Ngành thuế tái thiết: Chuyển sang quản lý rủi ro và dữ liệu

Chuyển đổi mô hình quản lý: Lấy rủi ro làm “bộ não”

Hội nghị nhằm rà soát, hoàn thiện quy trình nghiệp vụ quản lý thuế và tái cấu trúc hệ thống công nghệ thông tin. Với tư duy chiến lược lấy quản lý rủi ro làm “bộ não” và quy trình nghiệp vụ là “xương sống”, ngành thuế đang tiến hành tái thiết toàn bộ mô hình hoạt động theo hướng hiện đại hơn, đặt người dân và doanh nghiệp vào vị trí trung tâm. Mục tiêu là kết nối chặt chẽ giữa quản lý theo đối tượng với quản lý dựa trên mức độ tuân thủ, hình thành hệ thống minh bạch và hiệu quả.

Theo Phó Cục trưởng Cục Thuế Mai Sơn, mô hình mới được xây dựng dựa trên kinh nghiệm quốc tế của IMF, WB, Mỹ, Anh và các quốc gia châu Á có nền tảng Chính phủ điện tử mạnh như Trung Quốc, Thái Lan. Những mô hình tiên tiến này cho thấy hiệu quả rõ rệt trong phân loại người nộp thuế, dự báo rủi ro và cung cấp dịch vụ thuế chủ động.

Điểm thay đổi căn bản của mô hình mới là chuyển từ cách quản lý tách biệt theo chức năng sang quản lý xoay quanh người nộp thuế. Hệ thống sẽ tự động phân loại theo nhóm và theo mức độ tuân thủ, từ đó cho phép cơ quan thuế giám sát hiệu quả hơn và giảm can thiệp thủ công. Thay vì xử lý khi vi phạm đã phát sinh, ngành thuế chuyển sang hỗ trợ sớm thông qua nhắc nhở, cảnh báo rủi ro trước khi triển khai các biện pháp kiểm tra hay cưỡng chế. Cách làm này vừa giảm chi phí tuân thủ, vừa nâng cao tính tự giác của người nộp thuế.

Theo lãnh đạo Cục Thuế, nền tảng vận hành mô hình mới là dữ liệu. Hệ thống quản lý thuế thời gian tới sẽ được thiết kế lại toàn diện, hình thành cơ sở dữ liệu tích hợp, cập nhật theo thời gian thực và phục vụ trực tiếp cho công tác phân tích rủi ro. Quy trình nghiệp vụ song hành được chuẩn hóa theo hướng tự động hóa, tạo điều kiện để ra quyết định nhanh, chính xác và đồng bộ.

Việc tái thiết quy trình được thực hiện song song với đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo. Trong đó, dữ liệu đóng vai trò như “nhiên liệu”, còn hệ thống phân tích rủi ro là “bộ não” giúp nâng cao chất lượng đánh giá và dự báo. Phó Cục trưởng Mai Sơn nhấn mạnh đây là bước đi chiến lược để ngành thuế chủ động đổi mới mô hình quản lý, phù hợp với xu hướng quản trị hiện đại và tầm nhìn chuyển đổi số quốc gia.

Tự động hóa quy trình, dữ liệu làm nền tảng

Hội nghị lần này dành nhiều thời gian để rà soát toàn bộ quy trình quản lý thuế theo từng nhóm đối tượng gồm doanh nghiệp, tổ chức, hộ và cá nhân kinh doanh, cá nhân khác, đất và các khoản thu khác. Bên cạnh đó là việc cập nhật các quy trình hỗ trợ người nộp thuế, quy trình tuân thủ, quản lý rủi ro và kiểm tra thuế. Một số nội dung chuyên sâu được đặc biệt quan tâm như quy trình kiểm tra hộ kinh doanh và xây dựng Sổ tay kiểm tra hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai.

