Chuyển từ thuế khoán sang kê khai: Minh bạch và nhiều lợi ích hơn

Thuế khoán đơn giản nhưng thiếu minh bạch

Theo quy định hiện hành, chính sách thuế đối với hộ và cá nhân kinh doanh được thực hiện theo Luật Quản lý Thuế và Thông tư 40/2021/TT-BTC, đồng thời tương thích với Luật Thuế Giá trị gia tăng (GTGT) có hiệu lực từ 1/7/2025. Nhóm đối tượng có doanh thu năm dưới 100 triệu đồng trong năm 2025 và dưới 200 triệu đồng từ 1/6/2026 tiếp tục được miễn thuế GTGT. Bộ Tài chính cũng đang trình sửa Luật Thuế Thu nhập cá nhân (TNCN) theo hướng miễn thuế cho doanh thu dưới 300 triệu đồng/năm nhằm giảm gánh nặng cho hộ kinh doanh nhỏ.

Dù thủ tục đơn giản, thuế khoán lại dựa trên doanh thu ước tính, không phản ánh số liệu thực tế. Điều này tạo khoảng trống lớn về minh bạch và dễ phát sinh rủi ro ấn định thuế. Bà Nguyễn Thị Cúc cho rằng mức thuế khoán không thể phản ánh đúng tình hình kinh doanh, khiến hộ kinh doanh dễ rơi vào tình huống bị truy thu khi doanh thu biến động. Việc không sử dụng hệ thống sổ sách và hóa đơn khiến hộ khoán khó chứng minh chi phí, khó theo dõi hiệu quả kinh doanh và gặp bất lợi khi cần xuất hóa đơn cho khách hàng.

Trong thực tế, cơ quan thuế đã phát hiện nhiều trường hợp trốn thuế trong lĩnh vực thương mại điện tử, bán hàng online, livestream. Sự phát triển nhanh của kinh doanh số cho thấy mô hình khoán không còn phù hợp vì thiếu dữ liệu minh bạch, không đáp ứng yêu cầu quản lý mới. Hạn chế lớn nhất của thuế khoán là tạo ra khoảng trống giữa doanh thu thực tế và doanh thu kê khai, từ đó làm gia tăng rủi ro pháp lý cho người kinh doanh và làm suy giảm hiệu quả quản lý của cơ quan thuế.

Phương pháp kê khai minh bạch hơn và giảm rủi ro

Khác với phương pháp khoán, kê khai yêu cầu hộ và cá nhân kinh doanh tự xác định nghĩa vụ thuế theo doanh thu thực tế từng tháng hoặc quý. Mô hình này phù hợp với bối cảnh số hóa khi mọi nghiệp vụ đều có thể được ghi nhận thông qua hóa đơn và chứng từ điện tử. Khi doanh thu được khai báo dựa trên số liệu thật, rủi ro ấn định thuế giảm đáng kể. Nếu cơ quan thuế nghi ngờ số liệu không phù hợp thực tế, họ có quyền ấn định theo Điều 50 Luật Quản lý Thuế, nhưng người nộp thuế hoàn toàn có thể chứng minh bằng hệ thống hóa đơn và chứng từ.

Phương pháp kê khai đi kèm chế độ kế toán đơn giản theo Thông tư 88/2021/TT-BTC với bảy loại sổ cơ bản như sổ thu-chi, sổ kho, sổ lương. Bộ Tài chính đang sửa đổi theo hướng tối giản hơn để phù hợp với quy mô nhỏ của hộ kinh doanh. Với nhóm kinh doanh online, bao gồm các hoạt động thương mại điện tử và kinh doanh qua mạng xã hội, trường hợp không có tổ chức trung gian thanh toán thì cá nhân phải tự kê khai. Cơ chế này giúp minh bạch hơn dòng tiền trong một lĩnh vực đang bùng nổ và dễ phát sinh thất thu thuế.

