Đổi mới, linh hoạt kiểm toán phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp
Kiểm toán - Ngày đăng : 10:07, 27/12/2025
Chính quyền địa phương 2 cấp - thách thức trong bối cảnh mới
Kiểm toán trưởng KTNN khu vực I Ngô Minh Kiểm cho biết, năm 2026, KTNN sẽ triển khai kiểm toán ngân sách địa phương (NSĐP) và BCQT NSĐP năm 2025 của các địa phương với nhiều sự thay đổi lớn.
Theo đó, mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, trong đó cấp xã được trao cơ bản đầy đủ các chức năng, nhiệm vụ trong quản lý, sử dụng ngân sách như cấp huyện trước đây đã làm số lượng đầu mối kiểm toán NSĐP gia tăng đột biến. Chẳng hạn như, TP. Hà Nội có 126 xã, phường thay thế cho 30 quận, huyện, thị xã trước đây.
Trong khi đó, mô hình tổ chức quản lý sử dụng NSNN ở các tỉnh, thành phố không đồng nhất, đòi hỏi phải linh hoạt trong tổ chức kiểm toán ở từng địa phương. Như tại TP. Hà Nội, các xã, phường được giao tiếp quản các dự án cũ của cấp huyện và làm chủ đầu tư các dự án mới; 126 xã, phường đều tổ chức Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng để quản lý, thực hiện các dự án.
Song, tại tỉnh Sơn La, không có ban quản lý dự án ở cấp xã (các ban quản lý ở các khu vực cấp huyện trước đây được tổ chức là các chi nhánh của Ban Quản lý dự án cấp tỉnh), việc quản lý, thực hiện các dự án đầu tư trong NSĐP chủ yếu do Ban Quản lý dự án cấp tỉnh và các chi nhánh thực hiện.
Mặt khác, để đảm bảo chất lượng kiểm toán, các đoàn kiểm toán phải thực hiện chọn mẫu đối với các đơn vị cấp xã đảm bảo một tỷ lệ tối thiểu là 30% số xã, phường. Đây là khó khăn lớn của KTNN các khu vực trong điều kiện nhân sự hạn chế, số lượng kiểm toán viên (KTV) không thay đổi, thời gian tiến hành cuộc kiểm toán NSĐP bị giới hạn.
Việc kiểm toán NSĐP và báo cáo quyết toán NSĐP năm 2025 có thể xảy ra tình trạng khó khăn trong xác định chủ thể chịu trách nhiệm quản lý, sử dụng ngân sách và việc cung cấp hồ sơ, tài liệu cho hoạt động kiểm toán do chuyển từ mô hình 3 cấp sang 2 cấp làm thay đổi căn bản đầu mối quản lý thu - chi, quyết toán, đặc biệt đối với các khoản thu, chi ngân sách của cấp huyện trước đây.
Bên cạnh đó, Luật NSNN mới có hiệu lực từ năm 2026 quy định: “Ủy ban nhân dân cấp tỉnh tổng hợp, lập quyết toán ngân sách địa phương, gửi Bộ Tài chính, KTNN trước ngày 01/5 năm sau, trình Hội đồng nhân dân cấp tỉnh để phê chuẩn quyết toán NSĐP trước ngày 01/7 năm sau” (trước đây là đến ngày 31/12). Do vậy, các cuộc kiểm toán NSĐP và BCQT NSĐP phải được các KTNN thực hiện sớm hơn trước đây và hoàn thành chậm nhất vào khoảng 10/6 hằng năm, kịp thời cung cấp thông tin cho Hội đồng nhân dân cấp tỉnh phê chuẩn trước ngày 01/7 hằng năm.
Áp lực về số lượng đầu mối kiểm toán, yêu cầu rút ngắn thời gian thực hiện các cuộc kiểm toán nhưng vẫn phải đảm bảo chất lượng đòi hỏi việc tổ chức kiểm toán NSĐP và BCQT NSĐP phải có những giải pháp đồng bộ, linh hoạt từ công tác khảo sát, lập kế hoạch, tổ chức đoàn kiểm toán đến phương pháp kiểm toán để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong năm 2026 và các năm tiếp theo - Kiểm toán trưởng KTNN khu vực I Ngô Minh Kiểm nhấn mạnh.
Linh hoạt trong cách thức thực hiện kiểm toán
Để thực hiện tốt nhiệm vụ kiểm toán NSĐP và BCQT NSĐP làm tiền đề quan trọng cho việc định hình cách thức tổ chức thực hiện kiểm toán ở các năm tiếp theo, KTNN khu vực I đã chủ động, linh hoạt, thay đổi cách bố trí thời gian các đợt và các đoàn kiểm toán.
