Cả người đi vay và tổ chức tín dụng đều gặp khó
Phó Thống đốc NHNN Đoàn Thái Sơn cho biết, cùng với đà tăng trưởng mạnh của thị trường tín dụng tiêu dùng toàn cầu, hoạt động cho vay tiêu dùng tại Việt Nam những năm qua đã có bước phát triển mạnh cả về quy mô dư nợ, số lượng tổ chức tín dụng (TCTD) tham gia và mức độ đa dạng về sản phẩm, dịch vụ, đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Theo Phó Thống đốc Đoàn Thái Sơn, đến nay, tổng dư nợ cho vay phục vụ đời sống, tiêu dùng tại Việt Nam đã đạt khoảng 2,8 triệu tỷ đồng, tương đương 20% tổng dư nợ tín dụng toàn nền kinh tế, trở thành một phần quan trọng trong cơ cấu tín dụng của hệ thống các TCTD. Tốc độ tăng trưởng dư nợ cho vay phục vụ đời sống, tiêu dùng bình quân giai đoạn từ 2010 đến nay luôn cao hơn tốc độ tăng dư nợ tín dụng chung của toàn nền kinh tế.
Từ năm 2020 đến nay, thị trường tài chính tiêu dùng đối mặt với những tác động tiêu cực bởi đại dịch Covid-19 và sự suy giảm tổng cầu. Gần đây, tình trạng tội phạm lợi dụng môi trường mạng xã hội, tổ chức nhiều hội nhóm truyền bá, hướng dẫn nhau cách không phải trả nợ cho công ty TCTD; các công ty mạo danh, lừa đảo… đã làm ảnh hưởng tới hoạt động tín dụng tiêu dùng của các TCTD nói riêng và sự phát triển ổn định, lành mạnh của thị trường tín dụng tiêu dùng nói chung.
Phó Thống đốc NHNN Đoàn Thái Sơn
Tuy nhiên, theo nhận định của NHNN và các chuyên gia, hoạt động tín dụng tiêu dùng ở Việt Nam vẫn còn nhiều rủi ro, thách thức. TS. Nguyễn Thị Hiền - Phó Viện trưởng Viện Chiến lược ngân hàng, NHNN - chỉ rõ: Kinh tế khó khăn tác động tới thu nhập của cá nhân và hộ gia đình, làm tăng nhu cầu tiết kiệm, dự phòng cho tương lai và giảm nhu cầu vay tín dụng ngân hàng để mở rộng chi tiêu. 70% người tham gia khảo sát cho rằng thu nhập không đủ hoặc chỉ vừa đủ chi tiêu.
Thu nhập giảm cũng đồng nghĩa với việc năng lực trả nợ của người dân giảm sút. Dẫn khảo sát của Công ty nghiên cứu thị trường Decision lab, TS. Nguyễn Thị Hiền cho biết: Có tới 38% khách hàng vay phản ánh họ gặp khó khăn trong việc trả nợ, điều này cũng đồng nghĩa với rủi ro tăng lên. Khi rủi ro tăng, các tổ chức cho vay buộc phải tăng trích lập dự phòng cũng như gia tăng các biện pháp để kiểm soát nợ xấu, dẫn đến chi phí tăng lên. Vì vậy, các tổ chức cho vay buộc phải duy trì lãi suất ở mức đủ để bù đắp các chi phí. Hiện các công ty tài chính áp dụng lãi suất cho vay tiêu dùng dao động trong khoảng 24 - 60%/năm. Lãi suất cao càng khiến người dân khó vay hơn. Đây là vòng tròn tác động lẫn nhau, dẫn đến cả người đi vay và TCTD đều gặp khó.
Các nhu cầu vay vốn tiêu dùng cấp bách thường khó chứng minh mục đích sử dụng vốn và khả năng trả nợ. Đối tượng khách hàng của các công ty tài chính thường là người lao động có thu nhập thấp hoặc trung bình, không có tài sản thế chấp và chưa có lịch sử tín dụng, trong khi các khoản vay tiêu dùng của công ty tài chính thường không có tài sản bảo đảm nên rủi ro tín dụng và lãi suất cho vay cao hơn, tiềm ẩn rủi ro nợ xấu.
Bà Mai Thị Trang - Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách tiền tệ, NHNN
Với đối tượng vay, theo TS. Nguyễn Thị Hiền, vẫn còn nhiều người chưa hiểu hết về nghĩa vụ và trách nhiệm của bản thân khi tham gia vay cũng như các hậu quả của việc không trả nợ hay để để nợ quá hạn. Chưa kể, nhiều người dân còn thiếu kiến thức tài chính, e ngại và cho rằng mình không đủ khả năng vay tại các tổ chức tài chính chính thức, dẫn đến trở thành “con mồi” cho các dịch vụ “tín dụng đen” ẩn mình dưới các hình thức thức cho vay qua app.
