Các SAI góp phần tăng cường trách nhiệm giải trình cho dự án PPP
Hoạt động của Ngành - Ngày đăng : 09:10, 12/03/2020
(BKTO) - Qua nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế, các chuyên gia trong và ngoài Ngành đều khẳng định vai trò quan trọng của cơ quan kiểm toán tối cao (SAI) trong kiểm soát, quản lý dự án đầu tư theo hình thức đối tác công - tư (PPP).
Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tếKTNN Trần Kim Lộc - Ảnh: Nguyễn Lộc
Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế, KTNN Trần Kim Lộc: Từ năm 1993, Tổ chức quốc tế Các cơ quan Kiểm toán tối cao (INTOSAI) đã thành lập Nhóm công tác về Tư nhân hóa, Quy tắc kinh tế và PPP. Sau hơn 10 năm chủ trì nghiên cứu, khảo sát và tổng hợp, đến năm 2004, Nhóm công tác đã ban hành Tài liệu hướng dẫn Thông lệ thực hành tốt về Kiểm toán rủi ro trong đối tác công - tư (ISSAI số 5240).
Gần đây, Tổ chức Các cơ quan Kiểm toán tối cao châu Á (ASOSAI) đã lập Đề án nghiên cứu số 11, trong đó có chủ đề nghiên cứu “Kiểm toán các thỏa thuận đối tác công - tư”. Chủ đề nghiên cứu này do KTNN Pakistan chủ trì với 10 nước thành viên, trong đó có sự tham gia của Nhóm công chức KTNN Việt Nam. Đề án nghiên cứu đã hoàn thành và báo cáo kết quả tại Đại hội ASOSAI lần thứ 14 tại Hà Nội năm 2018.
Ngoài ra, rất nhiều các định chế và tổ chức quốc tế cũng xây dựng tài liệu hướng dẫn, tổ chức hội thảo, diễn đàn trao đổi về PPP. Các nghiên cứu cho thấy, với hơn 100 quốc gia đang áp dụng khá hiệu quả, mô hình này vẫn đang là một giải pháp tích cực nhằm giảm áp lực chi ngân sách cho các dịch vụ công của Chính phủ.
Để thực hiện thành công các dự án PPP, Nhà nước cần thực hiện đồng bộ các giải pháp, trong đó, cần giao quyền và tăng cường năng lực giám sát độc lập của SAI, mở rộng kế hoạch kiểm toán các dự án PPP, kết hợp 3 loại hình kiểm toán: tài chính, tuân thủ và hoạt động để đánh giá tổng thể tính kinh tế, hiệu quả, hiệu lực của dự án.
PGS,TS. Nguyễn Phương Hoa phát biểu tại hội thảo
PGS,TS. Nguyễn Phương Hoa (Trường Đại học Kinh tế Quốc dân): Hiện nay, nhiều nước trên thế giới chú trọng kiểm toán dự án PPP. Theo kinh nghiệm quốc tế, kiểm toán dự án PPP được thực hiện ở tất cả các giai đoạn, từ khâu hình thành hợp đồng đến triển khai thực hiện và kết thúc dự án. Ngân hàng Thế giới (WB) khuyến nghị, kiểm toán quá trình hình thành hợp đồng của dự án PPP sẽ giúp SAI nhận định, phân tích được dự án PPP có tốt hơn so với dự án đầu tư thuần túy từ vốn NSNN hay không. Đồng thời, SAI cần chú trọng kiểm toán các điều khoản và giá trị hợp đồng. Hợp đồng PPP phải có xác nhận của cơ quan kiểm toán trước khi thực hiện.
Kiểm toán dự án PPP gồm 3 loại hình: kiểm toán tuân thủ để đánh giá việc chấp hành các quy định pháp lý, các điều khoản hợp đồng; kiểm toán thông tin doanh thu, chi phí trong báo cáo tài chính dự án xem có đúng hay không; đối với kiểm toán hoạt động, INTOSAI khuyến nghị cơ quan kiểm toán thực hiện rà soát ngay sau giai đoạn mua sắm, quá trình bỏ thầu, hình thành hợp đồng và suốt cả chu kỳ của dự án… SAI sẽ phải đánh giá xem dự án PPP có tốt hơn so với các dự án đầu tư công khác hay không, tác động về mặt kinh tế - xã hội trong ngắn hạn cũng như dài hạn. Việc lựa chọn tiêu chí đánh giá phải phù hợp, tùy thuộc vào từng dự án.
Về phạm vi kiểm toán, SAI hoàn toàn có quyền tiếp cận, xác minh theo quy định đối với phần vốn do NSNN tài trợ. Tuy nhiên, đối với phần vốn do tư nhân bỏ ra, theo INTOSAI, cần xác định rõ quyền tiếp cận tài liệu của SAI trong hợp đồng PPP.
SAI cũng cần lưu ý, mỗi giai đoạn của dự án PPP tiềm ẩn rủi ro khác nhau. Cụ thể, giai đoạn lập kế hoạch, rủi ro tập trung vào các điều khoản của dự án PPP. Giai đoạn xây dựng thực hiện dự án, rủi ro liên quan đến chi phí, dự án có thể bị khai khống hoặc chậm thực hiện... Giai đoạn vận hành, rủi ro liên quan đến năng lực và ý thức giám sát, việc thực hiện trách nhiệm của các bên.
ThS. Lê Minh Hương (Viện Chiến lược và Chính sách tài chính, Bộ Tài chính): Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, các SAI, cơ quan lập pháp và công chúng đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo quản lý tốt chương trình PPP. Trong đó, ở một số khu vực, SAI phải ký vào hợp đồng PPP trước khi thực hiện. Các cam kết và quy trình PPP được xem là một phần nội dung kiểm toán định kỳ đối với cơ quan có thẩm quyền. SAI cũng có thể tiến hành kiểm toán hoạt động của các dự án PPP, hoặc xem xét hiệu quả đầu tư dự án.
Ở một số nước có chương trình PPP phát triển, các SAI đều tham gia đánh giá hiệu quả đầu tư của dự án. Ví dụ ở Anh, cơ quan kiểm toán thường so sánh PPP với các dự án đầu tư công được đấu thầu theo cách truyền thống để đánh giá hiệu quả đầu tư PPP nhằm đưa ra các quyết định về PPP; các báo cáo kiểm toán về PPP được công khai trên trang web của Văn phòng Kiểm toán quốc gia.
Tại Nam Phi, các cuộc kiểm toán hằng năm của Tổng Kiểm toán đối với các cơ quan có thẩm quyền ký hợp đồng thường tập trung vào những quy định về PPP nhằm xem xét mức độ đáp ứng và tác động tài chính được phản ánh trong tài khoản của cơ quan/thành phố. Tổng Kiểm toán cũng có thể tiến hành kiểm toán nếu nghi ngờ bất thường. Còn tại Chile, SAI sẽ tham gia vào quá trình quản lý hợp đồng PPP nhằm kiểm tra thông tin và quản lý mọi thay đổi cần thiết trong hợp đồng.
Như vậy, việc thực hiện kiểm toán các dự án PPP đã và đang được nhiều nước áp dụng. Sự tham gia của SAI góp phần làm tăng trách nhiệm giải trình cho các chương trình PPP, giúp cho Chính phủ giám sát dòng tiền, hạn chế thất thoát nguồn vốn; đồng thời là cơ sở để Chính phủ nghiên cứu, rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định để ngăn chặn các “lỗ hổng” về cơ chế, chính sách.
T.ĐỨC (lược ghi)