Theo đó, trong Đợt 1, đơn vị kiểm toán NSĐP của 1 địa phương, bắt đầu từ tháng 02/2026 đến giữa tháng 4/2026; Đợt 2, kiểm toán NSĐP và BCQT NSĐP của địa phương còn lại trong khoảng thời gian từ cuối tháng 4 đến đầu tháng 6/2026; Đợt 3 và Đợt 4 tổ chức thực hiện các cuộc kiểm toán chuyên đề, kiểm toán hoạt động.
Cách thức tổ chức đoàn kiểm toán thay đổi theo hướng linh hoạt, phù hợp với phạm vi, đối tượng và đặc thù quản lý ngân sách trong mô hình chính quyền địa phương 2 cấp; bố trí các tổ kiểm toán theo chuỗi nhiệm vụ hoặc theo đầu mối quản lý để kế thừa, sử dụng hiệu quả kết quả kiểm toán, tránh trùng lặp.
Áp dụng Chuẩn mực kiểm toán 2600 “Lưu ý khi kiểm toán báo cáo tài chính tổng hợp, báo cáo tài chính hợp nhất”, Hướng dẫn kiểm toán dựa trên đánh giá rủi ro và xác định trọng yếu của KTNN, gắn với đặc thù của NSĐP trong mô hình chính quyền 2 cấp, các đoàn kiểm toán tăng cường kiểm toán tổng hợp tại Sở Tài chính; chọn mẫu tối thiểu 30% số xã, phường để đảm bảo chất lượng kiểm toán và phù hợp với định hướng chung của Ngành.
Việc chọn mẫu kiểm toán các đơn vị phải được xác định trên cơ sở đánh giá rủi ro và bảo đảm tính đại diện. Theo đó, nguyên tắc lựa chọn mẫu cần tập trung vào các tiêu chí như: quy mô ngân sách; mức độ biến động thu - chi; tỷ trọng chi đầu tư, chi chuyển nguồn lớn…. Việc lựa chọn mẫu phải hướng tới mục tiêu phát hiện rủi ro trọng yếu và có khả năng khái quát cho toàn bộ cấp ngân sách xã/phường.
Trong năm 2025, với đặc thù ở mỗi địa phương, vẫn còn tồn tại ngân sách cấp huyện được thực hiện và quyết toán đến hết ngày 30/6. Tuy nhiên, khi kiểm toán trong năm 2026, do không còn chính quyền cấp huyện nên việc kiểm toán quản lý, sử dụng ngân sách cấp huyện nửa đầu năm 2025 sẽ được tập trung ở cơ quan đầu mối là Sở Tài chính. Vì vậy, giải pháp đề ra là tăng cường nhân lực, thời gian thực hiện kiểm toán tại Sở Tài chính cùng với công tác kiểm toán tổng hợp, để có thể kiểm toán được việc quản lý, sử dụng và quyết toán ngân sách của cấp huyện đến hết ngày 30/6/2025.
Trước mỗi cuộc kiểm toán, tăng cường đào tạo, bồi dưỡng, phố biến cho các KTV về các quy định mới trong quản lý NSĐP, quán triệt đầy đủ các yêu cầu, nhiệm vụ, kế hoạch kiểm toán được duyệt. Đặc biệt, thực hiện việc quán triệt tư tưởng, nâng cao đạo đức công vụ, kiểm soát quyền lực, phòng chống tham nhũng, tiêu cực.
Lựa chọn, bố trí kiểm toán viên theo hướng đúng người, đúng việc, ưu tiên những kiểm toán viên có kinh nghiệm trong lĩnh vực NSĐP, đầu tư công, tài sản công và quản lý đất đai - những lĩnh vực chịu tác động trực tiếp từ việc thay đổi mô hình tổ chức và phân cấp ngân sách.
Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo trong việc khai thác, phân tích dữ liệu, thu thập bằng chứng kiểm toán từ các hệ thống thông tin quản lý ngân sách để hỗ trợ hoạt động kiểm toán. Chủ động phối hợp với các cơ quan tài chính, kho bạc và đơn vị được kiểm toán của địa phương, các vụ tham mưu của KTNN ngay từ khâu chuẩn bị kiểm toán đến khâu phát hành báo cáo kiểm toán.
Với tinh thần "Đoàn kết - Kỷ cương - Chất lượng", vượt qua khó khăn, chủ động thích ứng với bối cảnh mới, KTNN sẽ hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ kiểm toán NSĐP và BCQT NSĐP trong năm 2026 và các năm tiếp theo, đảm bảo chất lượng, hiệu quả, không ngừng gia tăng giá trị, giữ vững uy tín, góp phần nâng cao vai trò, vị thế của KTNN trong quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công./.