“Thiếu kiến thức về tài chính, không hiểu hết các trách nhiệm khi tham gia vay khiến nhiều khách hàng còn bị lôi kéo vào các hội nhóm “bùng nợ” xuất hiện ngày càng nhiều trên mạng xã hội. Hiện tượng này đã trở thành vấn nạn khiến các TCTD gặp rất nhiều khó khăn. Ngay cả những người dân ban đầu không có ý định trốn nợ, “bùng nợ” nhưng do không hiểu hết pháp luật, bị lôi kéo bởi các hội nhóm trên mạng nên làm theo” - TS. Nguyễn Thị Hiền nhận định.
Cần sự vào cuộc của các bên liên quan
Từ thực trạng nêu trên, TS. Nguyễn Thị Hiền kiến nghị NHNN và các Bộ, ngành, tổ chức liên quan thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp.
Theo đó, NHNN đẩy mạnh truyền thông, nâng cao hiểu biết về các sản phẩm tín dụng tiêu dùng; chỉ đạo các đơn vị chức năng tích cực phối hợp với các cơ quan của Bộ Công an tích hợp định danh điện tử trong hệ thống ngân hàng. Nghiên cứu, hoàn thiện quy định về thu nợ phù hợp với hoạt động tín dụng tiêu dùng, chỉ đạo các TCTD đẩy mạnh cung ứng tín dụng tiêu dùng theo hướng an toàn, lành mạnh, bền vững.
Bộ Công an chỉ đạo cơ quan đầu mối phối hợp với các TCTD, CIC đẩy mạnh tích hợp định danh điện tử trong hệ thống ngân hàng; tiếp tục trấn áp tội phạm “tín dụng đen”, đẩy mạnh truyền thông về công tác trấn áp tội phạm “tín dụng đen”.
Bộ Công Thương và Bộ Thông tin và Truyền thông đẩy mạnh quản lý các công ty tài chính không phải là TCTD, các tổ chức hoạt động cầm đồ, các app cho vay.
Các TCTD nâng cao chất lượng dịch vụ, tăng cường phối hợp với nhau trong chia sẻ quản trị rủi ro, phối hợp với các cơ quan tổ chức liên quan.
Các cơ quan, hiệp hội bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tích cực giáo dục, truyền thông để nâng cao hiểu biết tài chính, kiến thức, kỹ năng quản lý tài chính cá nhân cho người tiêu dùng.
Người tiêu dùng chủ động cập nhật thông tin, tăng cường hiểu biết về các sản phẩm dịch vụ tài chính; nâng cao kiến thức, kỹ năng về quản lý tài chính cá nhân. Tăng cường cảnh giác, đề phòng sự lôi kéo của các cá nhân, tổ chức “tín dụng đen”.
Trước những kiến nghị gỡ khó cho thị trường tín dụng tiêu dùng, từ góc độ của ngành ngân hàng, bà Mai Thị Trang - Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách tiền tệ, NHNN - cho biết: Thời gian tới, NHNN tiếp tục chỉ đạo các TCTD đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ, phát triển các dịch vụ cho vay, thanh toán trực tuyến, gắn với cải cách thủ tục hành chính, đơn giản quy trình, thủ tục vay vốn để tạo điều kiện cho mọi tầng lớp nhân dân dễ dàng tiếp cận nguồn vốn tín dụng chính thức với lãi suất hợp lý.
NHNN phối hợp chặt chẽ với Bộ Công an để đẩy mạnh ứng dụng dữ liệu từ cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư trong hoạt động cho vay phục vụ nhu cầu đời sống, tiêu dùng của người dân. Tiếp tục rà soát, hoàn thiện các quy định về hoạt động cho vay phục vụ nhu cầu đời sống, cho vay tiêu dùng; rà soát, tạo điều kiện mở rộng mạng lưới hoạt động của các TCTD ở những địa bàn có mạng lưới hoạt động ngân hàng chưa tương xứng với nhu cầu tiếp cận tín dụng của người dân.
NHNN cũng sẽ đẩy mạnh truyền thông giúp người dân, doanh nghiệp hiểu về lợi ích tín dụng từ các kênh cung cấp tín dụng chính thức, giúp họ thấy được các hệ lụy, hậu quả của “tín dụng đen”. Đặc biệt, công tác quản lý, thanh tra, giám sát sẽ được tăng cường nhằm đảm bảo hoạt động cho vay tiêu dùng tuân thủ pháp luật./.
