Câu hỏi 1: Chuẩn mực Kiểm toán nhà nước (CMKTNN) 2250 quy định trong quá trình tìm hiểu về đơn vị được kiểm toán và môi trường hoạt động của đơn vị được kiểm toán, kiểm toán viên nhà nước (KTVNN) phải thu thập những thông tin chung và hiểu biết về những nội dung gì?
Trả lời: Đoạn 11 CMKTNN 2250 quy định trong quá trình tìm hiểu về đơn vị được kiểm toán và môi trường hoạt động của đơn vị được kiểm toán, KTVNN phải thu thập những thông tin chung và hiểu biết về:
Khuôn khổ pháp luật và các quy định áp dụng cho đơn vị được kiểm toán cũng như ngành nghề và lĩnh vực mà đơn vị hoạt động;
Sự tuân thủ pháp luật và các quy định của đơn vị. Để hiểu sự tuân thủ pháp luật và các quy định của đơn vị, KTVNN cần:
Sử dụng các kiến thức hiện có của KTVNN liên quan đến hoạt động của đơn vị, các quy định và các yếu tố bên ngoài;
Cập nhật hiểu biết về pháp luật và các quy định có ảnh hưởng trực tiếp đến việc xác định các số liệu và thuyết minh trình bày trong báo cáo tài chính;
Trao đổi với lãnh đạo đơn vị về: Pháp luật và các quy định khác có ảnh hưởng lớn đến hoạt động của đơn vị; những chính sách và thủ tục của đơn vị liên quan đến việc tuân thủ pháp luật và các quy định; những chính sách hoặc thủ tục mà đơn vị đang áp dụng để phát hiện, đánh giá và giải quyết các khiếu nại, tranh chấp.
Câu hỏi 2: Dấu hiệu của hành vi không tuân thủ pháp luật và các quy định có thể là gì?
Trả lời: Đoạn 18 CMKTNN 2250 quy định nếu KTVNN nhận thấy sự tồn tại hay có thông tin về các vấn đề sau thì đó có thể là dấu hiệu của hành vi không tuân thủ pháp luật và các quy định, cụ thể:
Đã có sự điều tra của các cơ quan có thẩm quyền hoặc có các khoản thanh toán tiền phạt, bồi thường;
Có những khoản thanh toán cho những dịch vụ không rõ ràng hoặc các khoản cho vay đối với các bên tư vấn, các bên liên quan, nhân viên của đơn vị hoặc nhân viên của cơ quan quản lý nhà nước;
Một số khoản chi quá cao so với mức thông thường của đơn vị hoặc so với các đơn vị khác cùng lĩnh vực hoặc so với giá trị thực tế của dịch vụ nhận được;
Giá mua quá cao hoặc quá thấp so với giá thị trường;
Các khoản thanh toán bất thường hoặc không đúng quy định bằng tiền mặt hoặc không dùng tiền mặt;
Các giao dịch bất thường với những đơn vị đăng ký kinh doanh tại những nước có nhiều ưu đãi về thuế;
Thanh toán hàng hóa và dịch vụ cho một nước khác với xuất xứ của hàng hóa, dịch vụ đó;
Các khoản thanh toán không có chứng từ hợp lệ;
Hệ thống thông tin không có khả năng theo dõi và lưu lại các hoạt động truy cập, thay đổi trong hệ thống hoặc không cung cấp được các bằng chứng đầy đủ, dù là do thiết kế hay do sai sót;
Những nghiệp vụ không được phê duyệt hoặc những nghiệp vụ ghi chép sai;
Nhận xét tiêu cực của báo chí và dư luận không tốt của xã hội;
Có thông tin tố cáo các vấn đề có liên quan đến tài chính trong nội bộ của đơn vị hoặc từ bên ngoài đơn vị được kiểm toán.
Câu hỏi 3: Nếu KTVNN nghi ngờ có hành vi không tuân thủ pháp luật và các quy định, khi đó, KTVNN cần thực hiện những nội dung gì?
