Thích ứng là điều bắt buộc
Theo Báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB) năm 2020, Việt Nam được xếp hạng là quốc gia thứ 13 trong danh sách các quốc gia dễ bị ảnh hưởng nhất bởi BĐKH. Trong khi đó, nghiên cứu của Liên hợp quốc về BĐKH năm 2023 cũng chỉ rõ: Nước biển dâng là một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với Việt Nam. Dự báo, với mức tăng nhiệt độ toàn cầu từ 1,5°C đến 2°C, mực nước biển có thể dâng lên từ 0,5cm đến 1cm vào cuối thế kỷ này. Điều này đồng nghĩa, các thành phố ven biển bao gồm cả TP. Hồ Chí Minh, Hải Phòng và Cần Thơ có thể đối mặt với tình trạng ngập lụt nghiêm trọng. Đồng bằng sông Cửu Long - nơi sản xuất hơn 50% lúa gạo của cả nước - cũng sẽ bị ảnh hưởng nặng nề với khả năng mất đất canh tác lên đến 3 triệu ha vào năm 2100.
Thêm vào đó, Báo cáo của WB năm 2023 tiếp tục nhấn mạnh: Nông nghiệp là một trong những lĩnh vực chịu ảnh hưởng nặng nề của BĐKH. BĐKH tác động trực tiếp đến năng suất mùa màng, làm gia tăng hạn hán ở miền Trung và miền Nam, trong khi miền Bắc lại phải đối mặt với tình trạng ngập úng do mưa lớn. Các nghiên cứu chỉ ra rằng, nông nghiệp Việt Nam có thể mất đến 3-5 tỷ USD mỗi năm vì BĐKH nếu không có các biện pháp thích ứng kịp thời.
Trưởng nhóm Thương mại, Viện Quốc tế vì sự phát triển bền vững (IISD) - bà Schmidt Katharina Sophie - nhận định, BĐKH đang ảnh hưởng trực tiếp tới sản xuất nông nghiệp, nhu cầu năng lượng, thị hiếu tiêu dùng và cơ sở hạ tầng phục vụ thương mại. Những yếu tố này đang làm thay đổi đáng kể cung - cầu hàng hóa và dịch vụ trên thị trường toàn cầu. Bên cạnh đó, thương mại phụ thuộc rất lớn vào cơ sở hạ tầng. Rõ ràng, các hiện tượng thời tiết cực đoan và mực nước biển dâng cao đã gây thiệt hại đáng kể về công trình, nhà xưởng, đường giao thông, phương tiện vận tải... Tuy nhiên, yếu tố thích ứng với BĐKH hiện vẫn chưa được lồng ghép một cách đầy đủ trong chính sách thương mại của Việt Nam, đặc biệt là các ngành hàng tiêu dùng, xuất khẩu và dịch vụ thương mại. Điều này khiến các doanh nghiệp và nông hộ khó tiếp cận các công nghệ, sản phẩm và dịch vụ cần thiết để chống chọi với tác động ngày càng rõ rệt của khí hậu cực đoan.
“Chính phủ các nước có thể ban hành các quy định mới thúc đẩy phát triển bền vững và tăng khả năng chống chịu với BĐKH, dẫn đến tác động tới chi phí và hoạt động thương mại của một số loại hàng hóa. Điển hình là các chính sách xanh của Liên minh châu Âu, mới nhất có thể kể đến quy định về hàng hóa có xuất xứ không gây phá rừng hay cơ chế điều chỉnh biên giới carbon...” - bà Schmidt Katharina Sophie cảnh báo.
Phó Chủ tịch IISD - bà Anne Hammill - cũng nhấn mạnh, Việt Nam có độ hội nhập cao vào thương mại toàn cầu, nhưng đồng thời cũng dễ bị tổn thương bởi rủi ro khí hậu. Đối với nông nghiệp, BĐKH tác động trực tiếp đến sản xuất lương thực và làm gián đoạn chuỗi cung ứng nguyên liệu đầu vào cho nhiều ngành hàng, đặc biệt là hàng hóa xuất khẩu. Do vậy, thích ứng không phải là một lựa chọn, mà là điều bắt buộc.