Các tỷ lệ thuế theo ngành nghề tiếp tục giữ nguyên như hiện hành. Hoạt động phân phối hàng hóa áp dụng mức 1% GTGT và 0,5% TNCN; dịch vụ áp dụng 5% GTGT và 2% TNCN; sản xuất và vận tải áp dụng 3% GTGT và 1,5% TNCN; hoạt động cho thuê áp dụng 5% cho cả GTGT và TNCN. Cá nhân bán hàng online hưởng hoa hồng, nếu đăng ký theo diện kinh doanh, sẽ nộp 7% doanh thu; nếu không đăng ký, doanh nghiệp trả hoa hồng sẽ khấu trừ 10% và cá nhân phải quyết toán cuối năm theo biểu thuế lũy tiến.

Theo bà Nguyễn Thị Cúc, kê khai theo doanh thu thực tế không chỉ giảm rủi ro truy thu và xử phạt mà còn giúp hộ kinh doanh quản lý dòng tiền tốt hơn, từng bước hình thành thói quen minh bạch, tạo nền tảng để nâng cấp mô hình kinh doanh lên doanh nghiệp khi cần.

Chuyển lên doanh nghiệp: đường dài bền vững hơn

Bà Nguyễn Thị Cúc cho rằng việc chuyển đổi từ hộ kinh doanh lên doanh nghiệp không chỉ là xu hướng tất yếu mà còn mở ra nhiều lợi ích thiết thực. Theo Nghị quyết 68, kinh tế tư nhân là một trong những động lực quan trọng của tăng trưởng, với mục tiêu đạt 2 triệu doanh nghiệp vào năm 2030 và 3 triệu doanh nghiệp vào năm 2045. Hiện khu vực này đóng góp 55-58% GDP, 35-40% thu ngân sách và tạo ra 85% việc làm trong nền kinh tế.

Khi chuyển lên doanh nghiệp, người kinh doanh có thể mở rộng quy mô vốn, nhân sự và thị trường, dễ dàng tiếp cận nguồn tín dụng, quỹ đầu tư và các chương trình hỗ trợ của Nhà nước. Doanh nghiệp được áp dụng phương pháp khấu trừ thuế GTGT, được hạch toán chi phí thực tế để tính thuế thu nhập doanh nghiệp, được chuyển lỗ trong vòng năm năm và hưởng nhiều ưu đãi thuế nếu hoạt động trong lĩnh vực công nghệ, đổi mới sáng tạo hoặc đầu tư nghiên cứu và phát triển. Một điểm quan trọng khác là doanh nghiệp được tham gia đầy đủ vào hệ sinh thái hỗ trợ của Nhà nước, bao gồm tiếp cận mặt bằng sản xuất, giảm tiền thuê đất, vay ưu đãi lãi suất 2% cho các dự án xanh hoặc tuần hoàn.

Bên cạnh đó, cơ chế thanh tra kiểm tra đối với doanh nghiệp cũng ngày càng minh bạch, theo hướng hạn chế tối đa việc kiểm tra nhiều lần trong năm, tuân thủ nguyên tắc suy đoán vô tội và không hồi tố bất lợi. Các quỹ hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa có thể hỗ trợ vốn ban đầu hoặc đầu tư vào các quỹ địa phương, góp phần cải thiện nguồn cung vốn trên thị trường.

Việc chuyển từ thuế khoán sang kê khai là một thay đổi lớn trong tư duy quản lý thuế, từ phương thức “ấn định” sang cơ chế “tự khai - tự chịu trách nhiệm”. Khi mọi hoạt động kinh doanh đều có dữ liệu để kiểm chứng, môi trường kinh doanh trở nên minh bạch hơn, rủi ro giảm và niềm tin giữa người nộp thuế và cơ quan quản lý được tăng cường. Theo bà Nguyễn Thị Cúc, sự thay đổi này tạo nền tảng để hộ kinh doanh phát triển ổn định, từng bước chuyển lên doanh nghiệp và đóng góp bền vững hơn cho nền kinh tế./.