Theo bà Nguyễn Thị Thu - Trưởng Ban Nghiệp vụ thuế, Cục Thuế - mô hình quản lý mới tuân theo bốn nguyên tắc cốt lõi. Thứ nhất, là lấy người nộp thuế làm trung tâm, hướng tới hạn chế tiếp xúc trực tiếp để tăng tính minh bạch. Thứ hai, là quản lý rủi ro và tuân thủ tổng thể, xuyên suốt vòng đời người nộp thuế. Thứ ba, là coi dữ liệu là nền tảng, xây dựng cơ sở dữ liệu tập trung, tích hợp và cập nhật liên tục. Thứ tư, là tự động hóa toàn bộ quy trình, từ tiếp nhận hồ sơ đến khâu ra quyết định. Bốn nguyên tắc này bảo đảm hệ thống vận hành thống nhất, giảm thời gian xử lý và nâng cao hiệu quả phục vụ.

Việc tái thiết quy trình không chỉ nhằm đơn giản hóa thủ tục mà còn góp phần thay đổi phương thức quản lý. Khi dữ liệu được kết nối và phân tích đồng bộ, cơ quan thuế có thể nhanh chóng phát hiện dấu hiệu bất thường, hỗ trợ ra quyết định kịp thời và điều hành chính sách sát thực tế hơn. Qua đó, ngành thuế hình thành một hệ sinh thái quản lý dựa trên rủi ro, trong đó người nộp thuế được hỗ trợ chủ động thay vì bị kiểm tra thụ động như trước đây.

Bài học quốc tế cho thiết kế mô hình thuế hiện đại

Ông Nguyễn Việt Anh - Chuyên gia cao cấp Khu vực công WB - cho biết, theo thông lệ quốc tế, Chi cục Thuế Doanh nghiệp lớn thường đóng góp 50-80% tổng thu; trong khi tại Việt Nam, con số này mới đạt 19,2%. Một trong những nguyên nhân chính là cách quản lý phân tán theo mã số thuế và theo từng cơ quan thuế, trong khi các doanh nghiệp lớn thường hoạt động theo mô hình tập đoàn đa tầng, khiến dữ liệu không đồng bộ.

Ông Nguyễn Việt Anh nhấn mạnh ngành thuế cần chuyển trọng tâm từ “quản lý theo số thu” sang “quản lý theo kết quả đầu ra”, trong đó mức độ tuân thủ là chỉ số cốt lõi. Khi dữ liệu ngày càng lớn, đặc biệt sau khi hóa đơn điện tử được áp dụng toàn quốc, năng lực phân tích phải được nâng cấp tương ứng. Các hệ thống phân tích dữ liệu hiện đại là yêu cầu bắt buộc, thay vì phụ thuộc vào các công cụ truyền thống như Excel vốn không đủ khả năng xử lý dữ liệu sống và dữ liệu thời gian thực.

Ông Rick Fisher - Cố vấn Thuế cao cấp WB - nhấn mạnh, rằng tái thiết quy trình nghiệp vụ không phải là số hóa quy trình cũ, mà là thiết kế lại quy trình trên một tư duy hoàn toàn mới. Trong đó, bộ phận nghiệp vụ giữ vai trò trung tâm, còn công nghệ thông tin là công cụ hỗ trợ, không thể thay thế vai trò quyết định của nghiệp vụ.

Nhìn tổng thể, việc ngành thuế chủ động tái thiết kế quy trình nghiệp vụ và tái cấu trúc hệ thống công nghệ thông tin dựa trên quản lý rủi ro và dữ liệu đánh dấu bước chuyển quan trọng trong hiện đại hóa thuế. Mô hình mới hướng tới nâng cao mức độ tuân thủ, giảm chi phí tuân thủ, tạo dựng môi trường kinh doanh công bằng và minh bạch. Đây là nền tảng để ngành thuế nâng cao hiệu quả quản lý, tăng cường nguồn thu bền vững và đồng hành cùng doanh nghiệp trong tiến trình phát triển kinh tế./.

MINH ANH