Tích hợp chính sách liên ngành
Cũng theo bà Schmidt Katharina Sophie, tăng trưởng kinh tế nhờ thương mại có thể cung cấp nguồn tài chính cho các khoản đầu tư thích ứng BĐKH, tạo ra nhiều việc làm hơn, đa dạng hóa nhập khẩu và xuất khẩu, giúp giảm sự phụ thuộc và mức độ dễ bị tổn thương trước rủi ro khí hậu. Nhờ có thương mại, hàng hóa và các dịch vụ thiết yếu phục vụ triển khai các giải pháp thích ứng, phòng, chống hay phục hồi sau thiên tai sẽ được cung cấp kịp thời.
Chính sách thương mại nếu được thiết kế đúng hướng sẽ giúp huy động tài chính, tạo việc làm xanh, đa dạng hóa nguồn cung và giảm mức độ tổn thương của nền kinh tế trước các cú sốc khí hậu.
Phó Cục trưởng Cục BĐKH (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Mai Kim Liên
Bà Anne Hammill cũng khẳng định, thương mại quốc tế có thể giúp Việt Nam tiếp cận công nghệ tiết kiệm nước, giống cây trồng chống chịu, hệ thống cảnh báo thiên tai cũng như các dịch vụ bảo hiểm khí hậu, tư vấn thích ứng. Những yếu tố này giúp nông dân giảm rủi ro, ổn định năng suất và duy trì chuỗi cung ứng trong bối cảnh thời tiết ngày càng bất ổn.
Phó Cục trưởng Cục BĐKH, Bộ Nông nghiệp và Môi trường - bà Mai Kim Liên - thừa nhận, thương mại có thể trở thành một công cụ hỗ trợ mạnh mẽ cho các nỗ lực thích ứng với BĐKH. Dù tiềm năng rất lớn, các chính sách thương mại hiện hành của Việt Nam vẫn còn khoảng trống trong việc tích hợp yếu tố thích ứng BĐKH. Do đó, Việt Nam cần lồng ghép thích ứng BĐKH vào các hiệp định thương mại thế hệ mới nhằm kết nối thương mại và thích ứng BĐKH chặt chẽ và hiệu quả hơn.
Hiện nay, Việt Nam đã ban hành Kế hoạch quốc gia thích ứng với BĐKH giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 (NAP). NAP xác định 27 nhiệm vụ ưu tiên, trong đó có nhiều nội dung liên quan tới nông nghiệp - ngành chịu ảnh hưởng lớn nhất từ BĐKH. Ông Trần Toàn Thắng - Viện Nghiên cứu chính sách và Chiến lược, Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương - đánh giá, việc triển khai các ưu tiên thích ứng trong NAP chính là thời điểm quan trọng để củng cố mối liên kết. Bằng cách xác định cách thức tích hợp các ưu tiên thích ứng vào các chính sách thương mại, tận dụng lợi ích của thương mại quốc tế cho các mục tiêu thích ứng của Việt Nam.
Giới chuyên gia cũng đề xuất thúc đẩy chính sách thương mại theo hướng hỗ trợ trực tiếp cho các hợp tác xã, nông hộ và doanh nghiệp vừa và nhỏ, từ việc nhập khẩu công nghệ, tiếp cận tài chính xanh cho đến mở rộng thị trường cho các sản phẩm nông nghiệp thích ứng. Đặc biệt, chính sách thương mại cần có sự kết nối nhiều lĩnh vực khác nhau và hướng tới minh bạch hóa chuỗi giá trị, đảm bảo khả năng cung ứng nguyên liệu.
Dự kiến thời gian tới, Việt Nam sẽ mở rộng thảo luận liên ngành nhằm xây dựng nền tảng chính sách đồng bộ hơn giữa thương mại, môi trường, nông nghiệp và tài chính. Mục tiêu là từng bước tích hợp thích ứng khí hậu vào chính sách thương mại - từ hoạch định chiến lược, đến các hiệp định thương mại thế hệ mới, cũng như các công cụ thuế quan và phi thuế quan phù hợp với thông lệ quốc tế, đảm bảo thương mại trở thành một phần không thể tách rời trong nỗ lực thích ứng với BĐKH./.
