Hàng nghìn tỷ đồng trôi theo bão, lũ
Theo thống kê của Văn phòng Giảm nhẹ rủi ro thiên tai Liên Hợp quốc, trong 20 năm qua, thiên tai toàn cầu đã tăng 75%, gây hơn 1 triệu ca tử vong, ảnh hưởng tới 4 tỷ người và thiệt hại gần 3.000 tỷ USD. Việt Nam là một trong năm quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của thiên tai và biến đổi khí hậu.
Mỗi năm, nước ta phải đối mặt với từ 10 đến 15 cơn bão, áp thấp nhiệt đới cùng nhiều hiện tượng thời tiết cực đoan khác. Trung bình, thiên tai làm 240 người chết và mất tích, gây thiệt hại kinh tế gần 30.000 tỷ đồng. Riêng cơn bão Yagi năm 2024 gây thiệt hại kỷ lục với gần 350 người chết, mất tích và tổn thất kinh tế hơn 84.500 tỷ đồng.
Dù Chính phủ và các ngành đã tập trung mọi nguồn lực hỗ trợ, giúp giảm bớt thiệt hại, song những tổn thất do thiên tai gây ra vẫn quá lớn.
Theo ông Hoàng Đức Cường - Phó Cục trưởng Cục Khí tượng Thủy văn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường - NNMT), mùa bão năm 2025 ghi nhận những con số cực đoan hiếm gặp cả về cường độ, tần suất và phạm vi ảnh hưởng. Chỉ trong 9 tháng đầu năm, Biển Đông đã xuất hiện 14 cơn bão và áp thấp nhiệt đới - cao hơn hẳn trung bình nhiều năm; trong đó có 6 cơn bão ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp đến nước ta, tạo thành chuỗi thiên tai dồn dập, hầu như không có khoảng nghỉ đủ dài để khắc phục hậu quả.
Đặc biệt, siêu bão số 9 xuất hiện trên Biển Đông cuối tháng 9 với cấp gió đạt cấp 17, giật trên cấp 17 - mức cao nhất của thang đo gió bão - và trở thành siêu bão mạnh nhất trong lịch sử. Dù suy yếu trước khi vào bờ, song bão số 9 vẫn cho thấy nguy cơ thực sự của các siêu bão trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp.
Ngay sau đó, bão số 10 đổ bộ trực tiếp vào Hà Tĩnh - Bắc Quảng Trị, gây ngập lụt, sạt lở và lũ quét trên diện rộng từ Bắc Bộ đến Trung Bộ. Khi hậu quả của bão số 10 còn chưa kịp khắc phục, bão số 11 lại hình thành và dù suy yếu, vẫn gây thiệt hại nặng cho các tỉnh phía Bắc.
“Điều này cho thấy sự bất thường của thời tiết khi bão chồng bão, đòi hỏi cần có sự ứng phó kịp thời, từ sớm” - ông Cường nhấn mạnh.
Ngay sau khi bão số 10 đổ bộ và gây thiệt hại, hưởng ứng phát động của Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Kiểm toán nhà nước đã tổ chức phát động ủng hộ đồng bào bị thiệt hại bởi cơn bão. Ngay trong chiều 3/10, Kiểm toán nhà nước đã quyên góp được hơn 1,1 tỷ đồng và trao toàn bộ số tiền này đến Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam để chuyển đến người dân vùng bão, lũ.
Theo dự báo của Cục Khí tượng Thủy văn, từ nay đến cuối năm, cao điểm mùa bão và mưa lớn sẽ tập trung tại khu vực từ Hà Tĩnh đến Huế và phía Đông các tỉnh từ Quảng Ngãi đến Khánh Hòa, trong khoảng tháng 10 đến nửa đầu tháng 12/2025. Các đợt lũ lớn nhiều khả năng xuất hiện trong tháng 10-11 và có thể còn lũ muộn vào cuối năm.
Nguy cơ ngập lụt tại các đô thị lớn có thể tiếp diễn, trong khi lũ quét, sạt lở đất ở khu vực miền núi vẫn ở mức cao.
Điều chỉnh ứng phó thiên tai trong mô hình chính quyền hai cấp
Trước những rủi ro và nguy cơ tiềm ẩn từ thiên tai, việc chủ động phòng ngừa, đi đôi với các giải pháp ứng phó kịp thời khi thiên tai xảy ra là vấn đề được các ngành, địa phương đặc biệt quan tâm - nhất là trong bối cảnh cả nước đã hoàn thành việc sắp xếp chính quyền địa phương hai cấp, đặt ra yêu cầu cấp bách phải nâng cao hiệu quả công tác này.
Nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ NNMT) Cao Đức Phát nhấn mạnh: Từ ngày 01/7/2025, cả nước chuyển sang hệ thống chính quyền địa phương hai cấp. Nhiều vấn đề cần được làm rõ và điều chỉnh sớm để đảm bảo duy trì năng lực ứng phó với thiên tai, nhất là về hệ thống chỉ đạo, kế hoạch ứng phó, lực lượng ứng phó, cũng như cơ chế, chính sách liên quan. Đồng thời, phải tiếp tục tăng cường năng lực để đáp ứng yêu cầu phòng, chống thiên tai (PCTT) ngày càng cấp bách hơn.
Theo Bộ NNMT, việc chuyển sang mô hình chính quyền hai cấp đã đặt cấp xã vào vị trí tuyến đầu, chịu trách nhiệm toàn diện trong công tác PCTT: Từ tuyên truyền, lập kế hoạch ứng phó, dự trữ vật tư, tổ chức sơ tán, cứu hộ cứu nạn, khắc phục hậu quả, đến quản lý Quỹ PCTT.
Ngày 19/6/2025, Bộ NNMT đã ban hành Thông tư số 18/2025/TT-BNNMT quy định chi tiết về phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực đê điều và PCTT - một văn bản pháp lý quan trọng cụ thể hóa cơ chế vận hành của chính quyền hai cấp, bảo đảm tính chủ động cho tuyến cơ sở.
Tuy nhiên, thực tế triển khai cho thấy công tác PCTT và ứng phó khẩn cấp ở cấp xã vẫn còn nhiều khó khăn. Đội ngũ cán bộ xã phần lớn mới được điều động từ huyện về, thiếu kinh nghiệm xử lý các tình huống phức tạp. Dù pháp luật đã trao quyền xử lý nhiều vấn đề ngay tại cơ sở, song các địa phương vẫn còn quá thận trọng khi áp dụng, dẫn đến chậm trễ trong xử lý tình huống cấp bách.
Phó Chủ tịch Hội đồng quản lý Quỹ cộng đồng phòng tránh thiên tai Lê Phúc Nguyên cho rằng, khi các xã được sáp nhập, quy mô diện tích và dân số tăng lên, nhiệm vụ PCTT trở nên nặng nề hơn. Nhiều công việc vốn thuộc cấp huyện nay chuyển về xã, thực tế này đặt ra vai trò đặc biệt quan trọng của lực lượng xung kích.
“Đây là lực lượng nòng cốt, chịu trách nhiệm nhận lệnh từ cấp trên, truyền tin cho người dân, ứng phó theo các kịch bản đã được diễn tập” - ông Nguyên nhấn mạnh.
Để đạt hiệu quả cao nhất trong ứng phó thiên tai, các chuyên gia, nhà khoa học cho rằng, sự phối hợp chặt chẽ giữa cấp tỉnh - cấp xã - cộng đồng là yếu tố then chốt trong công tác cảnh báo sớm và PCTT.
Cấp tỉnh giữ vai trò chỉ đạo, huy động nguồn lực, hỗ trợ kỹ thuật; cấp xã trực tiếp triển khai, giám sát và báo cáo; còn cộng đồng tham gia giám sát, cảnh báo và hỗ trợ lẫn nhau. Khi ba mắt xích này gắn kết, hệ thống PCTT và cảnh báo sớm sẽ vận hành hiệu quả, giảm thiểu rủi ro.
Ông Nguyễn Xuân Hiển, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia (Cục Khí tượng Thủy văn) kiến nghị: Cần tăng cường phối hợp giữa Trung ương và địa phương trong truyền thông và ứng dụng thông tin cảnh báo, tránh để người dân “bơi” trong thông tin nhiễu dẫn đến chậm phản ứng. Đồng thời, cần xây dựng quy trình, hướng dẫn cụ thể về ứng phó thiên tai với từng cấp độ cảnh báo, giúp người dân và chính quyền chủ động hơn trong ứng phó.
Ứng phó với thiên tai không chỉ là nhiệm vụ thường xuyên mà là yêu cầu sống còn trong tiến trình phát triển bền vững của đất nước. Trong bối cảnh “bão chồng bão”, chỉ có sự chủ động, đồng bộ và vững chắc từ cơ sở - cùng tinh thần trách nhiệm cao của cả hệ thống chính trị - mới giúp giảm thiểu thiệt hại, bảo vệ cuộc sống của nhân dân và nền kinh tế quốc gia./.
