Thống nhất tích hợp 3 chương trình mục tiêu quốc gia

Ngân sách trung ương cần giữ vai trò chủ đạo

Việc hợp nhất ba chương trình hiện hành thành một chương trình tổng thể được đánh giá là bước đột phá về thể chế, song cơ cấu vốn và khả năng huy động nguồn lực đang trở thành tâm điểm chú ý khi hàng loạt đại biểu bày tỏ lo ngại về gánh nặng đối ứng quá lớn lên các địa phương nghèo, nhất là vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Theo tờ trình của Chính phủ, tổng vốn thực hiện chương trình giai đoạn I (2026-2030) tối thiểu khoảng 1,23 triệu tỷ đồng.

Trước mắt, ngân sách Trung ương hỗ trợ trực tiếp khoảng 100.000 tỷ đồng, chiếm 8%; ngân sách địa phương 400.000 tỷ đồng, chiếm 33%; vốn lồng ghép từ các chương trình mục tiêu quốc gia, chương trình, dự án khác khoảng 360.000 tỷ đồng, chiếm 29%; vốn tín dụng chính sách khoảng 22.686 tỷ đồng, chiếm gần 2%; vốn doanh nghiệp và huy động đóng góp của cộng đồng, người dân khoảng 348.000 tỷ đồng, chiếm 28%.

Phân tích về việc phân bổ vốn, đại biểu Mai Văn Hải (Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa) cho rằng trong giai đoạn 2021-2025, tổng vốn ngân sách Trung ương dành cho ba chương trình là hơn 190 nghìn tỷ đồng. Sang giai đoạn mới, con số này giảm còn 100 nghìn tỷ đồng, trong khi yêu cầu đối ứng của địa phương tăng hơn gấp đôi. "Nhiều tỉnh miền núi thu không đủ chi, nguồn đầu tư chủ yếu dựa vào tiền sử dụng đất. Nhưng nay địa phương chỉ được hưởng 80% đến 85% nguồn này, khiến khả năng cân đối càng khó khăn", đại biểu phân tích.

Đồng quan điểm, Đại biểu Hà Sỹ Huân ( Đoàn ĐBQH tỉnh Thái Nguyên) cho rằng tỷ trọng ngân sách trung ương chưa tương xứng với vai trò chủ đạo, trong khi đó tỷ lệ đối ứng của địa phương là khá cao, khiến gánh nặng tài chính dồn chủ yếu ở địa phương, tạo áp lực lớn cho các tỉnh khó khăn. Do đó, cần rà soát, làm rõ khả năng cân đối nguồn ngân sách trung ương và xem xét điều chỉnh cơ cấu vốn để ngân sách trung ương giữ vai trò chủ đạo cả về tỷ trọng lẫn tính dẫn dắt trong thực hiện chương trình. Vì thế, cần nâng tỷ trọng ngân sách trung ương trong tổng ngân sách nhà nước lên mức hợp lý để chương trình thực hiện có hiệu quả.

Đại biểu Điểu Huỳnh Sang (Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Nai) cũng nhấn mạnh, tỷ lệ vốn đối ứng của địa phương gấp hơn 4 lần vốn trung ương là "không phù hợp và khó khả thi" và đề nghị ngân sách trung ương phải là nguồn lực chính, có vai trò quyết định để tập trung nguồn lực đầu tư trọng tâm, trọng điểm.

Tăng mạnh phân cấp, phân quyền

Bên cạnh đó, nhiều Đại biểu cũng cho rằng, để thực hiện phương châm người dân làm chủ và tăng cường hiệu quả đầu tư cơ sở thì cần phân cấp, phân quyền rõ ràng, tránh xung đột mục tiêu, tránh dàn trải nguồn lực và tránh khó khăn trong công tác điều phối.

Đại biểu Mai Văn Hải (Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa) đề nghị, trong nghị quyết cần có quy định mang tính nguyên tắc trong tổ chức thực hiện giữa các bộ, ngành, địa phương. Cơ chế quản lý cụ thể thì nên giao cho chính phủ quy định chi tiết, như quy định thống nhất giao cho Bộ Nông nghiệp và Môi trường là cơ quan chủ quản của toàn bộ chương trình, nhưng riêng hợp phần 2 đề nghị nghiên cứu giao cho Bộ Dân tộc và Tôn giáo chủ trì, và cũng cần quy định trách nhiệm của cấp xã trong thực hiện chương trình sau khi chúng ta thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp.

Về trách nhiệm của cấp xã trong việc thực hiện chương trình đại biểu Hà Sỹ Huân (Đoàn ĐBQH tỉnh Thái Nguyên) đánh giá cao cơ chế thực hiện chương trình theo hướng Trung ương quản lý tổng thể và ban hành cơ chế chính sách hướng dẫn, giám sát kiểm tra; phân cấp, phân quyền triệt để đi đôi với việc phân bổ nguồn lực cho địa phương theo tinh thần địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm. Tuy nhiên, theo đại biểu, cơ chế này cần được làm rõ và triển khai triệt để hơn trong nghị quyết.

Tại khoản 5 Điều 1 và điều 3 của dự thảo của Nghị quyết đã phân cấp cho Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quyết định phân bổ và tổ chức thực hiện chương trình. Đại biểu Hà Sỹ Huân cho rằng, từ thực tiễn thực hiện cho thấy việc phân cấp này thủ tục còn rườm rà, mất nhiều thời gian, làm thiếu tính chủ động, dẫn đến đầu tư dàn trải, manh mún.

Khẳng định Nghị quyết cần khắc phục triệt để để điểm nghẽn về mô hình quản lý và tổ chức thực hiện Chương trình, đại biểu Hà Sỹ Đồng (Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị) cho biết, các vướng mắc giai đoạn 2021-2025 đã được nhận diện đầy đủ, đó là thủ tục phức tạp, nhiều tầng nấc, hướng dẫn chậm, phân cấp chưa rõ. Đại biểu đề nghị chủ chương trình làm đầu mối phải thống nhất; Hợp phần thứ hai nên giao cho Bộ Dân tộc và miền núi, vì Bộ này chuyên quản vấn đề về dân tộc thiểu số và vùng miền núi, không nên giao về một đầu mối sẽ khó quản lý vì rộng địa bàn và chưa hiểu được tính chất chất đặc thù”.

Nam Sơn