Doanh nghiệp “chuyển đổi kép”: Không còn là lựa chọn, mà là sống còn
Kinh tế - Ngày đăng : 08:58, 11/12/2025
Những lợi ích kép
Kinh tế thế giới đang thiết lập những chuẩn mực phát triển bền vững mới, buộc DN Việt Nam phải thích ứng nhanh. Ở chuyển đổi xanh, các nền kinh tế lớn triển khai hàng loạt quy định tác động trực tiếp đến DN xuất khẩu. Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của Liên minh châu Âu (EU) sẽ thực thi chính thức từ ngày 01/01/2026, yêu cầu DN trong các ngành: Thép, nhôm, xi măng, phân bón, điện, hydro phải khai báo và chứng minh mức phát thải trong toàn bộ chuỗi sản xuất. EU cũng đang xem xét mở rộng CBAM sang dệt may và da giày - hai lĩnh vực xuất khẩu chủ lực của Việt Nam. Điều đó cho thấy DN không thể đứng ngoài quá trình chuyển đổi xanh nếu muốn giữ thị trường. Song song với đó, chuyển đổi số trở thành yêu cầu không thể trì hoãn khi cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang tái định hình nhiều mô hình sản xuất - kinh doanh truyền thống.
Theo các chuyên gia, chuyển đổi kép đem lại lợi ích rõ rệt. Ông Hoàng Quang Phòng - Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) - cho biết lợi ích đầu tiên chính là tăng hiệu quả sản xuất - kinh doanh. Việc số hóa quy trình giúp DN tối ưu vận hành, nâng năng suất; trong khi chuyển đổi xanh giúp tiết kiệm năng lượng, sử dụng hiệu quả tài nguyên và tạo ra sản phẩm thân thiện môi trường. “Theo tính toán của Bộ Công Thương, áp dụng công nghệ số và hệ thống quản lý năng lượng thông minh có thể giúp DN giảm 10-15% chi phí vận hành, tăng 20% năng suất và giảm 5-8% lượng phát thải CO₂ mỗi năm”, ông Phòng thông tin.
Lợi ích tiếp theo là mở rộng cơ hội tiếp cận các thị trường đòi hỏi tiêu chuẩn cao. Những DN sớm xây dựng mô hình kinh doanh xanh, phát triển sản phẩm bền vững và ứng dụng quản trị số sẽ dễ dàng đáp ứng các yêu cầu khắt khe về thuế carbon, chứng nhận môi trường, truy xuất nguồn gốc… Qua đó, DN không chỉ giữ vững thị trường mà còn nâng khả năng thu hút đầu tư vào công nghệ cao, năng lượng sạch, sản xuất ít phát thải.
Tại Dự thảo các văn kiện Đại hội XIV của Đảng nhấn mạnh yêu cầu hoàn thiện thể chế phát triển gắn với thực hiện đồng bộ 4 chuyển đổi: Chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, chuyển đổi năng lượng, chuyển đổi cơ cấu và chất lượng nguồn nhân lực.
Lợi ích lâu dài hơn là nâng tầm thương hiệu và củng cố sức cạnh tranh. Trong xu hướng tiêu dùng bền vững, DN chứng minh được năng lực “xanh - số” sẽ dễ tiếp cận nguồn vốn xanh, hưởng tín dụng ưu đãi, đồng thời thu hút nhân lực chất lượng cao.
Là một trong những đơn vị đi đầu, Tổng công ty May 10 đã thay thế 90% lò hơi đốt than bằng lò hơi sinh khối, đặt mục tiêu giảm 20.000 tấn CO₂ đến cuối năm 2025. Doanh nghiệp cũng dùng 30-50% sợi tái chế trong sản phẩm và lên kế hoạch lắp đặt điện mặt trời trên toàn bộ mái nhà xưởng. Tổng Giám đốc Thân Đức Việt nhấn mạnh: “Số hóa và xanh hóa không còn là lựa chọn hời hợt mà là cặp đôi chiến lược giúp DN dệt may Việt gia tăng năng lực cạnh tranh và tạo ra giá trị mới”.
Vượt thách thức để chuyển đổi thành công
Dù lợi ích rõ ràng, hành trình chuyển đổi kép vẫn đầy thách thức, đặc biệt với DN nhỏ và vừa.
Theo ông Mạc Quốc Anh - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội DN nhỏ và vừa TP. Hà Nội - khó khăn lớn nhất chính là chi phí đầu tư ban đầu quá cao: Từ đầu tư vào công nghệ số, thiết bị sản xuất tiết kiệm năng lượng tới đáp ứng các chuẩn môi trường mới. Áp lực tài chính khiến nhiều DN triển khai dở dang, thiếu tính liên kết và thiếu chiến lược tổng thể.
Một thách thức khác là thiếu hụt nhân lực chất lượng cao trong các lĩnh vực then chốt: Công nghệ số, phân tích dữ liệu, công nghệ môi trường, quản lý phát thải. Nhiều DN chưa có đội ngũ đủ năng lực vận hành hệ thống số, triển khai tự động hóa hay xây dựng chiến lược phát triển bền vững, khiến tiến trình chuyển đổi diễn ra chậm, thiếu đồng bộ.
Ngoài ra, DN còn gặp khó do thiếu thông tin, thiếu tiêu chuẩn thống nhất và hạn chế khả năng tiếp cận nguồn vốn xanh. Không ít DN chưa có công cụ đo đếm phát thải, đánh giá tác động môi trường hay lập báo cáo ESG theo chuẩn quốc tế. Trong khi đó, tín dụng xanh đòi hỏi quy trình thẩm định khắt khe, khiến DN khó tiếp cận.
Theo khuyến nghị, để vượt qua các rào cản, DN cần xây dựng lộ trình chuyển đổi rõ ràng, lựa chọn các bước ưu tiên phù hợp với nguồn lực. Thay vì làm dàn trải, DN có thể bắt đầu từ các giải pháp số hóa đơn giản, cải tiến quy trình sản xuất hoặc áp dụng công nghệ tiết kiệm năng lượng để tạo kết quả trước mắt.
Cùng với đó, đào tạo nhân lực phải được xem là nhiệm vụ trọng tâm. Nhân lực có năng lực vận hành hệ thống số, phân tích dữ liệu hay triển khai sản xuất sạch hơn là chìa khóa giúp DN thích ứng với các yêu cầu tiêu chuẩn mới của thị trường.
DN cũng cần đẩy mạnh hợp tác trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo: Liên kết với các đơn vị cung cấp giải pháp công nghệ, hợp tác trong chuỗi giá trị để giảm chi phí, tăng tốc độ chuyển đổi và chia sẻ rủi ro.
Về phía Nhà nước, để chuyển đổi kép lan tỏa rộng, cần tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý; mở rộng các chính sách ưu đãi thuế, tín dụng; hỗ trợ DN tiếp cận chương trình chuyển đổi số - chuyển đổi xanh theo từng lĩnh vực, ngành hàng. Khi được hỗ trợ đúng hướng, DN có thể biến chuyển đổi kép thành động lực tái cấu trúc, nâng năng lực cạnh tranh và đóng góp tích cực cho mục tiêu tăng trưởng xanh của nền kinh tế.
Có thể thấy, chuyển đổi kép không chỉ là xu hướng chính sách hay áp lực thị trường, mà là con đường tất yếu để DN Việt Nam vươn lên trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt. Chủ động thay đổi, đầu tư đúng hướng và kiên trì theo đuổi chiến lược “xanh - số” chính là lời giải để DN đứng vững và bứt phá trên thương trường quốc tế./.