Chìa khóa nâng cao giá trị nông sản

Điệp khúc “được mùa, mất giá” vì thiếu liên kết

Khi được trả giá cao hơn, nông dân sẵn sàng “bẻ kèo”, không bán sản phẩm cho DN như đã thỏa thuận, khiến DN lao đao vì không có hàng. Hay những câu chuyện nông dân phải đổ bỏ nông sản vì không có người mua, hoặc được giải cứu song cũng rất hạn chế… Đây là thực trạng nan giải được các DN cho biết, khi đề cập đến yêu cầu cấp thiết phải xây dựng chuỗi cung ứng, liên kết trong sản xuất, tiêu thụ nông sản.

Trước đây, ngành nông nghiệp chủ yếu sản xuất theo hình thức tự cung, tự cấp. Tuy nhiên, để tạo ra giá trị gia tăng cao, các chuỗi liên kết sản xuất giữa nông dân và DN chế biến - xuất khẩu cần phải được hình thành mạnh mẽ hơn. Chỉ khi tăng cường hợp tác, liên kết, lĩnh vực trồng trọt mới có thể góp phần duy trì mức tăng trưởng gần 4% của ngành nông nghiệp năm 2025, hướng tới đột phá trong tăng trưởng thời gian tới.

Bộ trưởng Bộ NNMT Đỗ Đức Duy

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NNMT), hiện nay, liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ nông sản có vai trò rất quan trọng trong phát triển nông nghiệp, giúp nâng cao lợi ích của các bên tham gia, đặc biệt là đối với nông dân. Hoạt động này góp phần tăng quy mô sản xuất hàng hóa, áp dụng các quy trình sản xuất hiện đại và nâng cao năng lực quản lý, điều hành, tổ chức sản xuất nhằm tránh tình trạng “được mùa, mất giá”.

Thực hiện Nghị định số 98/2018/NĐ-CP của Chính phủ về chính sách khuyến khích phát triển hợp tác, liên kết trong sản xuất, thời gian qua, ngành nông nghiệp tích cực kêu gọi các DN và nông dân xây dựng các chuỗi liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp. Tuy nhiên, trên thực tế, cả nông dân và DN chưa thực sự mặn mà với chuỗi liên kết. Thực trạng này cũng được Thứ trưởng Bộ NNMT Hoàng Trung chỉ ra rằng, nhiều địa phương đang gặp khó khăn trong việc xây dựng và triển khai các chuỗi liên kết sản xuất bền vững giữa nông dân và DN. “Sự thiếu liên kết này dẫn đến việc sản phẩm nông sản không đồng đều về chất lượng, chưa tạo được thương hiệu vững chắc trên thị trường” - Thứ trưởng Trung cho biết.

Theo chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy, nguyên nhân là do nông dân từng có định kiến về việc tham gia liên kết với DN thì nông dân phải chia sẻ doanh thu; chưa kể nông dân cần phải thực hiện theo quy trình, tiêu chuẩn kỹ thuật nghiêm ngặt do DN đặt ra, dù thừa nhận sản phẩm được đảm bảo đầu ra hơn. “Đây là một nghịch lý, điểm nghẽn cần được tháo gỡ, bắt đầu từ nhận thức, suy nghĩ” - chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy cho biết.

Từ góc độ DN, đại diện Công ty cổ phần Thực phẩm xuất khẩu Đồng Giao cho rằng, có thực tế là người nông dân luôn kêu khó khăn trong tiêu thụ sản phẩm, bị ép giá nhưng khi DN bỏ tiền tỷ đầu tư xây dựng chuỗi cung ứng và cam kết đầu ra thì nông dân lại nghi ngại, không muốn tham gia hoặc tham gia không tích cực. Điều này cũng lý giải dù Nhà nước có những chính sách hướng tới việc sản xuất theo chuỗi giá trị, nhưng vẫn khó thu hút được DN tham gia, nhất là các DN dám dấn thân vì nông dân tại các vùng sản xuất khó khăn, khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa.