Trả lời: Đoạn 20, 22, 23 CMKTNN 2250 quy định nếu KTVNN nghi ngờ có hành vi không tuân thủ pháp luật và các quy định, khi đó, KTVNN:
Có thể thảo luận những vấn đề nghi ngờ với đơn vị được kiểm toán để đơn vị được kiểm toán cung cấp thêm thông tin, bằng chứng kiểm toán;
Trong trường hợp đơn vị được kiểm toán không cung cấp được thông tin chứng minh rằng trên thực tế đơn vị đã tuân thủ pháp luật và các quy định và theo xét đoán chuyên môn của KTVNN, ảnh hưởng của việc nghi ngờ có hành vi không tuân thủ pháp luật đối với báo cáo tài chính là trọng yếu, khả năng tồn tại hành vi vi phạm pháp luật và các quy định, các hậu quả pháp lý có thể có, KTVNN cần tham khảo ý kiến của chuyên gia pháp luật về khả năng tồn tại hành vi vi phạm luật và các quy định, các hậu quả pháp lý có thể có, kể cả khả năng xảy ra gian lận hoặc KTVNN tiếp tục tiến hành các thủ tục kiểm toán cần thiết;
Trường hợp không thể thu thập được đầy đủ thông tin về việc nghi ngờ có hành vi không tuân thủ pháp luật và các quy định, KTVNN phải đánh giá ảnh hưởng của việc không có đầy đủ bằng chứng kiểm toán thích hợp đối với ý kiến kiểm toán.
Khi nghi ngờ hành vi không tuân thủ pháp luật và các quy định, KTVNN phải thận trọng thảo luận trong Tổ kiểm toán, Đoàn kiểm toán để củng cố căn cứ, cơ sở, bằng chứng kiểm toán cho những phát hiện hoặc nghi ngờ có hành vi không tuân thủ pháp luật và các quy định.
KTVNN có trách nhiệm báo cáo kịp thời với các cấp quản lý và người có thẩm quyền quản lý cuộc kiểm toán của KTNN và thực hiện theo quy định của KTNN và pháp luật liên quan.
Câu hỏi 4: Khi xác định có hành vi không tuân thủ pháp luật và các quy định, KTVNN phải đánh giá nội dung gì?
Trả lời: Đoạn 21 CMKTNN 2250 quy định khi xác định có hành vi không tuân thủ pháp luật và các quy định, KTVNN phải đánh giá ảnh hưởng của những hành vi không tuân thủ pháp luật và các quy định đến những khía cạnh khác của cuộc kiểm toán, bao gồm việc đánh giá rủi ro kiểm toán và độ tin cậy của các giải trình bằng văn bản và trình bày trong báo cáo kiểm toán.
Ảnh hưởng của các hành vi không tuân thủ pháp luật và các quy định do KTVNN phát hiện phụ thuộc vào:
Mối quan hệ giữa việc thực hiện và che giấu (nếu có) các hành vi vi phạm;
Mối quan hệ giữa các hoạt động kiểm soát cụ thể;
Mức độ liên quan của các cấp quản lý hoặc nhân viên của đơn vị được kiểm toán hoặc dưới sự chỉ đạo của đơn vị được kiểm toán, đặc biệt khi có dấu hiệu cho thấy có sự tham gia của người có thẩm quyền cao nhất trong đơn vị.
Câu hỏi 5: Khi kiểm toán tại đơn vị A, KTVNN phát hiện hành vi không tuân thủ pháp luật và các quy định của đơn vị, khi đó, KTVNN cần làm gì?
Trả lời: Đoạn 22 CMKTNN 2250 quy định khi phát hiện hoặc nghi ngờ hành vi không tuân thủ pháp luật và các quy định, KTVNN phải thận trọng thảo luận trong Tổ kiểm toán, Đoàn kiểm toán để củng cố căn cứ, cơ sở, bằng chứng kiểm toán cho những phát hiện hoặc nghi ngờ có hành vi không tuân thủ pháp luật và các quy định. Đồng thời, Đoạn 23 cũng nêu KTVNN có trách nhiệm báo cáo kịp thời với các cấp quản lý và người có thẩm quyền quản lý cuộc kiểm toán của KTNN và thực hiện theo quy định của KTNN và pháp luật liên quan.
Như vậy, trong trường hợp này, KTVNN phải thận trọng thu thập bằng chứng kiểm toán đầy đủ, thích hợp để củng cố căn cứ, cơ sở pháp lý; báo cáo Tổ trưởng Tổ kiểm toán để Tổ kiểm toán thảo luận, thống nhất và báo cáo trưởng Đoàn kiểm toán về hành vi không tuân thủ pháp luật và các quy định./.
