Hoàn thành toàn diện các mục tiêu đề ra với nhiều phát hiện nổi bật
Thực hiện kiểm toán trong bối cảnh dịch phức tạp, song dưới sự dẫn dắt của KTNN Việt Nam, cuộc kiểm toán đã đạt được các mục tiêu chính đề ra là đánh giá công tác quản lý nhà nước đối với nguồn nước LVS Mê Công cũng như việc tuân thủ các cam kết quốc tế trong quản lý, sử dụng và bảo vệ nguồn nước LVS Mê Công.
 |
| Dưới sự dẫn dắt của KTNN Việt Nam, cuộc kiểm toán đã đạt được các mục tiêu chính đề ra, hướng đến việc bảo vệ nguồn nước sông Mê Công. |
Theo đó, bên cạnh việc xem xét trách nhiệm của các cơ quan quản lý theo thẩm quyền, KTNN Việt Nam còn quan tâm đến công tác tổng hợp, thống kê các ảnh hưởng tiêu cực từ việc suy giảm nguồn nước đến môi trường, đa dạng sinh học, sinh kế của người dân, đồng thời chỉ ra những khó khăn, bất cập trong việc thực hiện các hiệp định, cam kết quốc tế về quản lý nguồn nước LVS Mê Công hiện nay.
KTNN Thái Lan chú trọng đến việc đánh giá thực trạng nguồn nước sông Mê Công và các tác động của công tác quản lý, sử dụng và khai thác tài nguyên nước sông Mê Công, gắn với việc thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững (SDG) tại Thái Lan; đồng thời nhấn mạnh đến các hoạt động quản lý bao gồm giám sát, báo cáo, cảnh báo và các hành động, giải pháp khắc phục.
Trong khi đó, KTNN Myanmar hướng đến mục tiêu đánh giá tính hiệu quả, phù hợp của công tác quản lý tài nguyên nước sông Mê Công với các SDG của Liên Hợp Quốc và Kế hoạch phát triển bền vững của Chính phủ. Nội dung và phạm vi kiểm toán chủ yếu tập trung vào việc đánh giá chất lượng nguồn nước, tình hình thực hiện kế hoạch giảm thiểu hàm lượng các chất hóa học và sinh học có trong nguồn nước từ năm 2018-2020.
Là cơ quan chủ trì cuộc kiểm toán, đồng thời tiến hành kiểm toán trên diện rộng dọc LVS Mê Công trên địa bàn Việt Nam, KTNN Việt Nam, nòng cốt là các kiểm toán viên am hiểu về lĩnh vực kiểm toán môi trường đã thực hiện cuộc kiểm toán với những nỗ lực vượt bậc, ngay cả trong điều kiện dịch bệnh với vô vàn khó khăn, thách thức. Kết quả kiểm toán đã chỉ rõ những bất cập, hạn chế trong công tác quản lý tài nguyên nước kết hợp với các yếu tố biến đổi khí hậu, sự gia tăng của việc khai thác, sử dụng nước tại các quốc gia thượng nguồn đã dẫn đến những tác động, ảnh hưởng tiêu cực tới Việt Nam; đặc biệt là ảnh hưởng đến khu vực đồng bằng sông Cửu Long - nơi sinh sống của hơn 17,3 triệu dân, cung cấp hơn 50% sản lượng lúa, 65% sản lượng thủy sản, 70% sản lượng trái cây của cả nước. Cụ thể, số lượng nước sông Mê Công từ thượng nguồn về đồng bằng sông Cửu Long năm 2020 giảm 157 tỷ m3 so với năm 2011, lượng phù sa bùn cát năm 2020 cũng giảm tương ứng 14 triệu tấn so với năm 2017.
