhiều kết quả bước đầu rất tích cực
Chia sẻ về vấn đề ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong hoạt động kiểm toán của KTNN tại Hội thảo chung lần thứ 4 giữa KTNN Việt Nam với Ủy ban Kiểm toán Indonesia mới diễn ra, Phó Cục trưởng Cục Công nghệ thông tin Nguyễn Văn Quang cho biết, những năm qua, KTNN đã xác định chuyển đổi số là mũi nhọn ưu tiên hàng đầu. Mới đây, Tổng Kiểm toán nhà nước đã nhấn mạnh việc ứng dụng AI trong kiểm toán là “nhiệm vụ cấp bách, cần triển khai ngay” để nâng cao hiệu quả quản lý, phù hợp với chủ trương chuyển đổi số quốc gia.
Quyết tâm đó đã được cụ thể hóa bằng hành động. Năm 2025, KTNN đã tập trung phát triển, thí điểm ứng dụng AI với 6 nội dung, bao gồm: Ứng dụng AI hỗ trợ xác định, lựa chọn đơn vị được kiểm toán phục vụ lập kế hoạch kiểm toán năm (lĩnh vực tài chính ngân hàng); ứng dụng AI trong hoạt động kiểm toán (kiểm toán các gói thầu số hóa); ứng dụng AI để khai thác, tổng hợp kinh nghiệm kiểm toán dựa trên Báo cáo kiểm toán; ứng dụng AI trong kiểm soát chất lượng kiểm toán; ứng dụng AI trong khai thác, phân tích, tổng hợp kết quả đề tài nghiên cứu khoa học; ứng dụng AI trong lập, thẩm định, dự thảo văn bản, xử lý văn bản, tờ trình.
Đặc biệt, trong năm 2024, KTNN đã triển khai thử nghiệm ứng dụng AI trong tổng hợp kinh nghiệm kiểm toán dựa trên báo cáo kiểm toán. Những kết quả bước đầu rất đáng khích lệ.
Trước hết, về hiệu quả thời gian, hệ thống AI đã rút ngắn đáng kể quy trình tổng hợp kinh nghiệm kiểm toán, đồng thời giảm tải các công việc lặp lại cho kiểm toán viên, giúp họ tập trung nhiều hơn vào các hoạt động phân tích chuyên sâu.
Về phạm vi bao quát, khả năng xử lý song song khối lượng lớn báo cáo kiểm toán ở nhiều lĩnh vực và giai đoạn khác nhau đã tạo nền tảng xây dựng một bức tranh tổng thể, đa chiều về dữ liệu kiểm toán. Điều này không chỉ hỗ trợ nhận diện xu hướng và đặc điểm của từng nhóm đối tượng kiểm toán mà còn giúp phân tích sâu nguyên nhân của các sai sót mang tính hệ thống – điều mà phương pháp thủ công trước đây rất khó thực hiện.
“Với những ý nghĩa và hiệu quả thiết thực đạt được, việc ứng dụng AI trong hoạt động của KTNN không chỉ là một bước tiến về công nghệ, mà còn là minh chứng cho sự chủ động, tiên phong của KTNN trong quá trình chuyển đổi số quốc gia, hướng tới một nền kiểm toán hiện đại, chuyên nghiệp và vững mạnh” - Phó Cục trưởng Nguyễn Văn Quang nhấn mạnh, song cũng khẳng định: “AI không thể thay thế kiểm toán viên, mà sẽ là công cụ hỗ trợ cho kiểm toán viên thực hiện công việc nhanh hơn, chính xác và toàn diện hơn”.
Nhận diện những thách thức
Bên cạnh các kết quả đạt được, Lãnh đạo Cục Công nghệ thông tin cho biết, qua thực tiễn triển khai, KTNN đánh giá việc ứng dụng AI trong khai thác, tổng hợp kinh nghiệm trên báo cáo kiểm toán còn gặp phải những khó khăn, thách thức nhất định.
Thứ nhất, vấn đề bảo mật dữ liệu mang tính then chốt do báo cáo kiểm toán chứa nhiều thông tin nhạy cảm về tài chính, tài sản công và hoạt động của các đơn vị được kiểm toán. Hệ thống AI cần đáp ứng các tiêu chuẩn bảo mật, đảm bảo lưu trữ và xử lý dữ liệu tuân thủ quy định pháp luật và cơ chế phân quyền chặt chẽ.
