Giảm nghèo bền vững: Đột phá từ tư duy chính sách đến hành động thực tiễn
Địa phương - Ngày đăng : 19:55, 23/12/2025
Chuyển mình mạnh mẽ từ chính sách giảm nghèo
Với sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị, công tác giảm nghèo tại Việt Nam thời gian qua đã đạt nhiều dấu mốc quan trọng, phản ánh rõ sự chuyển dịch từ tư duy hỗ trợ đơn lẻ sang xây dựng nền an sinh xã hội bền vững, bao trùm. Trong bức tranh chung ấy, Thủ đô Hà Nội nổi lên như một điểm sáng khi hoàn thành mục tiêu không còn hộ nghèo sớm hơn kế hoạch một năm, khẳng định hiệu quả của cách tiếp cận đa chiều, lấy con người làm trung tâm.
Hơn một thập kỷ qua, hành trình giảm nghèo của Việt Nam ghi nhận những bước tiến rõ nét cả về quy mô và chiều sâu. Giai đoạn 2011–2015, thông qua Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững, Chương trình 135 và Nghị quyết 30a, tỷ lệ hộ nghèo cả nước đã giảm mạnh từ khoảng 14,2% năm 2010 xuống còn 4,25% năm 2015. Trọng tâm của giai đoạn này là mở rộng tín dụng chính sách, hỗ trợ đất sản xuất, nước sinh hoạt và đầu tư hạ tầng cho các xã đặc biệt khó khăn.
Bước sang giai đoạn 2016–2020, khái niệm “nghèo đa chiều” chính thức được áp dụng, đánh dấu bước ngoặt trong tư duy chính sách. Nghèo không chỉ được đo bằng thu nhập mà còn bởi khả năng tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản như y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch, thông tin. Nhờ các dự án sinh kế, đào tạo nghề và xuất khẩu lao động, tỷ lệ hộ nghèo tiếp tục giảm xuống còn 2,75% vào cuối năm 2020, chất lượng sống của người dân được cải thiện rõ rệt.
Giai đoạn 2021–2025 đặt ra những thách thức chưa từng có đối với công tác giảm nghèo. Dịch bệnh Covid-19, tác động của biến đổi khí hậu, thiên tai và suy giảm kinh tế toàn cầu làm gia tăng nguy cơ tái nghèo, nhất là tại các vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi.
Trước thực tế đó, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 24/2021/QH15, phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững với nguồn lực lớn. Tổng ngân sách Trung ương huy động hơn 44.000 tỷ đồng, cùng gần 9.000 tỷ đồng từ xã hội hóa, được phân bổ cho các dự án hạ tầng, phát triển sinh kế, nâng cao năng lực và cải thiện tiếp cận dịch vụ xã hội.
Đến cuối năm 2024, kết quả đạt được vượt kỳ vọng. Tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn đa chiều giảm bình quân 1,03%/năm, đưa tỷ lệ hộ nghèo cả nước từ 5,2% đầu kỳ xuống còn 1,93%. Đặc biệt, tại các địa bàn khó khăn nhất, tỷ lệ giảm nghèo còn cao hơn nhiều so với mục tiêu đề ra: hộ nghèo dân tộc thiểu số giảm 4,45%/năm; các huyện nghèo giảm 6,7%/năm.
Hệ thống hạ tầng được cải thiện mạnh mẽ với hơn 2.600 công trình mới và hàng nghìn công trình được duy tu, bảo dưỡng. Chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát đạt gần 99% kế hoạch, giúp hơn 89.000 hộ dân có chỗ ở an toàn, ổn định.
Hà Nội: Điểm sáng từ cách làm đặc thù
Trong bức tranh chung đó, Hà Nội khẳng định vai trò tiên phong với những giải pháp mang tính đặc thù, linh hoạt. Thành phố ban hành chuẩn nghèo riêng cao hơn chuẩn quốc gia, đồng thời có chính sách hỗ trợ riêng cho nhóm không có khả năng lao động.