 |
| Hàng triệu người dân vùng đồng bằng sông Cửu Long bị ảnh hưởng cuộc sống do tác động từ biến đổi nguồn nước sông. Ảnh tư liệu |
Nhiều địa phương cũng phản ánh sự suy giảm về số loài và số lượng cá thể nhiều loại sinh vật, thủy sản đặc trưng của sông Mê Công. Những bất cập này cũng là nguyên nhân dẫn đến tình trạng hàng trăm nghìn lao động phải di dời khỏi địa phương, rời bỏ các công việc truyền thống để tìm kiếm việc làm tại các thành phố, đô thị lớn.
| Tại Việt Nam, tình trạng xâm nhập mặn gây thiệt hại đến khoảng 509.804 ha diện tích cây trồng, 486 nghìn hộ bị thiếu nước sinh hoạt; 1.509.528 ha đất bị suy thoái chất lượng do giảm độ phì nhiêu. 2.158 vụ sạt lở thiệt hại ước tính 1.078,9 tỷ đồng; trữ lượng đánh bắt thủy sản tự nhiên sụt giảm 12.644 tấn ước tính 770 tỷ đồng; chất lượng nước tại nhiều con sông, kênh, rạch đều ghi nhận tình trạng ô nhiễm là nguyên dân dẫn đến 84.672 ca bệnh theo thống kê của ngành y tế trong giai đoạn 2016-2020. |
Còn tại Thái Lan, Đoàn kiểm toán đã khảo sát mẫu với 602 hộ gia đình ở 8 tỉnh dọc theo sông Mê Công, trong đó 79% số hộ được khảo sát phản ánh sự thay đổi của sông Mê Công ảnh hưởng đến việc giảm thu nhập của họ. Đoàn kiểm toán tổng hợp các ý kiến từ 24 cộng đồng sinh sống trên sông Mê Công, có 66.7% cộng đồng nhận thấy sinh kế của họ thay đổi do sự biến động của sông, đặc biệt là việc tiêu thụ nước và đánh bắt cá tại địa phương.
Vẫn vướng mắc trong triển khai hợp tác phát triển bền vững sông Mê Công
Kết quả của cuộc kiểm toán cũng chỉ ra một số tồn tại, hạn chế trong việc hợp tác quản lý nguồn nước LVS Mê Công. Trong đó, cơ quan KTNN các nước đã phản ánh những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn triển khai Hiệp định Hợp tác phát triển bền vững LVS Mê Công 1995 cần được các quốc gia trong lưu vực xem xét, nghiên cứu khắc phục, cải thiện nhằm tăng cường hiệu quả hợp tác trong tương lai.
Theo đó, hiện nay mới có 4/6 quốc gia thuộc LVS Mê Công ký kết Hiệp định Hợp tác phát triển bền vững LVS Mê Công 1995. Trong khuôn khổ hợp tác khu vực hiện vẫn chưa có đầy đủ các văn bản pháp lý (quy chế, sổ tay hướng dẫn,…) làm cơ sở điều tiết các hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên nước trên dòng chính và dòng nhánh (như xây dựng thủy điện, hoạt động chuyển nước…), trong khi các hoạt động phát triển thủy điện dòng nhánh tại các quốc gia thành viên Ủy hội sông Mê Công (MRC) ngày càng nhiều hơn; thiếu các điều khoản cụ thể để giải quyết tranh chấp, bất đồng giữa các thành viên MRC trong việc sử dụng công bằng và hợp lý nguồn nước LVS Mê Công; thiếu chỉ tiêu, hoạt động liên quan đến đánh giá tác động môi trường và SDG quốc tế về quản lý tổng hợp tài nguyên nước.