Thứ hai, chuẩn hóa và đảm bảo chất lượng dữ liệu là yếu tố quyết định đến hiệu quả mô hình. Dữ liệu báo cáo kiểm toán hiện nay không đồng nhất về định dạng, chất lượng dữ liệu đầu vào chưa đồng đều, do sự khác biệt về cấu trúc trình bày và cách diễn đạt, dẫn tới hệ thống gặp khó khăn trong việc chuẩn hóa và xử lý từ vựng nghiệp vụ đa dạng, thay đổi theo từng lĩnh vực kiểm toán. Bên cạnh đó, nguồn dữ liệu gán nhãn phục vụ huấn luyện cần được mở rộng tăng thêm hiệu quả trong việc huấn luyện mô hình AI.
Bên cạnh đó, đặc thù ngôn ngữ và thuật ngữ nghiệp vụ của lĩnh vực kiểm toán tại Việt Nam yêu cầu mô hình AI được tùy biến sâu, nhằm đảm bảo khả năng nhận diện và diễn giải chính xác các cụm từ chuyên ngành, tránh bỏ sót hoặc hiểu sai ngữ cảnh.
Ngoài ra, khung pháp lý cho việc ứng dụng AI trong kiểm toán công còn chưa hoàn thiện. Việc này đòi hỏi ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể, tiêu chuẩn kỹ thuật thống nhất và cơ chế giám sát minh bạch để đảm bảo công nghệ được triển khai đúng mục đích, đúng quy định, mang lại giá trị bền vững và hạn chế rủi ro như “ảo giác” thông tin hoặc sai lệch kết quả của AI.
Đồng bộ nhiều giải pháp để ứng dụng AI hiệu quả nhất
Để tiếp tục triển khai và ứng dụng AI hiệu quả trong hoạt động kiểm toán, đặc biệt trong bảo đảm an toàn và bảo mật dữ liệu, Phó Cục trưởng Nguyễn Văn Quang cho biết, trong thời gian tới KTNN dự kiến thực hiện một số định hướng và nhiệm vụ trọng tâm.
Một là, xây dựng nền tảng cơ sở dữ liệu lớn, thông qua việc đẩy nhanh việc hoàn thiện hạ tầng dữ liệu theo kiến trúc cơ sở dữ liệu của KTNN đã ban hành, tạo nền tảng vững chắc cho việc ứng dụng AI.
Hai là, đẩy mạnh phát triển dữ liệu. Chú trọng tập trung thu thập, phân loại, chuẩn hóa dữ liệu và xây dựng các cơ sở dữ liệu dùng chung, cơ sở dữ liệu chuyên ngành và cơ sở dữ liệu tri thức ngành kiểm toán.
Ba là, ứng dụng AI có kiểm soát, hướng đến triển khai tự động hóa các khâu thu thập, phân loại, tổng hợp dữ liệu; phân tích rủi ro, sai sót và hỗ trợ ra quyết định, nhưng luôn bảo đảm sự giám sát và trách nhiệm của kiểm toán viên.
Song song với đó là hoàn thiện cơ sở pháp lý và tăng cường an toàn, quản trị dữ liệu. Xây dựng khung pháp lý, quy chuẩn kỹ thuật, cơ chế giám sát, kiểm soát rủi ro; đồng thời ban hành quy định về chất lượng, chia sẻ, bảo mật và nguyên tắc đạo đức trong sử dụng AI nhằm hạn chế sai lệch hoặc “ảo giác” thông tin của AI.
Bên cạnh đó, KTNN sẽ tăng cường đầu tư phát triển nguồn nhân lực, thông qua việc tổ chức các chương trình đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng phân tích dữ liệu và AI theo hướng chuyên sâu, phân tầng cho đội ngũ công chức, kiểm toán viên; đồng thời đẩy mạnh hợp tác, trao đổi kinh nghiệm và công nghệ với các Cơ quan Kiểm toán tối cao (SAI) tiên tiến.
Đặc biệt, KTNN sẽ thực hiện đổi mới phương pháp kiểm toán. Định hướng của KTNN trong thời gian tới sẽ chuyển dần từ phương pháp chọn mẫu truyền thống sang kiểm toán dựa trên dữ liệu toàn diện với sự hỗ trợ của các công nghệ tiên tiến, đặc biệt là AI, qua đó mở rộng phạm vi, nâng cao hiệu quả phát hiện rủi ro.
Đồng thời, mở rộng ứng dụng AI trong hoạt động kiểm toán. KTNN sẽ thí điểm và triển khai ứng dụng AI trong hỗ trợ xây dựng báo cáo kiểm toán, báo cáo tổng hợp kết quả kiểm toán; hỗ trợ giám sát hoạt động ngân hàng và ứng dụng AI trong phân tích dữ liệu lớn, trong hoạt động kiểm toán công nghệ thông tin... Việc triển khai sẽ được thực hiện theo lộ trình phù hợp để bảo đảm tính hiệu quả và khả thi./.