Hài hòa lợi ích của nông dân, doanh nghiệp

Liên kết sản xuất không chỉ giúp đảm bảo đầu ra mà còn nâng cao thu nhập cho nông dân khi giá trị nông sản tăng lên và là xu thế phát triển tất yếu trong sản xuất nông nghiệp. Song, việc thu hút sự quan tâm của người dân đối với vấn đề này đòi hỏi sự vào cuộc của các bên với những mô hình, cách làm hay, thiết thực.

Được ví như hình mẫu của sản xuất nông nghiệp hiện đại, sau 1 năm triển khai, Đề án “phát triển bền vững 1 triệu ha lúa chuyên canh chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030” từng bước thay đổi ngành lúa gạo khi giúp nông dân giảm chi phí đầu vào, tăng giá trị sản phẩm và giảm thiểu rủi ro đầu ra. Đó là kết quả của việc triển khai Đề án theo chuỗi giá trị, đồng thời ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất. Hiện mô hình này đang được xem xét để nhân rộng ứng dụng ra các loại hình cây trồng chủ lực khác.

Theo ông Đặng Phúc Nguyên - Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, để nâng cao hiệu quả của chuỗi cung ứng, cần tăng cường quan hệ phối hợp giữa nông dân với DN, tránh tình trạng “được mùa, mất giá. “Việc thúc đẩy liên kết sản xuất là “chìa khóa” để nâng cao giá trị và sự cạnh tranh cho ngành rau quả Việt Nam” - ông Nguyên cho biết; đồng thời chia sẻ thêm, Hiệp hội sẽ tiếp tục xây dựng cầu nối giữa các thành viên để DN, các bên liên quan trong chuỗi cung ứng gặp gỡ, trao đổi thông tin, tìm kiếm cơ hội hợp tác.

Trăn trở tìm cách đưa nông dân vào chuỗi liên kết, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia Lê Quốc Thanh cho rằng, để thúc đẩy liên kết sản xuất, cần thay đổi nhận thức, suy nghĩ của nông dân về lợi ích khi tham gia chuỗi giá trị này. Đồng thời, cơ quan chức năng, DN phải chứng minh được giá trị của chuỗi liên kết và đưa nông dân trở thành chủ thể trong hoạt động sản xuất, được hưởng lợi theo đúng giá trị. “Đây chính là cách thuyết phục hiệu quả nhất để nông dân sẵn sàng tham gia tích cực vào chuỗi liên kết” - ông Thanh nhận định.

Chỉ rõ những rủi ro trong quá trình liên kết, một số DN cho rằng, cần ràng buộc rõ trách nhiệm của các bên trong hợp đồng; đồng thời, cơ quan chức năng cần vào cuộc mạnh mẽ hơn để đảm bảo hợp đồng giữa các bên tham gia liên kết được thực hiện một cách minh bạch và nghiêm túc. Điều này không chỉ giúp nông dân ổn định đầu ra mà còn tạo niềm tin, động lực cho các DN đầu tư dài hạn vào ngành nông nghiệp, thực hiện mục tiêu phát triển nông nghiệp hiện đại.

Từ góc độ địa phương, để thúc đẩy liên kết trong sản xuất, tỉnh Vĩnh Long đã quy định cụ thể chính sách hỗ trợ liên kết sản xuất với đối tượng hưởng lợi trực tiếp là DN và nông dân. Kết quả là đã hình thành một số vùng sản xuất tập trung, tạo ra sản phẩm xuất khẩu, có giá trị kinh tế cao. “Hiện tỉnh đang lựa chọn sản phẩm nông nghiệp có lợi thế để tập trung hỗ trợ phát triển với quy mô lớn, đồng thời mời gọi các DN tham gia thực hiện các chuỗi liên kết sản xuất, nhất là các DN chế biến sâu” - lãnh đạo Sở NNMT tỉnh cho biết./.