Giảm tác hại của thuốc lá bằng công cụ thuế

Mỗi năm có 40-70 nghìn ca tử vong sớm do sử dụng thuốc lá

Theo Tổ chức Y tế thế giới, hút thuốc lá gây ra nhiều bệnh mạn tính và nan y. Hút thuốc lá là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu. Trong khói thuốc lá có 69 chất gây ung thư, các bệnh về hô hấp và ảnh hưởng sức khỏe sinh sản cả nam và nữ. Ước tính, cứ hai người hút thuốc sẽ có một người chết sớm, trong đó có một phần hai ca tử vong xảy ra ở tuổi trung niên (39 đến 65 tuổi). Sử dụng thuốc lá gây 8 triệu ca tử vong mỗi năm trên thế giới.

Bên cạnh các tác hại về sức khỏe, thuốc lá còn gây ra tổn thất về kinh tế đối với cá nhân, gia đình, xã hội và môi trường.

Ở nước ta, mặc dù chúng ta đã có nhiều nỗ lực và đạt kết quả ban đầu trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá, song Việt Nam vẫn là một trong 15 quốc gia có tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc lá nhiều nhất trên thế giới và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN.

Theo ước tính của Tổ chức Y tế thế giới, mỗi năm ở Việt Nam có từ 40 - 70 nghìn ca tử vong sớm do sử dụng thuốc lá. Chi phí (trực tiếp và gián tiếp) do các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá là 108 nghìn tỷ đồng, tương đương 1,14% GDP năm 2022. Trong khi đó, tổng nguồn thu thuế từ thuốc lá năm 2022 là 17,6 nghìn tỷ đồng, chưa bằng một phần năm chi phí y tế do tác hại thuốc lá.

Ngoài ra, phải kể đến 49 nghìn tỷ đồng mỗi năm chi cho mua thuốc lá hút. Đây là những chi phí lớn, gây thiệt hại không chỉ cho nền kinh tế mà về tương lai sẽ tạo ra những gánh nặng về chi phí y tế do sức khỏe người dân bị ảnh hưởng trầm trọng bởi thuốc lá.

Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) Đinh Thị Thu Thủy cho biết, thuế và giá thuốc lá ở Việt Nam hiện rất thấp, dẫn đến người dân và trẻ em vẫn dễ dàng tiếp cận và mua thuốc hút.

Đáng chú ý, từ năm 2008 đến 2019, Việt Nam đã thực hiện ba lần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá, nhưng mức tăng thuế mỗi lần thấp (chỉ 5%)và khoảng cách thời gian giữa các lần tăng thuế khá dài (năm 2008, tăng mức thuế suất từ 55% lên 65%; năm 2016 (sau 8 năm) tăng từ 65% lên 70%; năm 2019 (sau 3 năm) tăng từ 70% lên 75%).

“Mặc dù mức thuế tiêu thụ đặc biệt là 75%, nhưng tổng thu thuế trên giá bán lẻ chỉ chiếm 38,8%. Do đó, Việt Nam thuộc nhóm các nước có mức thuế và giá thuốc lá thấp nhất thế giới, thấp hơn so với mặt bằng chung của các nước trong ASEAN” – bà Định Thị Thu Thủy nhấn mạnh.

Tăng thuế là cách nhanh nhất, hiệu quả nhất để giảm tiêu dùng thuốc lá

Trước thực trạng trên, tại Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đang được lấy ý kiến đã bổ sung một số hàng hóa có tác hại đến sức khỏe cụ thể như thuốc lá sợi, thuốc lào và các dạng thuốc khác...

Bà Đinh Thị Thu Thủy khẳng định, việc áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các sản phẩm có hại cho sức khỏe có ý nghĩa quan trọng và cần thiết để bảo vệ sức khỏe người dân.

Theo Bộ Y tế, tăng thuế thuốc lá là phù hợp với định hướng, quan điểm của Đảng, Nhà nước, nhằm đạt được mục tiêu quốc gia về giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá đến năm 2023, phù hợp với khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới. Việc tăng thuế thuốc lá cũng được đề xuất trên cơ sở cân đối, hài hòa lợi ích của các chủ thể: Nhà nước, người dân và doanh nghiệp, vì mục tiêu bảo vệ sức khỏe người dân và sự phát triển bền vững của đất nước.

Ủng hộ đề xuất này của Bộ Y tế, TS. Angela Pratt - Trưởng đại diện, Tổ chức Y tế thế giới Việt Nam cho rằng, một trong những thách thức lớn nhất mà chúng ta đang phải đối mặt là thực trạng giá thuốc lá rất rẻ ở Việt Nam. Trong những năm vừa qua, thuốc lá ngày càng trở nên phù hợp với túi tiền của người dân hơn bởi giá của nó vẫn được giữ nguyên, trong khi thu nhập lại tăng. Đây là điều chúng ta cần thay đổi, tăng thuế thuốc lá là cách nhanh và hiệu quả nhất để đạt được mục tiêu này.

Với Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt đang trong quá trình sửa đổi, Tổ chức Y tế thế giới tin rằng Việt Nam đang có một cơ hội đặc biệt để hướng tới mục tiêu cao hơn và đạt được nhiều lợi ích hơn nữa tới sức khỏe của người dân -TS. Angela Pratt nhấn mạnh.

Tại Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), Bộ Tài chính đề xuất hai phương án tăng thuế đối với thuốc lá.

Phương án 1: Năm 2026 vẫn giữ nguyên mức 75% và bổ sung 2.000 đồng/bao. Từ năm 2027-2030, mỗi năm thuế tăng thêm 2.000 đồng/bao. Đến năm 2030, mức thuế tuyệt đối là 10.000 đồng/bao.

 Phương án 2: Năm 2026 khi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi chính thức có hiệu lực, cùng với việc giữ nguyên tỷ lệ tính thuế 75% trên giá bán như hiện nay, mức thuế tuyệt đối với thuốc lá là 5.000 đồng/bao.

Mỗi năm sau tăng thêm 1.000 đồng/bao.  Đến năm 2030, thuế tăng lên 10.000 đồng/bao.

Để giảm lượng tiêu thụ đối với thuốc lá, Bộ Tài chính nghiêng về phương án 2.