Thương mại điện tử gia tăng và những hệ lụy
Tọa đàm “Chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử” do Tạp chí Tiếp thị và Gia đình phối hợp của Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước - Bộ Công Thương tổ chức sáng 18/12, tại Hà Nội. Tại đây, các cơ quan quản lý, chuyên gia và doanh nghiệp đều cho rằng, môi trường kinh doanh trên không gian số với đặc thù giao dịch nhanh, phạm vi rộng, tính ẩn danh cao đã tạo ra những “khoảng trống” trong kiểm tra, giám sát. Nếu không có giải pháp quản lý đồng bộ và cơ chế thực thi đủ mạnh, nguy cơ hàng giả tiếp tục gia tăng là khó tránh khỏi.
Trong những năm gần đây, thương mại điện tử (TMĐT) tại Việt Nam tăng trưởng với tốc độ ấn tượng. Doanh thu bán lẻ trực tuyến liên tục tăng, người tiêu dùng tiếp cận hàng hoá từ khắp nơi chỉ với vài thao tác “click”, góp phần chuyển dịch hành vi mua sắm truyền thống sang nền tảng số.
Tuy nhiên, chính đặc tính không gian số cũng dẫn đến những hệ lụy khó lường: hàng giả, hàng kém chất lượng, hàng nhái, và các hành vi gian lận thương mại phát sinh nhiều hơn. Môi trường trực tuyến vốn “mơ hồ” với người bán, người mua không rõ danh tính, địa chỉ, nguồn gốc sản phẩm – điều này tạo “kẽ hở” cho các đối tượng vi phạm lợi dụng.
Theo thống kê, trong năm 2025, lực lượng quản lý thị trường đã xử lý hàng nghìn vụ vi phạm trên các nền tảng thương mại điện tử, gỡ bỏ hàng chục nghìn sản phẩm vi phạm và chặn hàng ngàn gian hàng có dấu hiệu bất thường. Tuy số lượng xử lý lớn, nhưng các chuyên gia nhận định khó khăn cơ bản vẫn nằm ở mức độ tinh vi của thủ đoạn và hạn chế trong công cụ quản lý, kiểm tra, xác minh danh tính chủ thể kinh doanh trên mạng.
Cơ chế thực thi: Trọng tâm trong chiến lược chống hàng giả
Tại tọa đàm “Chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử”, các chuyên gia và lãnh đạo cơ quan chức năng đều nhấn mạnh rằng, cơ chế thực thi pháp luật là nhân tố quyết định hiệu quả của công tác này.
Ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương), cho biết môi trường mua sắm trực tuyến vốn khác biệt hoàn toàn với thị trường truyền thống: người bán và người mua không tiếp xúc trực tiếp, hàng hoá có thể được quảng cáo và bán trên khắp các nền tảng số mà không qua kiểm duyệt chặt chẽ. Điều đó làm cho việc xác định danh tính người bán, truy xuất nguồn gốc sản phẩm và kiểm soát chất lượng trở nên khó khăn hơn rất nhiều.
“Chỉ khi cơ chế pháp luật được thực thi hiệu quả, các quy định chống hàng giả mới phát huy được tác dụng" - ông Linh nhấn mạnh. Bởi lẽ, một quy định tốt nếu không đi kèm với cơ chế giám sát, xử lý và chế tài rõ ràng, thì vi phạm vẫn diễn ra với chiêu thức ngày càng tinh vi.
Điều này không chỉ đòi hỏi nỗ lực từ phía cơ quan quản lý nhà nước mà còn cần sự tham gia tích cực của doanh nghiệp và người tiêu dùng. Trong đó, vai trò của các sàn TMĐT, các nền tảng mạng xã hội thương mại cần minh bạch hơn trong việc xác thực thông tin chủ thể kinh doanh, kiểm soát chất lượng và đảm bảo việc loại bỏ hàng hoá vi phạm khỏi nền tảng ngay từ giai đoạn đầu.
Đề án 319: Nền tảng pháp lý cho quản lý thị trường trên không gian số
Nhằm đối phó với các thách thức mới trong bối cảnh TMĐT phát triển mạnh, Quyết định số 319/QĐ-TTg ngày 29/3/2023 của Chính phủ về việc phê duyệt Đề án chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong TMĐT đến năm 2025 được xem là một bước tiến quan trọng.
Mục tiêu của Đề án 319 không chỉ là tạo ra hành lang pháp lý toàn diện mà còn là thúc đẩy kinh doanh có trách nhiệm trên TMĐT, khuyến khích các doanh nghiệp và sàn giao dịch tuân thủ các tiêu chuẩn minh bạch, an toàn, và bảo vệ quyền lợi của người mua hàng.
Đề án còn hướng tới việc kết nối dữ liệu giữa các cơ quan quản lý khác nhau – như thương mại, hải quan, thuế – nhằm giám sát hoạt động xuất nhập khẩu qua các nền tảng trực tuyến, đồng thời tăng cường các công cụ số để truy xuất nguồn gốc hàng hoá, xác định rõ người bán, người mua và phương thức vận chuyển.
Bên cạnh đó, chiến lược này cũng đặt nặng việc tuyên truyền và nâng cao nhận thức cho người tiêu dùng về cách nhận diện hàng giả, hàng nhái, sản phẩm kém chất lượng khi mua sắm trực tuyến – yếu tố then chốt giúp người dùng tự bảo vệ mình trong môi trường số.
Đối với lực lượng quản lý thị trường, nhiệm vụ đặt ra không chỉ đơn thuần là ban hành các văn bản mà cần thực thi quyết liệt ở mọi khâu – từ kiểm tra, kiểm soát đến xử phạt và theo dõi sau xử lý.
Thực tế trong năm 2025, lực lượng này đã ghi nhận và xử lý hàng nghìn vụ vi phạm liên quan đến TMĐT, với số tiền xử phạt lớn và số lượng sản phẩm vi phạm bị gỡ bỏ khỏi các nền tảng điện tử đáng kể. Tuy nhiên, phía sau số liệu đó còn là những “cuộc chiến” kéo dài với thủ đoạn lẩn tránh kiểm tra, sử dụng nhiều tài khoản giả, hay lợi dụng chính sách thay đổi của các sàn.
Những khó khăn trong quản lý, cùng với sự vận hành xuyên biên giới của các nền tảng nước ngoài khiến việc xử lý càng thêm phức tạp. Đây chính là lý do vì sao cơ chế thực thi, phối hợp liên ngành và áp dụng công nghệ là những yêu cầu cấp bách để quản lý thị trường trong nền kinh tế số.
Thương mại điện tử mang lại cơ hội to lớn cho cả doanh nghiệp và người tiêu dùng, nhưng cũng đòi hỏi quản lý chặt chẽ hơn – từ pháp luật đến công nghệ, từ cơ chế thực thi đến sự tham gia của toàn xã hội. Để tạo dựng một môi trường TMĐT minh bạch, an toàn, và bền vững, việc thực thi hiệu quả các quy định chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng phải đi đôi với hoàn thiện cơ chế quản lý thị trường trong bối cảnh số hóa mạnh mẽ.