 |
| Hạ nguồn sông Mê Công khi chảy vào Việt Nam. Ảnh: N.LỘC |
Bên cạnh đó, một số thủ tục, các văn bản pháp lý, các Chiến lược toàn lưu vực và các hướng dẫn kỹ thuật của MRC được xây dựng với nội dung khái quát, chưa có sự ràng buộc đầy đủ; một số hướng dẫn kỹ thuật nhằm hỗ trợ thực hiện các thủ tục và các chương trình hợp tác đã được xây dựng nhưng chưa được thông qua như: Hướng dẫn Đánh giá danh mục các dự án thủy điện đa mục tiêu (năm 2015), Hướng dẫn Kỹ thuật thực hiện Thủ tục Duy trì dòng chảy trên dòng chính (năm 2016), Hướng dẫn Kỹ thuật đánh giá tác động môi trường xuyên biên giới ở vùng hạ LVS Mê Công (năm 2018)…
Trong 04 quốc gia thành viên MRC, chỉ có Việt Nam tham gia Công ước Liên Hợp Quốc UNWC/1997 về Luật Sử dụng các nguồn nước quốc tế cho các mục đích phi giao thông thủy 1997. Điều này gây khó khăn trong việc tìm kiếm các căn cứ tham chiếu chung khi xử lý vấn đề khác biệt hoặc yêu cầu sự can thiệp của Tòa án Công lý quốc tế.
Từ kết quả kiểm toán, cơ quan KTNN các nước, đặc biệt là KTNN Việt Nam đã kiến nghị Chính phủ, các Bộ, ngành, địa phương trong việc tăng cường các hoạt động quản lý, giám sát hiệu quả tài nguyên nước. Đồng thời, thúc đẩy MRC thực hiện chuyển giao các hệ thống quan trắc (thủy sản, sức khỏe hệ sinh thái, phù sa bùn cát…) và các quốc gia thành viên đưa vào vận hành hiệu quả các hệ thống này, nhằm bảo đảm cơ sở dữ liệu cho quản lý tổng hợp tài nguyên nước trên toàn LVS Mê Công.
Cần thêm tinh thần của những “Tuyên bố Hà Nội”
Có thể nói, kết quả từ cuộc kiểm toán hợp tác đã khẳng định rõ vai trò của các Cơ quan kiểm toán tối cao (SAI) trong việc đóng góp vào Chương trình nghị sự 2030 của Liên Hợp Quốc vì phát triển bền vững bằng cách kiểm toán việc thực hiện các SDG.
Văn kiện quan trọng của Đại hội Tổ chức các Cơ quan kiểm toán tối cao khu vực châu Á (ASOSAI) lần thứ 14 năm 2018 là Tuyên bố Hà Nội, trong đó nhấn mạnh kiểm toán môi trường và kiểm toán việc thực hiện SDG. Cuộc kiểm toán hợp tác đã thể hiện kết quả cụ thể của Tuyên bố Hà Nội giữa các SAI trong phạm vi nhiệm vụ quốc gia với cam kết phát triển các thủ tục và khuôn khổ phù hợp để hỗ trợ các hoạt động chung. Hơn thế, từ cuộc kiểm toán, tinh thần của Tuyên bố Hà Nội đã, đang trực tiếp hoặc gián tiếp làm thay đổi nhận thức, thói quen, hành động của các ngành, chức năng và chính người dân trong quản lý, sử dụng nguồn nước.
 |
| Các kiểm toán viên xem xét thực tế tình trạng cạn kiệt nguồn nước lưu vực sông Mê Công. Ảnh: N.LỘC |
Tại Hội thảo chia sẻ kinh nghiệm kiểm toán hợp tác về công tác quản lý nguồn nước tại LVS Mê Công vừa qua, Tổng Kiểm toán nhà nước Thái Lan Prajuck Boonyoung - Chủ tịch ASOSAI nhiệm kỳ 2021-2023 cho biết, Tuyên bố Hà Nội 2018 chính là nhân tố thúc đẩy SAI Thái Lan tham gia cuộc kiểm toán hợp tác. “Tuyên bố Hà Nội là nỗ lực để thúc đẩy kiểm toán vì sự phát triển bền vững thông qua một số hoạt động. Một hoạt động trong số đó là tham gia cuộc kiểm toán hợp tác do KTNN Việt Nam chủ trì” - Tổng Kiểm toán nhà nước Thái Lan nhấn mạnh và rút ra ba bài học từ cuộc kiểm toán, trong đó bài học đầu tiên là công nhận tầm quan trọng của Tuyên bố Hà Nội năm 2018.