Chỉ riêng năm 2024, Hà Nội đã ủy thác qua Ngân hàng Chính sách xã hội hơn 8.700 tỷ đồng, hỗ trợ vốn sản xuất, tạo việc làm cho trên 225.000 lao động. Các chính sách về y tế, giáo dục được triển khai đồng bộ, với gần 180.000 người được hỗ trợ bảo hiểm y tế, học sinh vùng khó khăn được miễn, giảm học phí.
Hoạt động chăm lo an sinh xã hội được duy trì thường xuyên, với hàng trăm nghìn suất quà Tết trị giá hàng trăm tỷ đồng mỗi năm, góp phần lan tỏa tinh thần tương thân tương ái trong cộng đồng. Nhờ đó, từ tỷ lệ hộ nghèo 0,16% năm 2021, đến cuối năm 2024, Hà Nội chính thức không còn hộ nghèo, trở thành địa phương đầu tiên cả nước hoàn thành mục tiêu này trước thời hạn.
Dù đạt được những thành tựu đáng ghi nhận, công tác giảm nghèo vẫn đối mặt không ít thách thức. Nguy cơ tái nghèo và phát sinh nghèo mới vẫn hiện hữu, nhất là với các hộ vừa thoát nghèo nhưng mức sống còn bấp bênh. Chỉ cần một cú sốc như thiên tai, dịch bệnh hay ốm đau kéo dài, những hộ này có thể rơi trở lại vòng xoáy nghèo đói.
Thực tế cho thấy, nghèo đói hiện nay chủ yếu tập trung ở các “lõi nghèo” – vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, nơi sinh kế còn phụ thuộc vào nông nghiệp tự cung tự cấp, quy mô nhỏ. Bên cạnh đó, tiến độ triển khai và giải ngân vốn tại một số địa phương còn chậm; năng lực cán bộ làm công tác giảm nghèo ở cơ sở chưa đồng đều; tâm lý trông chờ, ỷ lại vẫn tồn tại ở một bộ phận người dân.
Hướng tới chuẩn nghèo mới và cách tiếp cận dài hạn
Giai đoạn 2026–2030 đòi hỏi một cách tiếp cận mới, trong đó việc xây dựng chuẩn nghèo đa chiều cập nhật hơn là yêu cầu cấp thiết. Chuẩn nghèo mới cần phản ánh đúng mức sống tối thiểu trong xã hội hiện đại, bổ sung các tiêu chí về môi trường sống, việc làm bền vững, khả năng chống chịu trước rủi ro.
Trọng tâm chính sách sẽ chuyển từ hỗ trợ trực tiếp sang hỗ trợ sinh kế lâu dài thông qua đào tạo nghề gắn với nhu cầu thị trường, thúc đẩy xuất khẩu lao động và ứng dụng công nghệ số trong quản lý, giám sát. Việc xây dựng hệ thống dữ liệu lớn và phần mềm quản lý liên thông sẽ giúp dự báo sớm nguy cơ tái nghèo, nâng cao hiệu quả điều hành.
Với Hà Nội, mục tiêu trong giai đoạn tới không chỉ là duy trì thành quả “không còn hộ nghèo” mà còn ngăn chặn tái nghèo, nâng cao chất lượng sống cho nhóm cận nghèo. Các mô hình kinh tế đô thị, làng nghề OCOP gắn với thương mại điện tử, cùng sáng kiến “phường không tái nghèo” được kỳ vọng sẽ tạo đột phá mới.
Thực tiễn cho thấy, giảm nghèo bền vững chỉ đạt hiệu quả khi chính sách đúng và trúng, đồng thời khơi dậy được ý chí tự lực của người dân. Khi sự hỗ trợ của Nhà nước được đặt đúng trọng tâm, kết hợp với sự đồng hành của cộng đồng và nỗ lực vươn lên của mỗi hộ gia đình, thành quả giảm nghèo sẽ không chỉ dừng ở con số mà trở thành nền tảng cho phát triển bền vững lâu dài.