Thực hiện mục tiêu SDG từ Tuyên bố Hà Nội năm 2018 tiếp tục được kế thừa và khẳng định trong Tuyên bố Băng Cốc tại Đại hội ASOSAI lần thứ 15. “Cuộc kiểm toán hợp tác có mục tiêu nâng cao nhận thức của các SAI về các vấn đề SDG tại sông Mê Công; đồng thời đưa ra các khuyến nghị mang tính xây dựng đối với SDG quanh lưu vực sông” - Chủ tịch ASOSAI nhiệm kỳ 2021-2023 nhấn mạnh.
Với các chuyên gia, các nhà quản lý về môi trường, kết quả từ cuộc kiểm toán được ví von là làm “thức tỉnh” nhận thức về môi trường, cụ thể là trong việc khai thác, sử dụng nguồn nước một cách phù hợp dựa trên những con số “biết nói”, những kiến nghị thấu tình, đạt lý của cơ quan KTNN.
Còn với người dân sinh sống tại các vùng có sông Mê Công chảy qua mà chúng tôi có dịp được tiếp xúc, dù chưa thể hiểu hết được những việc làm của kiểm toán viên, ý nghĩa của cuộc kiểm toán, nhưng chứng kiến sự hà khắc của tự nhiên, thiên hướng xấu đi của dòng sông, sự hiện diện của Đoàn kiểm toán, các kiểm toán viên giống như chỉ dấu báo hiệu sự đổi mới cho mảnh đất nơi đây.Những lời hỏi thăm thân tình, động viên và cả những nhắn nhủ của kiểm toán viên cũng gieo lên niềm tin, thắp lên hi vọng mới, cùng trách nhiệm của bản thân mỗi người dân nơi đây với dòng Mê Công.
 |
| Sự thay đổi dòng chảy dẫn đến xói lở bờ sông và "nuốt" trọn con đường, khiến người dân đi lại khó khăn. Tất cả những thực trạng này đều đã được KTNN ghi nhận trong báo cáo kiểm toán. Ảnh tư liệu |
Theo đại diện lãnh đạo KTNN Việt Nam, với sứ mệnh và trách nhiệm của cơ quan kiểm toán công vì sự phát triển bền vững của quốc gia và cộng đồng, KTNN Việt Nam đã và đang nỗ lực không ngừng vào việc góp tiếng nói chung nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nguồn nước sông Mê Công một cách bền vững, công bằng và hài hòa giữa các quốc gia trong LVS Mê Công nói riêng và đóng góp cho nỗ lực chung của ASOSAI nhằm kiến tạo một thế giới ngày càng xanh tươi và bền vững. Đây sẽ luôn là lý tưởng, mục tiêu KTNN theo đuổi và cụ thể hóa bằng những hành động thiết thực trong thời gian tới.
| Năm 2018, Đại hội ASOSAI lần thứ 14 đã chính thức thông qua Tuyên bố Hà Nội về Kiểm toán môi trường vì sự phát triển bền vững với hai trụ cột chính gồm: Thúc đẩy việc chia sẻ kiến thức trong cộng đồng ASOSAI, song song với hoạt động phát triển năng lực cho các SAI thành viên trong lĩnh vực kiểm toán môi trường vì sự phát triển bền vững và Thực hiện mục tiêu phát triển bền vững và giải quyết thách thức về môi trường toàn cầu. Tuyên bố Hà Nội đã trở thành văn kiện quan trọng về tầm nhìn chiến lược cho giai đoạn phát triển tiếp theo của ASOSAI trong việc theo đuổi và hiện thực hóa Chương trình nghị sự 2030 về SDG của Liên Hợp Quốc. |
NGUYỄN LỘC
